Ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς στις πολιτικές αντιπαραθέσεις της εποχής του
Του Συμεών Τριανταφυλλίδη
Η Θεολογία διακρίνεται μέσα στην πορεία της ιστορίας. Τα πολιτικά στοιχεία είναι και αυτά ενσωματομένα μέσα στο σώμα της ιστορίας.
Οι αγώνες που έδωσαν οι άγιοι της Εκκλησίας μας πάνω στην διδασκαλία της ορθόδοξης Θεολογίας πολλές φορές επέφεραν και πολιτικές διαστάσεις. Ωστόσο είναι δύσκολο να κατανοηθεί πως ενεργεί η πολιτική συμπεριφορά των αγίων, οι οποίοι είναι απαλλαγμένοι και ελεύθεροι από τις πολιτικές διαιρέσεις. Γεγονός είναι ότι ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς αναγκάστηκε να επικεντρωθεί στο συγγραφικό έργο στα μέσα στου 14ου αιώνα, όπου χαρακτηριζόταν ως μία ταραχώδη περίοδο. Μετά τον θάνατο του Ανδρόνικου Γ’, δημιουργήθηκε μέγα πολιτικό και πολιτειακό ζήτημα. Η στάση του Γρηγορίου είχε σταθερά ειρηνευτικό χαρακτήρα, διότι δεν ταυτίστηκε με καμία από τις αντιμαχόμενες πλευρές.
Ακόμη και στο γεγονός των ταραχών που προκλήθηκαν, εξαιτίας της πραξικοπηματικής καθαίρεσης του Ιωάννη Καντακουζηνού από την επιτροπεία του ανήλικου αυτοκράτορα Ιωάννου Ε’, από τον πατριάρχη Ιωάννη Καλέκα και τον Αλέξιο Απόκαυκο, ο Παλαμάς λυπημένος μεν αλλά με λεπτότητα και ευθύτητα ανακοίνωσε στον πατριάρχη την άποψη του για ειρήνευση των αντιπάλων. Αυτό βέβαια είχε ως αποτέλεσμα να προκαλέσει τη δυσαρέσκεια του πατριάρχη και της βασίλισσας και να αναγκαστεί να υπομείνει τις αρνητικές συνέπειες για πολλά χρόνια στη ζωή του.
Ο Γρηγόριος δεν έκανε ποτέ συμβιβασμούς που αφορούσαν θεολογικά ζητήματα για πολιτικούς λόγους. Ποτέ δεν συνέδεσε τη θεολογία με τις πολιτικές επιλογές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα που εκφράζει τη στάση του αγίου είναι, όταν ο πατριάρχης του πρότεινε να επισκεφθούν μαζί την βασίλισσα προκειμένου να την ενημερώσει ότι είναι σύμφωνος με την πολιτική του, με αντάλλαγμα να έχει την πατριαρχική υποστήριξη στα θεολογικά θέματα, ο άγιος αρνήθηκε αυτή τη συναλλαγή.1 Ο Γρηγόριος από την θέση του αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης αντιστάθηκε στη στάση των ζηλωτών που επικρατούσε στη πόλη και παρομοίασε τις πράξεις τους με εγκλήματα. Με μεγαλύτερη δριμύτητα όμως, καυτηρίασε όλους εκείνους που έδειξαν πλεονεξία και αναλγησία δημιούργησαν βίαιες αντιδράσεις εναντίον των ζηλωτών.
Η σπουδαιότητα του πολιτικού χαρακτήρα του αγίου Γρηγορίου δεν περιορίστηκε μόνο στην εποχή του, αλλά επηρέασε ολόκληρη τη μετέπειτα περίοδο της τουρκοκρατίας. Κάποιοι ερευνητές, με αθεολόγητη και μυωπική προσέγγιση του έργου του, κατέληξαν σε συμπεράσματα που δεν αντικατοπτρίζονται στην αλήθεια της ιστορίας. Άδικα κατηγορήθηκε ο Γρηγόριος και οι υποστηρικτές του, ότι επέβαλαν την “ιδεολογία της απραξίας”, σε μια χρονική περίοδο όπου η κοινωνία είχε ανάγκη από δυναμική παρακίνηση για αντίσταση στον εχθρό που πλησίαζε. Η δύναμη όμως αυτή που χρειαζόταν η κοινωνία μιας αυτοκρατορίας που κατέρρεε, δόθηκε μέσω της ησυχαστικής παράδοσης. Αυτή η παράδοση κράτησε του ορθόδοξους πιστούς ζωντανούς για τα επόμενα περίπου πεντακόσια χρόνια σκλαβιάς.2
1 Γρηγορίου Παλαμά, Προς Φιλόθεον 14, Γρηγορίου του Παλαμά, Συγγράμματα τομ.2, σ. 531-2
2 Ι. Γ. Μαντζαρίδη, Οδοιπορικό Θεολογικής ανθρωπολογίας, σ. 124
