Καισαριανής Δανιήλ: «Ούτος εστίν ο Υιός μου ο αγαπητός»
Η Βάπτιση του Ιησού Χριστού, κατά την οποία ο Κύριος ενθρονίζεται βασιλιάς μιάς νέας εποχής, συνδέεται με τα θεοφάνεια ή επιφάνεια. Η όλη σκηνή της Βαπτίσεως και των θεοφανείων δεν σημαίνει μόνο ότι ο Ιησούς Χριστός είναι βασιλιάς, αλλά δείχνει πολύ καθαρά στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού, ποιος είναι ο Θεός ως βασιλιάς του κόσμου, και τι είδους είναι η βασιλεία και εξουσία Του.
του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Καισαριανής, Βύρωνος και Υμηττού κ. Δανιήλ
Γιορτάζουμε τα θεοφάνεια ή επιφάνεια. Τι εννούμε όμως μ’ αυτές τις λέξεις; Στο ερώτημα αυτό η απάντηση που δίνουμε είναι ότι κατά τη Βάπτιση του Ιησού Χριστού φανερώθηκε στον κόσμο το μυστήριο της Αγίας Τριάδος: ο Υιός βαπτίζεται στον Ιορδάνη η φωνή του Πατρός ακούγεται να δίδει μαρτυρία σχετικά με το ποιος είναι ο Ιησούς Χριστός. Το Άγιο Πνεύμα, με την μορφή περιστεράς κατεβαίνει στον βαπτιζόμενο Υιό του Θεού. Πραγματικά, στη Βάπτιση του Ιησού Χριστού έχουμε ένα είδος θεοφάνειας, σαν εκείνη προς τον Μωϋσή στο Σινά, ή σαν εκείνες κατά την κλήση των Προφητών της Παλαιάς Διαθήκης στο προφητικό αξίωμα. Τι ακριβώς όμως σημαίνει η θεοφάνεια αυτή κατά τη Βάπτιση του Ιησού για τη ζωή του ίδιου του Ιησού Χριστού και για τη ζωή της Εκκλησίας;
Στη ζωή του ίδιου του Ιησού Χριστού η Βάπτισή Του και τα θεοφάνεια, που συνδέονται μ’ αυτή, σημαίνουν την προβολή Του στον κόσμο ως Μεσσία και Λυτρωτή. Αυτό είναι εντελώς φανερό από τις εικόνες που απαρτίζουν τα θεοφάνεια και από τη φωνή του Πατρός. Η όλη σκηνή είναι η σκηνή της ενθρονίσεως ενός Βασιλιά.
Όταν ενθρονίζονταν οι Εβραίοι βασιλιάδες, ψαλόταν κατά την τελετή κάτι σαν αυτό που έχουμε στον Ψαλμό 2:
«Εγώ δε κατεστάθην βασιλεύς υπ’ αυτού επί Σιών όρος το άγιον αυτού διαγγέλλων το πρόσταγμα Κυρίου. Κύριος είπε προς με· υιός μου ει συ, εγώ σήμερον γεγέννηκα σε· αίτησαι παρ’ εμού, και δώσω σοι έθνη την κληρονομίαν σου και την κατάσχεσίν σου τα πέρατα της γης…» (στ΄, η΄). Η φωνή του Πατρός από τον ουρανό, κατά τη Βάπτιση, «ούτος εστιν ο υιός μου» (Ματθαίου γ΄, 17), θυμίζει αμέσως αυτό τον Ψαλμό της ενθρονίσεως των Εβραίων βασιλιάδων. Αλλά η φωνή του Πατρός προσθέτει και τις λέξεις «ο αγαπητός, εν ω ευδόκησα», που θυμίζουν τα λόγια του Θεού προς τον Μεσσία – Δούλο Του στο βιβλίο του Ησαΐα: «Ο εκλεκτός μου, προσεδέξατο αυτόν η ψυχή μου· έδωκα το πνεύμα μου επ’ αυτόν» (Ησαΐου μβ΄, 1). Μ’ άλλα λόγια, η φωνή του Πατρός που ακούγεται κατά τη Βάπτιση του Ιησού Χριστού, υποδηλώνει την ενθρόνισή Του σαν του μόνου και αληθινού βασιλιά και κυρίου της ανθρωπότητας. Συγχρόνως όμως με τις λέξεις, που προέρχονται απ’ το βιβλίο του Ησαϊα, δηλώνεται ότι ο βασιλιάς αυτός δεν θα είναι ένδοξος με την έννοια που ο κόσμος δίνει στην δόξα, αλλά θα είναι παθητός, Εσταυρωμένος. Η Βάπτιση δηλαδή του Ιησού εισάγει στον κόσμο ένα νέο είδος εξουσίας: την εξουσία και δύναμη, που πηγάζει από την αγάπη και τα παθήματα για χάρη των άλλων.
