Αρχιμ. Ευθύμιος Θεοδωρόπουλος: Προς τιμήν του Αγίου Ιωάννου Χρυσοστόμου
Προσεγγίζοντες τὸν θαυμαστὸν βίον, τὴν προσωπικότητα καὶ τὴν διδασκαλίαν τοῦ Ἁγίου πατρός Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, ἡ ἀδυναμία μας μεγιστοποιεῖται. Εἶναι ἕνας ἐκ τῶν μεγάλων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας καὶ ὁ ἐκπληκτικώτερος ἐκκλησιαστικὸς ῥήτωρ ὅλων τῶν ἐποχῶν.
Μητροπολιτικὸς Ἱ. Ν. Ὑπαπαντῆς τοῦ Χριστοῦ Καλαμάτας
Δευτέρα, 13 Νοεμβρίου 2023
«Χρυσόῤῥειθρον ἆρα καὶ χρυσόπλοκον γλῶτταν πῶς δυνατὸν ὀστρακίνη ἐγκωμιάσαι ἀξίως; Νοῦν ὑψηλὸν καὶ ὄντως οὐράνιον καὶ περίβλεπτον καὶ μηδὲν ἀποδέοντα ὀξυωπίας ἀγγέλων πῶς χθαμαλὸς καὶ γαιώδης καὶ μεμυκὼς ἐξειπεῖν ἱκανὸς χρηστὸν περὶ ἐκείνου; Φρόνημα μέγα καὶ θεοειδῆ καρδίαν πῶς φρόνημα μικρὸν καὶ ῥυπαρὰ καρδία δυνατὸν εὐφημῆσαι ἀξίως; …Ἀστέρα θεολαμπῆ καὶ πολύφωτον ἥλιον τὶς συνάψειε σπινθὴρ πυρεκβόλιος; Ὥσπερ οὖν τὰ τῶν ῥηθέντων εἰκονισμάτων ἰνδάλματα ἀδυνατοῦσι πρὸς τὰ ἀντικείμενα, οὕτω κἀγὼ πρὸς τὰ τοῦ θείου καὶ ἱεροῦ Χρυσοστόμου ἐγκώμια.»[1]
Σεπτὲ Ἀρχιεράρχα καὶ Ἄγγελε τῆς ἐνταῦθα παροικούσης Ἐκκλησίας τῆς «καλλιωνύμου» Μεσσηνίας καὶ Πρόεδρε τῆς εὐχαριστιακῆς αὐτῆς συνάξεως,
Σεβασμιώτατοι συνεορτασταὶ Ἅγιοι Ἀρχιερεῖς,
Πατέρες καὶ ἀδελφοί μου ἀγαπητοὶ ἐν Χριστῷ,
Ἀδυνατεῖ ἡ πεπερασμένη χοϊκὴ γλῶσσα καί διάνοια νὰ ἐξυμνήσῃ τὸν σήμερον ἑορταζόμενον μεγάλον Ἅγιον καὶ Πατέρα τῆς Ἐκκλησίας μας Ἰωάννην τὸν Χρυσόστομον καὶ ἡ ἀδυναμία αὐτὴ εἶναι δικαιολογημένη καὶ πρέπει νὰ ἐκφρασθῇ κατὰ τὸν τρόπον μὲ τὸν ὁποῖον ἕνας μεγάλος Ἅγιος καὶ ἐγκωμιαστὴς τοῦ Ἁγίου μας, ὁ Ὅσιος Νεόφυτος ὁ Ἔγκλειστος ἐκ τῆς μαρτυρικῆς καὶ ἁγιοτόκου Κύπρου, ἐξέφρασε τὴν ἀδυναμίαν αὐτὴν ἐγκωμιάζοντας τὸν Ἅγιον Χρυσόστομον.
