Λαϊκά Ελληνορθόδοξα Λατρευτικά από τα νησιά της Πόλης Β’
Γράφει ο Μ. Βαρβούνης, Καθηγητής Λαογραφίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης
Ιδιαίτερα στη Χάλκη των Πριγκηποννήσων οι κάτοικοι τελούσαν πάνδημη λιτανεία των εικόνων την Τρίτη της Διακαινησίμου, η οποία ξεκινούσε από το προαύλιο του ναού του αγίου Νικολάου, με τη συνοδεία εορταστικών πυροβολισμών, πανηγυρικών εκπυρσοκροτήσεων και χαρμόσυνων κωδωνοκρουσιών.
Της λιτανευτικής πομπής, όπως γράφει ο Μήλλας, προηγούνταν το ανθοστολισμένο λάβαρο της Αναστάσεως, τα εξαπτέρυγα, τα λάβαρα του Ευαγγελισμού και του αγίου Γεωργίου και οι εικόνες κατά την παραδοσιακή τάξη: η εικόνα της Παναγίας της Μυριδιώτισσας, η εικόνα του αγίου Νικολάου που βασταζόταν από ναυτικούς και κατόπιν οι υπόλοιπες κύριες εικόνες του ναού, τις οποίες βάσταζαν εναλλάξ οι πρόκριτοι. Ακολουθούσαν ο κλήρος, οι μοναχοί, οι ψάλτες, οι δημογέροντες με τον πρόεδρο της κοινότητας και οι κάτοικοι του νησιού.
Οι κάτοικοι των δρόμων από τους οποίους περνούσε η πομπή έβγαζαν τα εικονίσματά τους μπροστά στα σπίτια τους, τα στόλιζαν με χαλιά και εορταστικά παραπετάσματα, ανθοστόλιζαν πόρτες και παράθυρα, άναβαν κεριά ή λαμπάδες και έκαιγαν θυμίαμα περιμένοντας την διέλευση της λιτανείας. Επίσης άναβαν και δέκα «λαγούμια», δοχεία με μπαρούτι θαμμένα στο χώμα ώστε να γίνεται πιο αισθητή η έκρηξη, ενώ γινόταν και δύο στάσεις για να αναπεμφθούν δεήσεις. Η λιτανεία επέστρεφε στην αυλή του αγίου Νικολάου, όπου κατέληγε και τερματιζόταν. Αξίζει να σημειώσουμε ότι ανάλογες πασχαλινές λιτανείες την Εβδομάδα της Διακαινησίμου τελούνται ακόμη σε διάφορες ελληνικές περιοχές, με στόχο τον καθαγιασμό της φύσης, ειδικότερα σε ορισμένα μέρη, όπως στην Πάτμο, σε χωριά της δυτικής Σάμου κ.λπ., αυτές τελούνται την «Λαμπρή Τρίτη» μετά την πασχαλινή και πανηγυρική θεία λειτουργία, όπως και στη Χάλκη.
Ζώντας σε ένα ιδιαιτέρως πλούσιο φυσικό περιβάλλον, οι κάτοικοι των Πριγκηπονήσων εόρταζαν ξεχωριστά την Πρωτομαγιά, με τα ποικίλα φυσιολατρικά έθιμά της. Κατασκεύαζαν στεφάνια από αγιολούλουδα, που τοποθετούσαν στις πόρτες των σπιτιών, στα μπαλκόνια και τις αυλόπορτές τους, ενώ οι κοπέλες χόρευαν στολισμένες με λουλούδια, καθώς έτσι πίστευαν ότι εξασφάλιζαν τελετουργικά ευγονία, γονιμότητα και υγεία. Ιδιαίτερα ζωντανή περιγραφή του τελετουργικού γυναικείου αυτού χορού στην Πρίγκηπο έχει αποτυπώσει η κόμισσα du Meun, που επισκέφθηκε το νησί μεταξύ του 1816 και του 1819, καθώς αναλυτικά γράφει στο βιβλίο του για την Χάλκη ο Ακύλας Μήλλας.
