Ο ήλιος βασιλεύει στους βράχους: Δελφοί
Γράφει ο Δρ. Σταύρος Γουλούλης
Το θερινό ηλιοστάσιο (21-22 Ιουνίου) πάντα έθελγε τους Έλληνες, ήταν σαν αρχή του έτους. Ο ήλιος τότε φωτίζει κάνει λαμπρή τη φύση του σκληροτράχηλου τόπου της με τους συνεχείς ορεινούς όγκους, τα αμέτρητα νησιά. Αυτό γνωρίζει όλος ο κόσμος ως «Ελλάδα». Πως το φως λούζει τη γη της, δημιουργώντας την εξέλιξή της. Οι Δελφοί, από τα ιστορικά τώρα τοπία όπου η γη και το φως ενώνονται, αναδεικνύουν βιώματα των γηγενών, των Δελφών, των «Α-δελφών». Εξελίχθηκαν σε μείζον πνευματικό σύστημα με υπαρξιακές και πολιτικές διαστάσεις. Απίστευτη αντοχή στον χρόνο, προσαρμοστικότητα: από την αρχαία αμφικτιονία μέχρι το Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο των Δελφών. Δεν έγινε τυχαία εδώ.
Ας φανταστούμε πως ήταν τα πράγματα πριν αρχίσουν να έρχονται οι ξένοι ταξιδιώτες ή απεσταλμένοι ξένων ηγεμόνων και άλλων, στο περίφημο πλέον μαντείο των Δελφών, που ήκμασε μια χιλιετία (6ος αι. ως τον 4ο αι.): μία φύση απομονωμένη, ένας περίκλειστος κόσμος. Δυο πλαγιές και ανάμεσα ένα ρέμα, ένας βαθύς σκοτεινός τόπος, που πλησιάζει πιο κοντά στον Κάτω Κόσμο, ενώ ανεβαίνει κανείς στο μέρος που φωτίζει ο ήλιος όλη την ημέρα, δηλαδή στις μοναδικές Φαιδριάδες πέτρες.
Γι΄αυτό λέγονταν έτσι, «σαν φαιδρές», γελαστές στον ήλιο. Ο κλειστός χώρος ορίζει έναν μικρόκοσμο, αφορμή για να συγκεντρωθεί κανείς στον εαυτό του, να μιλήσει με την ψυχή του. Όμως ήταν τόπος με ένα έντονο φυσικό, κοκκινωπό, χρώμα. Είχε μια πηγή, την Κασταλία. Αλλά παντού υπάρχουν πηγές. Εδώ για να ξεδιψούν οι ταξιδιώτες δρόμων από Φθιώτιδα, Φωκίδα και Βοιωτία. Τα κοκκινωπά βράχια πάνω από τους Δελφούς φαιδρύνονται ακτινοβολώντας στον ήλιο. Το φαιδρόν του τόπου, προϋποθέτοντας ευχάριστη ψυχολογία στον κουρασμένο ταξιδιώτη που θα έκανε στάση να πιει νερό, έδινε το κάτι άλλο να γίνει ο τόπος περιβόητος σε μακρινούς τόπους.
Μέσα από κάποιο χάσμα έβγαινε το φίδι του τόπου ή αν υπήρχαν πολλά, θα ήταν ένα αφαιρετικό ισοδύναμο ιερού φιδιού, αυτού που έρχεται σε επαφή με τα σκοτεινά βάθη της γης, τη φωλιά του, σύμβολο του περίκλειστου κόσμου. Το φίδι και η φωλιά του είναι ένας αρχέτυπος, το πνεύμα του τόπου, σύμβολο αναγέννησης πάνω στα στερεότυπα που έδινε η μυθική ζωή της φύσεως.
Έτσι κατέληξε ως ιδανικό μέρος να γίνει Τόπος, σταθμός, χώρος συγκέντρωσης των (α)δελφών, μιας αρχέγονης μυητικής ομάδας ανδρών, όπως οι Σελλοί της Δωδώνης (Χαμοκοίταμνοι ανυφτοπόδες, σε άμεση επαφή με τη γη), προσπαθώντας με εγκλεισμό να βρουν τα μυστικά της, αυτά που δεν καταλάβαιναν οι συνεχώς αστικοποιημένοι κάτοικοι πέριξ περιοχών. Τα μυστικά ενός αρχέγονου τρόπου ζωής. Ένα ιερό, μαντείο της Γης, αυτής που δίνει τροφές της ζωής αλλά και τις πρώτες σκέψεις να οργανώσει τη ζωή του, ήταν ο πρώτος πυρήνας, έχοντας εκπρόσωπο της θεάς μία γυναίκα, σαν ιέρεια.
