«Και Μάη Μυρωδάτε»: Ελληνικά Λαϊκά Εθιμικά – Α΄
Του Δρος Μ. Βαρβούνη
Για τον ελληνικό λαό, ο Μάιος είναι μήνας με ιδιαίτερη εθιμική βαρύτητα για την ελληνική λαϊκή θρησκευτικότητα, λόγω του ότι συμπίπτει με την ανοιξιάτικη αναβλάστηση και την αρχή της γεωργικής καρποφορίας. Στα Κοτύωρα του Πόντου μάλιστα τον ονόμαζαν «καλομηνά». Παραλλήλως όμως, ο λαός πιστεύει ότι ο μήνας αυτός έχει πολλές κακές ώρες, τις οποίες πρέπει να εύχεται να αποφεύγει ο άνθρωπος. Σε πολλές περιοχές συνήθιζαν παλαιότερα να κάνουν κατά τον Μάιο αφαιμάξεις με βδέλλες, κάτι που θεωρούσαν ιδιαιτέρως ωφέλιμο για την υγεία.
Παρά την σύνδεσή του με την αναβλάστηση, ο μήνας αυτός θεωρείται εξαιρετικά δυσοίωνος για ορισμένες εργασίες, γι’ αυτό και αποφεύγουν στη διάρκειά του να τελούν γάμους, ή να κόβουν και να κατασκευάζουν ενδύματα, να φυτεύουν λουλούδια και φυτά, να αγοράζουν σκεύη οικιακά και είδη για το νοικοκυριό, αλλά και να πραγματοποιούν ταξίδια. Ιδιαιτέρως δυσοίωνο θεωρείται το να συμπέσει η Πρωτομαγιά, με τα πολλά γονιμικά έθιμα και τους αντίστοιχους συμβολισμούς της, ημέρα Σάββατο. Γενικότερα, οι συμβολισμοί των εθίμων του μήνα είναι γονιμικοί, γι’ αυτό και περιλαμβάνουν συχνές τελετουργικές επαφές με τη φύση, τα χόρτα, τα άνθη και τα φυτά, με στόχο να μεταδοθεί η θαλερότητα και η υγεία της φύσης συμβολικά και στους ανθρώπους, στα πλαίσια της συνειρμικής μαγικής σκέψης, που υπόκειται σε πολλά έθιμα της ελληνικής λαϊκής λατρείας.
Η μνήμη της αγίας Μαύρας τιμάται στις 3 Μαΐου, με καθολική εθιμική αργία και δεισιδαιμονική απαγόρευση τέλεσης γάμων κατά την ημέρα αυτή, λόγω των δυσοίωνων συνειρμών που προκαλεί το όνομα της αγίας, συσχετιζόμενο στη λαϊκή συνείδηση με το πένθιμο μαύρο χρώμα. Στη Μεθώνη μάλιστα την ημέρα που θα «έπεφτε» η μνήμη της την κρατούσαν ως αργία ολόκληρο το χρόνο. Στην Κύπρο δεν τυροκομούσαν, φοβούμενοι τις «μαύρες», δηλαδή τις κατσαρίδες, ενώ σε πολλά μέρη πίστευαν ότι οποιαδήποτε εργασία θα είχε ως τιμωρητικό αποτέλεσμα ο εργαζόμενος να βγάλει μαύρα σπυριά στα χέρια του.
Η μνήμη της αγίας Πελαγίας εορτάζεται στις 4 Μαΐου. Σε πολλές περιοχές δεν θέριζαν ούτε αλώνιζαν την ημέρα εκείνη, πιστεύοντας ότι αν το έκαναν θα δημιουργούνταν ανεμοστρόβιλος, ο οποίος θα διασκόρπιζε τα γεννήματα, ως τιμωρία των παραβατών της εθιμικής αργίας της ημέρας.
Η μνήμη της αγίας Ειρήνης εορτάζεται στις 5 Μαΐου. Το όνομά της έχει δοθεί σε πολλούς ανθρώπους, ιδιαίτερα σε εποχές πολεμικών αναστατώσεων, οπότε θεωρείται ότι λειτουργεί ως ένα είδος ονοματοδοτικού ευφημισμού. Πολλοί οι ναοί της αγίας και πολλά τα πανηγύρια που τιμούν την εορτή, με την κατά τόπους καθιερωμένη πανηγυρική εθιμοταξία. Η αγία Ειρήνη, στα πλαίσια του δημόσιου ελληνικού τελετουργικού τιμήθηκε και ως προστάτις αγία της Ελληνικής Χωροφυλακής, μέχρι και την κατάργηση του σώματος, και τη συγχώνευσή της στην Ελληνική Αστυνομία.
Ο άγιος Χριστοφόρος εορτάζεται στις 9 Μαΐου, με εθιμικά καθιερωμένη αργία των γεωργών, ιδίως στον βορειοελλαδικό χώρο, όπου θεωρείται προστάτης των καλλιεργειών από το καταστρεπτικό χαλάζι. Κι αυτό επειδή την εποχή που εορτάζεται η μνήμη του συχνές ήταν οι ανοιξιάτικες καταστρεπτικές θύελλες, που χτυπούσαν τις καλλιέργειες καταστρέφοντας την ετήσια σοδειά. Θεωρείται επίσης προστάτης των αυτοκινητιστών και των οδηγών γενικότερα, επαγγελματιών και ερασιτεχνών, και συχνή είναι η παράστασή του σε εικονίδια κάθε είδους, που τοποθετούνται στο μπροστινό κρύσταλλο των αυτοκινήτων.
Η ιδιότητά του αυτή προέρχεται από την εικονογραφία του, όπου εικονίζεται να μεταφέρει στον ώμο το νήπιο Χριστό, σύμφωνα με θαύμα που αναφέρεται στο συναξάρι του. Συχνά παριστάνεται κυνοκέφαλος, για να δηλωθεί η βαρβαρική του καταγωγή, ενώ η λατρεία του είναι διαδομένη σε ολόκληρη την Ευρώπη, και πάλι σε σχέση με τα ταξίδια και το αυτοκίνητο.