Ότι γι’ αυτό πρόκειται, δεν φαίνεται μόνο από τη φωνή του Πατρός. Μαρτυρεί γι αυτό και το Πνεύμα, που «εν είδει περιστεράς» κατεβαίνει πάνω στον Ιησού και τον χρίζει βασιλιά. Η εικόνα μας θυμίζει την προφητεία του Ησαΐα: «Πνεύμα Κυρίου επ’ εμέ, ου είνεκενέχρισέ με· ευαγγελίσασθαιπτωχοίςαπέσταλκέ με, ιάσασθαι τους συντετριμένους την καρδίαν, κηρύξαιαιχμαλώτοιςάφεσιν και τυφλοίςανάβλεψιν, καλέσαιενιαυτόν Κυρίου δεκτόν…» (Ησαΐου ξα΄, 1). Σ’ αυτό το χωρίο γίνεται λόγος για δυο πράγματα: για την ενθρόνιση και χρίση του Ιησού Χριστού ως Βασιλιά από το Πνεύμα του Κυρίου, από τη μία, κι από την άλλη για το είδος της εξουσίας που θα ασκεί ο νέος βασιλιάς. Ο Χριστός Κυρίου εδώ αναγγέλει την αποστολή του ότι είναι ο ευαγγελισμός των φτωχών, η θεραπεία εκείνων που η καρδιά τους έχει συντριβεί από την αδικία και τα κακά που γίνονται στον κόσμο, η απελευθέρωση των αιχμαλώτων και η κήρυξη μίας γενικής χάριτος από το Θεό, για όλους τους οφειλέτες ανθρώπους.
Η Βάπτιση του Ιησού Χριστού, κατά την οποία ο Κύριος ενθρονίζεται βασιλιάς μιάς νέας εποχής, συνδέεται με τα θεοφάνεια ή επιφάνεια. Η όλη σκηνή της Βαπτίσεως και των θεοφανείων δεν σημαίνει μόνο ότι ο Ιησούς Χριστός είναι βασιλιάς, αλλά δείχνει πολύ καθαρά στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού, ποιος είναι ο Θεός ως βασιλιάς του κόσμου, και τι είδους είναι η βασιλεία και εξουσία Του. Το είδος της βασιλείας του Ιησού Χριστού δείχνει το βαθύτερο χαρακτήρα του νόμου, που κυβερνάει τον κόσμο. Το θέμα έχει πολύ ενδιαφέρον. Στις μέρες που ζούμε, άλλοι αρνούνται το Θεό, γιατί Τον φαντάζονται με το μέρος των ισχυρών εναντίον των αδυνάτων, κι άλλοι, επίσης Τον αρνούνται, γιατί είναι με το μέρος των αδυνάτων, γιατί υποθάλπει την παθητικότητα και αδυναμία, κι έτσι εμποδίζει την πάλη των τάξεων. Όλα όμως, αυτά είναι παρεξηγήσεις της εννοίας της βασιλείας και εξουσίας του Θεού. Γιατί ο Θεός βασιλεύει μέσα στην αγάπη, που δεν είναι καθόλου αιτία παθητικότητας, αλλά είναι δυναμική και δημιουργική δύναμη της ζωής.
