Έχουν ποινική ευθύνη οι αντιεμβολιαστές για θανάτους πολιτών;
Του Αλεξάνδρου Π. Κωστάρα, Ομότιμου Καθηγητή Νομικής Σχολής Πανεπιστημίου Θράκης.
Με αφορμή σχετικά περιστατικά που απασχολούν τις αρχές
Ανάμεσα στα άλλα «φρούτα» που μας προέκυψαν ως «συγκομιδή» από την περίοδο της πανδημίας του κορωνοϊού, όπως είναι π.χ. η μεμονωμένη ή οργανωμένη άρνηση μιας μεγάλης μερίδας του πληθυσμού να υποβληθεί στον εμβολιασμό, αλλάκαι η συναφής παρακίνηση των πολιτών από πολλούς αντιεμβολιαστές να μη σπεύσουν να εμβολιαστούν, διότι κινδυνεύουν περισσότερο από το εμβόλιο παρά από τον κορωνοϊό, καλλιεργείται εσχάτως στο ίδιο «περιβόλι» και ένα άλλο πρωτόγνωρο «φρούτο». Το «φρούτο» αυτό εμφανίζεται με την μορφή της προτροπής ορισμένων αντιεμβολιαστών προς πολίτες που έχουν νοσήσει από τον κορωνοϊό είτε να μη υποβληθούν στην προβλεπόμενη θεραπεία είτε να διακόψουν άμεσα την αρξαμένη σε αυτούς θεραπεία. Σύμφωνα με τα στοιχεία που εδόθησαν στην δημοσιότητα, οι περισσότεροι από αυτούς τους παρακινηθέντες ασθενείς απεβίωσαν σε σύντομο χρόνο μετά την άρνησή τους να υποβληθούν στην ενδεδειγμένη θεραπεία ή λίγο μετά την διακοπή αυτής. Ζήτημα λοιπόν γεννάται εδώ, εάν πέρα από την απλή παρακίνηση σε μη εμβολιασμό μπορεί να αποδοθεί κάποια πρόσθετη ποινική ευθύνη στους παρακινούντας αντιεμβολιαστές για τον θάνατο ή σε ορισμένες περιπτώσεις για την βαρειά σωματική βλάβη που υπέστησαν τα θύματα του κορωνοϊού, τα οποία ακολούθησαν την προτροπή τους.
Μέχρι σήμερα οι ποινικές διώξεις που ασκήθηκαν από τις εισαγγελικές αρχές σε βάρος ορισμένων αντιεμβολιαστών αντιμετωπίζουν το πρόβλημα μόνον από την σκοπιά της απλής παρακίνησης σε μη εμβολιασμό, η οποία κινείται σε αφηρημένο επίπεδο, χωρίς να εγγίζει συγκεριμένα θύματα. Η σχετική παρακίνηση θεωρείται ότι διαταράσσει την δημόσια τάξη, η οποία αποτελεί έννομο αγαθό στον Ποινικό μας Κώδικα και προστατεύεται με τις διατάξεις των άρθρων 183 επ. ΠΚ. Ακριβέστερα η παρακίνηση σε μη εμβολιασμό εστιάζεται, με τις ήδη ασκηθείσες ποινικές διώξεις εναντίον ορισμένων αντιεμβολιαστών, σε δύο ήσσονος σημασίας εγκλήματα κατά της δημοσίας τάξεως. Πρόκειται αφ’ ενός μεν για την διέγερση των πολιτών σε ανυπακοή που τιμωρείται σύμφωνα με το άρ. 183 του ΠΚ και αφ’ ετέρου για την διασπορά ψευδών ειδήσεων, που τιμωρείται σύμφωνα με τό άρ. 192 του ΠΚ. Ανεξάρτητα από την συνδρομή ή μη των προϋποθέσεων εφαρμογής των εν λόγω διατάξεων (πράγμα που είναι λίαν αμφίβολο για την τελευταία ιδίως, εάν ληφθεί υπ’ όψη ότι απέναντι στην κρατούσα άποψη των λοιμωξιολόγων υπάρχει ισχυρός επιστημονικός αντίλογος ως προς το τί είναι αληθές ή ψευδές σε σχέση με την θεραπευτική αντιμετώπιση της επιδημίας του κορωνοϊού), οι προαναφερθείσες διατάξεις δεν καλύπτουν πάντως την εγκληματική απαξία πράξεων που προσβάλλουν (με βλάβη ή διακινδύνευση) τα ατομικά έννομα αγαθά της ζωής ή της υγείας συγκεκριμένων πολιτών.