Το πρωί της Πρωτομαγιάς οι γυναίκες συνήθιζαν να δίνουν στους άνδρες και στα παιδιά τους να καταναλώσουν τσουρέκι, ζάχαρη και κρασί, στη συνέχεια δε τους έδιναν να πιουν γάλα, πιστεύοντας ότι έτσι δεν θα είχε κακοσμία η αναπνοή τους. Στην Χάλκη μάλιστα ξυπνούσαν πριν την ανατολή του ήλιου και έβγαιναν στην εξοχή, πήγαιναν στην τοποθεσία Μύλος και έκαναν τρεις φορές το γύρο ενός ερειπωμένου μύλου που είχε δώσει το όνομά του στην περιοχή, έπιναν γάλα με την πίστη ότι έτσι δεν θα προσβληθούν από δερματικά νοσήματα και θα διατηρήσουν το σφρίγος του σώματός τους, και κυλιούνταν στα χόρτα και στα λουλούδια της υπαίθρου, για να εξασφαλίσουν τελετουργικά καλή υγεία και δύναμη. Περνούσαν όλη την ημέρα στην εξοχή, και γύριζαν στο χωριό και στα σπίτια τους το σούρουπο.
Λόγω των ναών των αφιερωμένων στον τίμιο Πρόδρομο, πανηγυρικά εορταζόταν στα νησιά και οι ανάλογες εορτές, ιδίως δε η αποτομή της κεφαλής του (29 Αυγούστου), με επίκεντρο μάλιστα τον ομώνυμο ενοριακό της Αντιγόνης, όπου οι κάτοικοι συνέρρεαν με βάρκες, για να προσκυνήσουν τη λειψανοθήκη με το ιερό λείψανο του χεριού του Προδρόμου. Κατόπιν επέστρεφαν στα νησιά και στις παρέες τους για να συνεχίσουν το γλέντι παρά τον πένθιμο χαρακτήρα και το νηστίσιμο της ημέρας. Επίσης την παραμονή της εορτής του Γενεσίου του Προδρόμου (24 Ιουνίου) συνήθιζαν και στα Πριγκηπόνησα να ανάβουν τις γνωστές από όλο τον ελλαδικό χώρο εθιμικές πυρές, τους «κλήδονες», τις οποίες υπερπηδούσαν τελετουργικά ιδίως οι νέοι, πιστεύοντας ότι έτσι εξασφάλιζαν υγεία, ευτυχία, ευγονία και ευετηρία.
Όσα ενδεικτικά αναφέρθηκαν παραπάνω, αποτελούν μερικές μόνο, τις χαρακτηριστικότερες όμως, εκφράσεις της λαϊκής θρησκευτικότητας των ελληνορθόδοξων κατοίκων των Πριγκηπονήσων. Σήμερα, που οι ιστορικές και άλλες συνθήκες οδήγησαν στην αριθμητική συρρίκνωση των Ρωμιών στα νησιά, πολλά από αυτά είτε λησμονήθηκαν, είτε δεν τηρούνται. Υπάρχουν όμως στην μνήμη των ανθρώπων, ως βασικό στοιχείο της παράδοσης και της ταυτότητάς τους, που δεν θα σβήσει όσο τα καντήλια των ναών συνεχίζουν να ανάβουν.
Κι αυτή η τελευταία διαπίστωση φανερώνει το σπουδαίο έργο και την μοναδική συμβολή της Ιεράς Μητροπόλεως Πριγκηπονήσων, η οποία επί έναν αιώνα τώρα (1924 κ.εξ.) έχει αναλάβει την διαχείριση αυτής της μνήμης και, κυρίως, την συνέχιση της ελληνορθόδοξης παράδοσης στα νησιά, υπό την σκέπη του Οικουμενικού Θρόνου και με τις ευλογίες του Παναγιώτατου Οικουμενικού Πατριάρχη μας. Έτσι στην Αντιγόνη, την Πρίγκηπο, την Πρώτη και την Χάλκη, με τις βυζαντινές μνήμες και την πλούσια εκκλησιαστική, ιστορική και πνευματική παράδοση, τα καντήλια του Γένους συνεχίζουν να μένουν φωτεινά, και οι μνήμες συνεχίζουν να είναι εναργείς, ζωντανές και ζωογόνες.
