Η Κυριακή της Ορθοδοξίας και ο ερχομός των αγίων Θεολόγων Πατέρων
Του Δρος Σταύρου Γουλούλη
Το Συνοδικόν της Ορθοδοξίας, εκφράζει μία τελετή που γίνεται στην πρώτη Κυριακή των Νηστειών, «της Ορθοδοξίας» όπως λέγεται επίσημα. Περιλαμβάνει κατάλογο όλων όσων αγωνίστηκαν για την αλήθεια της Πίστεως, από τους πρώτους αιώνες που άρχισαν οι θεολογικές έριδες μέχρι την Εικονομαχία. Όπως ακριβώς τους είχε ήδη κατατάξει η μία και αδιαίρετη Εκκλησία της πρώτης χιλιετίας.
Η αρχή υπήρξε η 11η Μαρτίου 843, όταν αναγορεύτηκε ο νέος πατριάρχης Μεθόδιος την πρώτη Κυριακή της Σαρακοστής (Πάσχα 22 Απριλίου) (Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, Β1, 610-867, 1981, 212-213), ο οποίος αποδεχόταν την αποκατάσταση της τιμής των εικόνων, της Ορθόδοξης παράδοσης.
Πως νοείται όλη αυτή η σύναξη των Ηρώων του Πνεύματος; Είναι ένα προσκλητήριο, μία ανάσταση, όπου οι ψυχές τους είναι σαν να οδηγούνται ποιητικά σε μία σύναξη. Παλιό φιλολογικό πρότυπο. Δεν περιλαμβάνονται οι Μάρτυρες, όσιοι, και άλλοι άγιοι. Στην Εκκλησία υπήρχαν πολλοί και δη θαυματουργοί. Αλλά τώρα η Εκκλησία (Πατριαρχείο της Κων/πόλεως) τιμά τους Θεολόγους της, αυτούς που με αρετή και επίγνωση αγωνίστηκαν να επιβάλουν τους όρους της Πίστεως, τους οποίους επικύρωσαν και προστάτεψαν οι βασιλείς, ως δόγματα πλέον, με ισχύ νόμου.
Οι ρίζες αυτού του προτύπου, του ερχομού των ηρώων, είναι πανάρχαιες και είχαν ήδη περάσει στην ζωή της Πρώτης Εκκλησίας. Το πρότυπο προέρχεται από τον Αρχαίο κόσμο: σύναξη ή και έξοδος των ψυχών την περίοδο αλλαγής του έτους, συνήθως άνοιξη, δηλαδή ανανέωση βασιλείας και ψυχογιορτή. Η αρχή της Νηστείας ορίζει μία εποχική Πρωτοχρονιά: ενθρόνιση του Μεθοδίου, σύναξη των ψυχών των θεολόγων Πατέρων, άρα ανακήρυξη της Ορθοδοξίας, της αλήθειας που εξέφρασαν επί αιώνες. (Για τις άλλες ψυχές υπάρχουν τα ψυχοσάββατα των Απόκρεω). Από το πρώτο κήρυγμα του Πέτρου την Πεντηκοστή, που είναι -εξέστω ειπείν- το αρχέτυπο της Πρωτοχρονιάς της Εκκλησίας, μέχρι το 843. Η ίδια Πεντηκοστή εξελίχθηκε σε Ψυχογιορτή προϊόντος του χρόνου, αφού μνημονεύονται οι ψυχές των πρωτεργατών της Πίστεως από Αδάμ και εξής. Το πρότυπο της ψυχογιορτής σε πρωτοχρονιά πέρασε στη χριστιανική λατρεία που αναπτύχθηκε στα έθνη ενώ απομακρύνθηκε από την εβραϊκή Πεντηκοστή, η οποία δεν είχε λατρεία νεκρών όπως γενικότερα ο εβραϊσμός, αφού η λατρεία ανήκει μόνον στον Θεό. Οι ευχαριστιακές συνάξεις που ήταν το πραγματικό κέντρο της Λατρείας τελούνταν πλέον σε νέο περιβάλλον, τους τάφους των πρώτων Μαρτύρων. Επόμενο ήταν, κέντρο της λατρείας να γίνονται οι τάφοι όσων αγωνίσθηκαν έως θανάτου υπέρ της Εκκλησίας. Η χριστιανική λατρεία ταυτίσθηκε σιγά-σιγά με τους ήρωες, όχι τους συγγενείς, που θα είχαν ιδιαίτερα ψυχοσάββατα (της ανοίξεως ή του φθινοπώρου), αλλά τους Μάρτυρες, τους αγίους, τους πρωτεργάτες της Πίστεως, αρχίζοντας από τους Αποστόλους και μετά τους Θεολόγους.