Τίθεται λοιπόν εδώ το ερώτημα, εάν εκείνοι, οι οποίοι παρακινούν τους πολίτες σε μη εμβολιασμό, καταλαμβάνονται από τις αντίστοιχες ποινικές διατάξεις που προστατεύουν την ζωή και την υγεία σε περίπτωση που πεθάνει ή υποστεί βαρειά σωματική βλάβη κάποιος πολίτης που ακολούθησε την προτροπή τους. Ας δούμε το πρόβλημα πρώτα από την σκοπιά των άρθρων που τιμωρούν την ανθρωποκτονία, με πρόθεση (άρ. 299 παρ.1 ΠΚ) ή από αμέλεια (άρ. 302 ΠΚ). Η απόδοση ποινικής ευθύνης για ανθρωποκτονία σε κάποιον προϋποθέτει ότι αυτός τελεί ως φυσικός αυτουργός μια πράξη θανάτωσης άλλου. Όπως κι’ αν ιδωθεί όμως η σχετική προτροπή ενός αντιεμβολιαστή προς πολίτη που έχει προσβληθεί από κορωνοϊό, δεν χωράει αντικειμενικά ούτε στα λεκτικά όρια ούτε στο νοηματικό εύρος της πράξης θανάτωσης. Επομένως δεν είναι δυνατόν να γίνει λόγος στην προκειμένη περίπτωση για καμιάς μορφής ανθρωποκτονία, που θα μπορούσε ενδεχομένως να αποδοθεί σε κάποιον αντιεμβολιαστή, ο οποίος προτρέπει ορισμένους προσβεβλημένους από τον κορωνοϊό πολίτες να μη υποβληθούν στην προβλεπόμενη θεραπεία ή να πετάξουν τα σωληνάκια που τούς έβαλαν οι νοσηλευτές και να σηκωθούν να φύγουν, εφ’ όσον φυσικά αποβιώσουν από τον κορωνοϊό. Κατά μείζονα λόγο, εάν ληφθεί υπ’ όψη ότι υποκειμενικά οι αντιεμβολιαστές με την σχετική προτροπή τους αποβλέπουν στην σωτηρία της ζωής των νοσούντων πολιτών, όπως αυτοί αντιλαμβάνονται την σωτηρία, και όχι στην θανάτωσή τους.
Η σχετική προτροπή μόνον ως ηθική αυτουργία με την έννοια του άρ. 46 παρ. 1 ΠΚ θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί, εάν είχε ως περιεχόμενο την τέλεση από τους παρακινούμενους πολίτες μιας άδικης πράξης σε βάρος άλλου. Η παρακίνηση σε αυτοπροσβολή της ζωής από τον φορέα της τότε μόνον τιμωρείται στο ποινικό μας σύστημα, όταν απευθύνεται σε ακαταλόγιστο πρόσωπο, οπότε ο παρακινών ευθύνεται ως έμμεσος αυτουργός ανθρωποκτονίας εκ προθέσεως του παρακινούμενου, ή όταν συντρέχουν οι προϋποθέσεις της συμμετοχής σε αυτοκτονία, κατά το άρ. 301 ΠΚ, οπότε ή θα πρέπει να καταπείθεται ένα ικανό για καταλογισμό πρόσωπο σε αυτοκτονία ή θα πρέπει να έχει αρχίσει να τελεί την πράξη του αυτοχειριασμού του και ο δράστης να τού δίνει άμεση συνδρομή κατ’ αυτήν. Ουδεμία όμως από τις εκδοχές αυτές συντρέχει στις περιπτώσεις των παρακινούντων αντιεμβολιαστών. Μένει ανοικτό το ζήτημα της ποινικής ευθύνης των αντιεμβολιαστών για έμμεση αυτουργία ανθρωποκτονίας εκ προθέσεως, εφ’ όσον αυτοί με την σχετική παρακίνησή τους παραπλανούν τους νοσούντας πολίτες σε μια αυτοκαταστροφική για την ζωή τους ενέργεια, τους αποκρύπτουν δηλ. ότι η συγκεριμένη παρακινούμενη πράξη τούς οδηγεί στον θάνατο, εκδοχή που δεν φαίνεται και εδώ να συντρέχει, όταν οι παρακινούμενοι πολίτες γνωρίζουν, από αναρίθμητα περιστατικά που γνωστοποιούνται καθημερινά, το σφόδρα πιθανό ενδεχόμενο να καταλήξουν από τις επιπλοκές του κορωνοϊού. Ανοικτή παραμένει επίσης η αναζήτηση ποινικής ευθύνης