Άγιοι της Σαρακοστής: Αλέξανδρος, ο αυλικός του Γαλερίου
Το Μαρτύριο, λοιπόν, του αγίου αναφέρει ότι ο Γαλέριος εκινείτο στην Πιερία με ένα στρατιωτικό άγημα -στρατός υπήρχε μόνο στα σύνορα. Δεν αναφέρεται που, πως και γιατί έγινε αυτή η μετακίνηση, αλλά η περιοχή είχε πολλούς τόπους πολεμικής μνήμης, για να προσελκύσει έναν Ρωμαίο ηγέτη:
Του Δρ. Σταύρου Γουλούλη
Ένας μεγάλος μάρτυρας της Μ. Σαρακοστής είναι ο άγιος Αλέξανδρος Θεσσαλονίκης ή Πύδνας. Υπήρξε αυλικός του αυτοκράτορα Γαλερίου (293-311), την περίοδο που ήταν καίσαρ (επί Τετραρχίας: δύο αυτοκράτορες, δύο καίσαρες) με έδρα τη Θεσσαλονίκη (298 κ.ε.). Στο λατινικό πρωτότυπο κείμενο του Μαρτυρίου του (το ελληνικό το αντιγράφει) αναφέρεται ότι μαρτύρησε “in medio Macedoniae et Thessaliae…”, κάπου κοντά στις εκβολές του Πηνειού. Στη βυζαντινή εποχή, όταν υπήρχε μόνον η επισκοπή Πύδνης, η οποία τον 4ο αιώνα ήταν ανύπαρκτη, θεωρήθηκε άγιός της.
Το Μαρτύριο, λοιπόν, του αγίου αναφέρει ότι ο Γαλέριος εκινείτο στην Πιερία με ένα στρατιωτικό άγημα -στρατός υπήρχε μόνο στα σύνορα. Δεν αναφέρεται που, πως και γιατί έγινε αυτή η μετακίνηση, αλλά η περιοχή είχε πολλούς τόπους πολεμικής μνήμης, για να προσελκύσει έναν Ρωμαίο ηγέτη: 1. Το Τρόπαιο της Πύδνας (πάνω από την Κατερίνη) για τη νίκη των Ρωμαίων [21 Ιουνίου 168 π.Χ.] κατά των Μακεδόνων. 2. Το Δίον (τότε ρωμαϊκή αποικία), ιερά πόλη, αφετηρία του στρατού του Μεγάλου Αλεξάνδρου (334 π.Χ.), παρείχε ενδιαφέρον στον Γαλέριο, που ονομάσθηκε Αλέξανδρος-Νέος Διόνυσος λόγω της νικηφόρου εκστρατείας του στην Περσία (296-298). 3. Οι εκβολές του Πηνειού, το ιερό του Απόλλωνα Τεμπείτη, όπου κατέληγε από τους Δελφούς η «Πυθιάς οδός» και όπου ο Απόλλων καθάρθηκε στα νερά του Πηνειού από τον φόνο του Πύθωνα.
Εκεί, λοιπόν, έγινε ένα δράμα, η δίκη και το μαρτύριο ενός επίσημου άνδρα, του Αλεξάνδρου, από τον Γαλέριο. Είναι αυτός που έστησε τη γνωστή «Καμάρα στη Θεσσαλονίκη. Αυταρχικός ηγέτης, κι ο Αλέξανδρος ήταν ακόλουθός του. Αλλά αυτό δεν εμπόδισε τον καίσαρα μια ωραία πρωΐα, γιορτή ήταν, να τον καλέσει λέγοντας: «Έμαθα Αλέξανδρε ότι είσαι Χριστιανός….». Και τον διέταξε να θυσιάσει στα ιερά (sacrificia). Εδώ όμως συνέβη κάτι αδιανόητο για έναν Ρωμαίο ηγέτη. Ο Αλέξανδρος όχι μόνο δεν θυσίασε, αλλά έριξε κατά γης την τράπεζα προσφορών! Η καταδίκη του με αποκεφαλισμό έγινε επί τόπου. Επειδή όμως ήταν επίσημο πρόσωπο ο Γαλέριος διέταξε να μεταφέρουν τη σορό του στη Θεσσαλονίκη και να τη θάψουν σε επίσημο μέρος, που αργότερα, στο ελληνικό κείμενο, φέρεται ως «Θωργίαι».
Ήταν 14 Μαρτίου [299/300μ.Χ.], παραμονή της ρωμαϊκής εποχικής πρωτοχρονιάς [=Ειδοί Μαρτίου: 15 Μαρτίου, στην πανσέληνο του Μαρτίου, αρχή της άνοιξης στο παραδοσιακό σεληνιακό ρωμαϊκό έτος (354 ημερών)]. Τότε εξεδίωκαν από τη Ρώμη ένα εξιλαστήριο θύμα, καρνάβαλο, τον Μαμούριο. Ήταν ημέρα χαλάρωσης στη φύση σαν τη δική μας Καθαρή Δευτέρα.