Οι Μαθητές του Ιησού Χριστού συζητούσαν κάποτε μεταξύ τους, ποιος θα’ ναι πρώτος μέσα στη βασιλεία του Κυρίου. Ο Ιησούς Χριστός πήρε αφορμή απ’ τη συζήτηση αυτή κι’ είπε τα εξής : «Οι Βασιλείς των εθνών κυριεύουν αυτών, και οι εξουσιάζοντες αυτών ευεργέται καλούνται. Υμείς δε ουχ’ ούτως, αλλ’ ο μείζων εν υμίν γενέσθω ως ο νεώτερος και ο ηγούμενος ως ο διακονών. Τις γαρ μείζων, ο ανακείμενος ή ο διακονών; Ουχί ο ανακείμενος; Εγώ δε εν μέσω υμών ειμί ως ο διακονών» (Λουκά κβ΄, 25-27). Ο Θεός, μέσα στην ανεξιχνίαστη αγάπη Του για μας, είναι ανάμεσά μας ως ο διακονών. Η Βασιλεία και η εξουσία αποτελούν τον αυτοσκοπό της δυναστείας των κυριευόντων πάνω στον κόσμο. Τη δίψα τους αυτή για δύναμη κρύβουν πίσω απ’ αυτό που ονομάζουν ευεργεσία για τους δυναστευόμενους. Στην πραγματικότητα όμως οι εξουσιάζοντες δεν υπάρχουν για χάρη των εξουσιαζόμενων, αλλ’ οι δεύτεροι για χάρη των πρώτων. Το αντίθετο ακριβώς ισχύει με την εξουσία και βασιλεία του Χριστιανικού Θεού: η ουσία της δυνάμεως βρίσκεται στη διακονία των άλλων, κι η υπεροχή συνίσταται στο να υποτάσσεται κανείς στο συμφέρον του μικρότερου. Η έννοια εξουσία, για χάρη της εξουσίας του εξουσιάζοντος, είναι για τον Χριστιανισμό σατανική.
Οι απλές αυτές σκέψεις, που βγαίνουν από την ενθρόνιση του Ιησού σαν βασιλιά μίας νέας εποχής κατά την Βάπτιση Του στον Ιορδάνη κατά τα θεοφάνεια, θέτουν σε κρίση όλο το κύμα της βίας, αλλά και την τάση προς τη φυγή και παθητικότητα, που κατά τρόπο διαλεκτικά παράδοξο χαρακτηρίζουν σε παγκόσμια κλίμακα την εποχή μας. Τα θεοφάνεια αποκαλύπτουν στον κόσμο ένα Θεό διάκονο, ένα Θεό σταυρωμένο για χάρη των ανθρώπων και γι’ αυτό εξουσιαστή επί του κόσμου και της ιστορίας.
Αλλ’ η Βάπτιση του Ιησού ή τα Θεοφάνεια δεν ήταν μόνον ένα γεγονός στη ζωή του Ιησού, είναι κυρίως και κατεξοχήν ένα γεγονός στη ζωή της Εκκλησίας και των πιστών της. Γιατί όποια ήταν η θεοφάνεια κατά τη Βάπτιση του Ιησού, τέτοια είναι η αποκάλυψη του Θεού, που δέχεται ο άνθρωπος, όταν βαφτίζεται στο Όνομα του Ιησού Χριστού. Σήμερα δηλ. που γιορτάζουμε τη βάπτιση του Ιησού και τα άγια θεοφάνεια, στην ουσία αναπολούμε και διακηρύττουμε την ουσία του δικού μας βαπτίσματος. Οι πιο πολλοί άνθρωποι νομίζουν, δυστυχώς, πως το βάπτισμα είναι μία τελετή, με την οποία γινόμαστε μέλη της χριστιανικής Εκκλησίας, παίρνουμε όνομα και μία ταυτότητα. Όλα αυτά έτσι είναι, κι είναι καλά. Η ουσία όμως του βαπτίσματος είναι η θεοφάνεια ή τα επιφάνεια. Το βάπτισμα δεν είναι απλώς μία τελετή είναι μία νέα όραση του Θεού. Είναι δηλ. η αναγνώριση του Χριστού ως βασιλιά του κόσμου με την έννοια που είπαμε πριν· είναι η υιοθέτηση της ζωής όχι σαν να πρόκειται για άσκηση δυνάμεως και υπεροχής πάνω στους άλλους, αλλά σαν ευκαιρία εθελούσιας διακονίας και προσφοράς, που βρίσκει την υπεροχή στην υποταγή στο συμφέρον του άλλου.
Αυτή είναι η έννοια των θεοφανείων, της Βαπτίσεως του Ιησού Χριστού στον Ιορδάνη, αλλά και του δικού μας Βαπτίσματος.