για ανθρωποκτονία από αμέλεια (άρ. 302 ΠΚ), που τελέσθηκε δια παραλείψεως από εκείνους εκ των αντιεμβολιαστών, όπως είναι οι γονείς οι θεράποντες ιατροί και άλλοι, οι οποίοι έχουν ιδιαίτερη νομική υποχρέωση υπό τους όρους του άρ. 15 ΠΚ να φροντίζουν να μη επέλθει ορισμένο βλαπτικό αποτέλεσμα για τα πρόσωπα που έχουν υπό την φροντίδα τους. Τέλος όσα ελέχθησαν πιο πάνω σε σχέση με την ευθύνη των παρακινούντων αντιεμβολιαστών για ανθρωποκτονία ισχύουν αναλόγως και για την εκτίμηση της συμπεριφοράς τους από την σκοπιά των σωματικών βλαβών (άρ. 308 επ. ΠΚ), που επέρχονται σε ορισμένους νοσούντας από κορωνοϊό πολίτες, εάν καταφέρουν να αποφύγουν τον θάνατο. Είναι πλέον κατακτημένη γνώση ότι, όσοι γλιτώνουν τελικά τον θάνατο, θα παραμείνουν για όλη την ζωή τους σακατεμένοι, επειδή ο κορωνοϊός «αλέθει» μέσα τους, όπως λένε οι ιατροί, όλα τα εσωτερικά τους όργανα και ιδίως τους πνεύμονες.
Τί γίνεται όμως, εάν κοιτάξουμε το πρόβλημα από την σκοπιά των εγκλημάτων διακινδύνευσης της ζωής και ιδίως από την σκοπιά της έκθεσης, όπως αυτή τυποποιείται στο άρ. 306 του ΠΚ; Όποια μορφή έκθεσης (με την στενή ή την πλατειά έννοια) από αυτές που περιγράφονται ως βασικά εγκλήματα στο άρ. 306 παρ. 1 ΠΚ κι’ αν τεθεί ως βάση προβληματισμού στην προκειμένη περίπτωση, η τιμωρία ενός αντιεμβολιαστή για την κατά τα ανωτέρω προτροπή του προς οριμένους πολίτες να αποφύγουν την θεραπεία για κορωνοϊό ή να διακόψουν αυτή που άρχισαν προϋποθέτει είτε περιέλευση του θύματος σε κατάσταση αβοήθητη (έκθεση με την στενή έννοια) είτε άφεση αυτού αβοήθητου από τα μνημονευόμενα στον νόμο πρόσωπα (έκθεση με την πλατειά έννοια). Πώς όμως μπορεί να καταφαθεί η συνδρομή αυτού του στοιχείου, για να τιμωρηθεί ο δράστης-αντιεμβολιαστής ως φυσικός αυτουργός ή έμμεσος αυτουργός έκθεσης κατά το άρ. 306 ΠΚ, όταν οι νοσούντες από κορωνοϊό αρνούνται, με την προτροπή ασφαλώς των αντιεμβολιαστών, οποιαδήποτε βοήθεια.
Είναι λοιπόν προφανές ότι υπάρχει στην προκειμένη περίπτωση νομοθετικό κενό, από το οποίο διαφεύγουν την τιμωρία οι κατά τα ανωτέρω παρακινούντες τους πολίτες αντιεμβολιαστές. Θα έπρεπε συνεπώς να προβλεφθεί είτε στον ειδικό νόμο για τους εμβολιασμούς είτε σε ένα καινούργιο άρθρο στον Ποινικό Κώδικα, π.χ. σε ένα άρ. 306Α ΠΚ, η τιμωρία εκείνων που παρακινούν τους πολίτες να μη υποβληθούν στην ενδεδειγμένη θεραπεία προς προστασία από μια επιδημική νόσο ή να διακόψουν την αρξαμένη θεραπεία τους. Σε μια δεύτερη δε περίπτωση του άρθρου αυτού να προβλέπεται η αυστηρότερη σε βαθμό κακουργήματος τιμωρία τους σε περίπτωση που επέλθει θάνατος η βαρειά σωματική βλάβη κάποιου απο εκείνους που ακολούθησαν την προτροπή τους.
Όσο για τους πολίτες που αποφασίζουν να παίξουν την ζωή τους «κορώνα-γράμματα», επειδή τους προτρέπουν σε αυτό κάποιοι αντιεμβολιαστές, καλό είναι να σκεφτούν ότι εν αμφιβολία επιλέγουμε πάντα τον «δρόμο» της ζωής και όχι την σκοτεινή «ατραπό», που συνήθως οδηγεί στον τάφο.