Η αυτοσυγκέντρωση δημιουργεί εσωτερίκευση, συστείνει ένα πρώτο σώμα αρχετυπικού Λόγου, αυτού που δίνει λύσεις στα προβλήματα όσων ζούσαν την αγωνία της κατανάλωσης, της ζωής, του Διόνυσου. Η θεά Γη αργότερα έγινε (ή προστέθηκε) η θεά Θέμις, θεά της έμφυτης Δικαιοσύνης, έχοντας πάρεδρο τον Ποσειδώνα, θεό που ήταν δυνατός (πόσις). Δύναμη και Δικαιοσύνη, το πρώτο αρχέτυπο πάνω στο οποίο βασίζονταν οι Δελφοί για να εκφράσουν σε ένα πιο σύνθετο κόσμο, με πλεονάζοντα πληθυσμό. Είναι άλλη η πολιτική δικαιοσύνη, ο δίκαιο του κράτους, το δίκαιο του Κρέοντα των Θηβών.
Εδώ προείχε ό δίκαιο της γης, της αναδυόμενης ζωής, γένους θηλυκού, στηριγμένου με τον ανδρικό λόγο. Φυσική δικαιοσύνη εκφράζουν οι επτά Σοφοί που ήλθαν εδώ (περί το 580), μιμούμενοι ίσως τους πρώτους (α)δελφούς, λέγοντας «Μηδέν Άγαν», τίποτα υπερβολικό, για τους Έλληνες, γνωστούς για τις υπερβολές τους, και «Γνώθι σαυτόν». Αν λύσει κανείς το ατομικό ζήτημα, λύνει και το συλλογικό. Αν λάμψει η υπαρξιακή τάξη, θα φωτιστεί και η κοινωνία όλη. Εδώ ο σκοτεινός τόπος με τα βαθέα μυστικά της Γης, αυτά που συμβολίζει το φίδι, ο πύθων, χρειάζεται το φως, που λέγεται και φως της δικαιοσύνης: «της δικαιοσύνης ήλιε …».
Ο Απόλλων έδιωξε το φίδι φύλακα του αρχέγονου μυστικού της ανακυκλούμενης ζωής ή το αφομοίωσε, έγινε ο ίδιος Πύθιος, πήρε τη σοφία του, πνεύμα του φωτεινού τόπου, που ανατέλλει από τη σκιά, τη νύχτα, το διέδωσε σε όλους, φώτισε τον κόσμο. Οι βράχοι, σύμβολο της απόλυτης γήινης καθαρότητας, έλαμψαν στο ηλιακό φως, σύμβολο της ανόθευτης αλήθειας.
Αυτό το μυστικό του τόπου έγινε γνωστό, όταν αυξήθηκαν οι ανάγκες μιας πιο σύνθετης ζωής σε χωριά, κώμες και φυλές ολόκληρες, πόλεις κράτη, κι έτσι εξηγείται γιατί επεκτάθηκε σε κανόνες κοινωνικής συνύπαρξης από πολιτικούς εκπροσώπους, τους Αμφικτύονες. Ομοίως εξηγεί γιατί αυτοί μεταφέρθηκαν από την Ανθήλη, το ιερό της Δήμητρας (των καλλιεργητών της γης, και δη γυναικών) στους ασκητικούς ορεινούς Δελφούς.
Έκτοτε το ιερό των Δελφών, κράτησε μεν τη γυναίκα μάντιδα με την τοπική δάφνη, αλλά ‘ειδικεύτηκε’ στις ατομικές και κοινωνικές σχέσεις, τους κανόνες της πολιτικής ζωής, εξέφραζε την ίδρυση των νέων πόλεων, αποικιών, των Απολλωνιών. Η Πολιτεία του Πλάτωνα έχει θεό τον Απόλλωνα. Η πόλη φως θέλει, ισορροπώντας τα σκοτεινά αρχέτυπα αλλά και ορμέμφυτα (Διόνυσο) της ψυχής. Όλη η εξέλιξη από το μυστικό γήινο χάσμα στο φως των φαιδρών βράχων είναι μία φυσική γνώση. Αυτή εξέφραζαν καταγραμμένες ρήσεις των Δελφών (και άλλων τέτοιων κέντρων), οι λεγόμενοι σιβυλλικοί χρησμοί. Ήταν μια άλλη ιστορία, με την οποία η Ρώμη και το πρώϊμο Βυζάντιο είχαν ειδική σχέση. Ίσως γιατί ο ελλαδικός Απόλλων πλησιάζει, θέλει να φωτίσει την εσωτερικότητα.