Ο ανώνυμος συγγραφέας του λατινικού κειμένου το συνέταξε έχοντας πρόσβαση στο αρχείο των πράξεων του Γαλερίου στη Θεσσαλονίκη. Εκεί εντόπισε τις δύο πράξεις, τη δίκη του Αλεξάνδρου και τη διαταγή για ταφή, τις οποίες ως ένα σημείο απέδωσε, περίπου πιστά, μέχρι του σημείου να αντιγραφούν ορισμένα τμήματα. Τέτοια κείμενα, στηριζόμενα στα αυθεντικά πεπραγμένα δικαστηρίων, acta martyrii όπως λέγονταν, έχουν σωθεί αρκετά, όμως είναι ελάχιστα μπροστά στο νέφος των μαρτύρων της ρωμαϊκής περιόδου. Εδώ ο Λατίνος συγγραφέας, φρόντισε να δημιουργήσει μία δική του αφήγηση, ένα νέο κείμενο για καθαρά λειτουργική χρήση, όπου εξήρε τον τάφο του Μάρτυρα, που θα ήταν στον ειδικά αφιερωμένο ναό (Μαρτύριο) στη Θεσσαλονίκη, εξιστορώντας το μαρτύριο, τον χρόνο, τον τόπο που συνέβη, πως μεταφέρθηκε εκεί το λείψανο. Κι αφού ο άγιος Μάρτυρας είναι μιμητής του Πρωτομάρτυρα Χριστού, φρόντισε να δώσει αγιογραφική διάσταση, παρουσιάζοντας το μαρτύριο, όπως περιγράφεται η δίκη, ο τάφος του Χριστού, και η αιώνια λατρεία στον ουράνιο θρόνο του Χριστού.
Η σορός στον τόπο ταφής νοείται πια ως αγία τράπεζα, όπου στο πρόσωπο του μάρτυρα αναβιώνει η θυσία και η δόξα του Χριστού. Ως εκ τούτου, η ημερομηνία του μαρτυρίου (14 Μαρτίου) μπορεί να συσχετισθεί με αυτή του πάθους του Χριστού (14 Νισσάν στο επίσης σεληνιακό εβραϊκό έτος, στην πανσέληνο), παραμονή Πάσχα, όταν έγινε εξιλαστήριο θύμα σύμφωνα με τον ευαγγελιστή Ιωάννη! Ο Γαλέριος επέλεξε την κατάλληλη μέρα, σαν το δικό μας καρναβάλι, για να πετύχει τον σκοπό του, την καταδίκη του Χριστού στο πρόσωπο του Αλεξάνδρου.
Η κάρα του αυλικού Αλεξάνδρου αρχικά υπήρχε στα βυζαντινά Ανάκτορα. Τον 10ο αιώνα δωρήθηκε στη μονή Λαύρας Αγίου Όρους, το 964, μόλις ιδρύθηκε η μονή, αυτοκρατορικό ίδρυμα, προορισμένη να είναι επικεφαλής του αναδυόμενου αγιορείτικου μοναχισμού. Στον προσκυνηματικό ναό του Αγίου Δημητρίου Θεσσαλονίκης εικονίζονται κάπου μαζί οι άγιοι Αλέξανδρος και Δημήτριος, ο ένας πριν και ο άλλος μετά την έναρξη του Μεγάλου Διωγμού (304 μ.Χ.). Ο δεύτερος υπήρξε λαϊκός άγιος, ο πρώτος ανακτορικός. Ο Δημήτριος μεγαλομάρτυς, ο Αλέξανδρος πρωτομάρτυς του τελευταίου Διωγμού. αυτού που διέλυσε τις ψευδείς αντιλήψεις ότι η διαρκής νίκη κατά των αντιφρονούντων ενώνει το κράτος.
Ανάλογο μαρτύριο-παρωδία βασιλιά καρνάβαλου αναφέρεται για τον μάρτυρα Δάσιο στο Δορύστολο (Δούναβης). Οι εκτελέσεις των Μαρτύρων γίνονταν δημόσια, σε σημαντικές ημέρες, ενείχαν την έννοια του εξιλαστηρίου θύμάτος. Ο ίδιος ο Ιησούς Χριστός υπέστη παρωδία βασιλικής αναγόρευσης από τους Ρωμαίους στρατιώτες που του προσήψαν στέμμα-άκανθα, χλαμύδα, καλάμι-σκήπτρο, τίτλο: Ι. Ν. Β.Ι.
[Για τα κείμενα λατινικό πρωτότυπο και ελληνικό αντίγραφο βλ. Φ. Δημητρακόπουλος, Ελληνικά (1976), αναρτημένο στο διαδίκτυο. Πρβλ. Στ. Γουλούλης, Μνημείο και Περιβάλλον, 12, 2015, σσ. 11-38: Academia.edu]