Ελλείψει, λοιπόν, εσωτερικών προτύπων, αφού χάθηκε η επαφή με τον Εβραϊσμό βίαια (70 μ.Χ.) οι Χριστιανοί ως κατά πλειοψηφίαν εθνικοί, δέχθηκαν τα πρότυπα των Εθνικών. Τα έθνη είχαν μία απροσδιόριστη έννοια του θείου. Ο πολυθεϊσμός, με τα θεϊκά πρότυπα (επαναλαμβανόμενα σε όλους τους λαούς, λόγω της κοινής καταγωγής ή αλληλοεπιδράσεων), έχουν κέντρο της λατρείας ‘τόπους’ που συνδυάζεται η εξασφάλιση της τροφής και γέννηση νέων μελών για να διατηρηθεί η φυλή, το έθνος με τη συνδρομή των ψυχών. Οι Αρχαίοι, δηλαδή, φαντάζονταν ότι οι ψυχές έβγαιναν στον Επάνω κόσμο ορισμένες ημέρες εποχικής πρωτοχρονιάς, συνήθως την άνοιξη, ανάλογα πότε ήταν η αρχή του έτους, με βάση το σεληνιακό ή ηλιακό ημερολόγιο που εφάρμοζαν. Οι Αθηναίοι λ.χ. στα Ανθεστήρια (Φεβ.-Μαρ.) πίστευαν ότι οι ψυχές (κήρες) εξέρχονταν με την άφιξη του θεού Διονύσου. Αυτό σύντομα πέρασε στην τέχνη τους. Έτσι π.χ. ο Αθηναίος κωμωδιογράφος Πρατίνας τις βάζει να έρχονται για να κρίνουν τους ζωντανούς για όσα άσχημα έκαναν. Το ίδιο εφαρμόζει και ο Λουκιανός όπου ορίζει τους Φιλοσόφους κριτές των έργων και πράξεων των συγχρόνων τους.
Από εδώ δημιουργήθηκαν και άλλες ιστορίες (τέλη 5ου αι. μ.Χ.) όπου επτά αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι που έζησαν σε διάφορες εποχές εμφανίζονται σε έναν Οίκο στην Αθήνα κι όλοι μαζί και προφητεύουν για έναν ναό της Θεοτόκου (τον Παρθενώνα), όπου θα τιμάται ο Λόγος του Θεού. Πάνω σε αυτή την ιστορία τον 13ο αι. υπήρξε διασκευή, όπου τώρα έρχονται δώδεκα φιλόσοφοι. Πρώτος είναι ο Όμηρος και άλλοι γενάρχες της ελληνικής παιδείας μέχρι τον Πλούταρχο και τον Εβραίο Φίλωνα, που υπήρξε ελληνομαθής, αν και έζησαν μετά Χριστόν. Το σύνολο είναι ενταγμένο στην γνωστή εικονογραφική σύνθεση «Ρίζα Ιεσσαί» που προβάλλει τους Προπάτορες του Χριστού και τους Προφήτες. Εδώ όμως εξαίρεται η ελληνική γλώσσα και παιδεία μιας χιλιετίας. Ο Θεός των Πατέρων, Αβραάμ, Ισαάκ, Ιακώβ, είναι ο ίδιος με τον Σπερματικό Λόγο των προ Χριστού γεννήσεως ηρώων του πνεύματος: διαλεκτικής, φιλοσοφίας, επιστήμης. Η τεράστια σύνθεση ήταν ενταγμένη αρχικά σε σχολείο.
Όπως φαίνεται η τιμή των ψυχών, η τιμή των αγίων, τον 9ο αι. μ.Χ. περνά σε ένα πιο εκλεκτό κομμάτι, την τιμή των Θεολόγων. Στην Εκκλησία του Θεού Λόγου, προηγούνται οι άνθρωποι του Λόγου. Το χάρισμα της θεολογίας θεωρείται το ανώτερο. Στην κοσμική ζωή, είναι οι διδάσκαλοι.