«Ἡμεῖς δέ, ὦ πατέρων πάτερ καὶ διδασκάλων ἔξαρχε καὶ ταξιάρχα, τὶ σοι προσοίσωμεν ὑπαντήσαντες μετὰ χρόνους τοσούτους; ῥήσεις ἐπαίνων καὶ λόγους ἐγκωμίων; Ἀλλὰ τῆς σῆς ἐδεῖτο φωνῆς τε καὶ γλώσσης καὶ διανοίας ὁ τολμῶν ἐπαίνους προσοῖσαί σοι. Ἀλλ᾿ ὅμως, εἰ πόρρῳ τούτων τυγχάνοντες, οὐ καθοκνήσομεν μικρὰ χαιρετίσαι σε πόθῳ καὶ συστεῖλαι τόν λόγον». [2]
Προσεγγίζοντες τὸν θαυμαστὸν βίον, τὴν προσωπικότητα καὶ τὴν διδασκαλίαν τοῦ Ἁγίου πατρός Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, ἡ ἀδυναμία μας μεγιστοποιεῖται. Εἶναι ἕνας ἐκ τῶν μεγάλων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας καὶ ὁ ἐκπληκτικώτερος ἐκκλησιαστικὸς ῥήτωρ ὅλων τῶν ἐποχῶν. Ἡ εἴσοδός του εἰς τὸ προσκήνιον τῆς Ἱστορίας συμβαίνει εἰς μίαν καθοριστικὴν στιγμὴν διὰ τὴν δόξαν τῆς Ἐκκλησίας καὶ τὸ κλέος τῆς θεολογίας. Ἡ ζωὴ καὶ ἡ δρᾶσις του συμπίπτουν κατὰ τὸν 4ον αἰῶνα τοῦ Χριστιανισμοῦ, τὸν χρυσοῦν αἰῶνα τῶν μεγάλων Πατέρων καὶ τοῦ κολοφῶνος τῆς θεολογικῆς σκέψεως καὶ τῶν θεολογικῶν γραμμάτων. Ἡ συνάντησις καὶ ἡ κρᾶσις τοῦ ἑλληνικοῦ πνεύματος καὶ τῆς φιλοσοφικῆς σκέψεως τῶν προγόνων μας μετὰ τῶν ἀρχῶν τοῦ χριστιανικοῦ λόγου, συντελεῖται κατὰ τοιοῦτον τρόπον, ὥστε νὰ μὴν ὁμιλοῦμε δι᾽ ἀποῤῥόφησιν ἤ ἀντικατάστασιν τῆς μιᾶς ἀπὸ τὴν ἄλλην, ἀλλὰ διὰ συμπλήρωσιν καὶ ἀλληλοπεριχώρησιν καὶ νοηματοδότησιν τῆς φιλοσοφικῆς σκέψεως καὶ ἀναζητήσεως.
Δι᾿ αὐτὸν ὡμίλησαν καὶ ἔγραψαν μεγάλοι Ἅγιοι τῆς Ἐκκλησίας μας καὶ πλεῖστοι ὅσοι ἐκκλησιαστικοὶ συγγραφεῖς. Ἡ ζωὴ καὶ τὸ ἔργον του ἀποτελοῦν σταθμόν, φάρον καὶ παράδειγμα διὰ τὴν ζωὴν τῆς Ἐκκλησίας.
Εἰς τὸ ἐγκώμιον τοῦ Νικήτα Παφλαγόνος περὶ τὸ 896 μ.Χ. «εἰς Ἰωάννην τὸν Χρυσόστομον», ἀναφέρεται: «Θεῖος Χρυσόστομος, χριστοειδὴς τὸν νοῦν καὶ τὴν ψυχήν, χριστοπρεπὴς τὸν βίον καὶ τὸν λόγον, ἱερὸς τοῦ Θεοῦ θεράπων, καλὸς ποιμήν, μέγας τοῦ λόγου παῖς καὶ θεραπευτής, μετὰ τοὺς ἀποστόλους ποιμὴν μέγας καὶ διδάσκαλος, ἀπόστολος ἐκκλησιῶν, δόξα Χριστοῦ, μέγας Χρυσόστομος, μέγας Ἀρχιερεύς, θεοῤῥήμων καὶ θεοειδὴς τὸν νοῦν καὶ τὴν καρδίαν, ὁ πολὺς τοῖς λόγοις, πλείων δὲ τοῖς ἔργοις,…»[3]
Ἡ τιμὴ τὴν ὁποίαν ἐπεδαψίλευσεν ἡ Ἐκκλησία πρὸς τὸ ἱερὸν πρόσωπον τοῦ Ἁγίου Πατρός ἤρχισεν ἤδη ἀπὸ τῶν ἀρχῶν τοῦ 6ου αἰῶνος, ὅπου διὰ πρώτην φορὰν ἀποκαλεῖται «Χρυσόστομος» καὶ άποτελεῖ μίαν ἀπὸ τὶς μεγαλύτερες μορφὲς τῆς Ἐκκλησίας, ὁ σπουδαιότερος ῥήτωρ Αὐτῆς καὶ ὁ ἐξοχώτερος τῶν συγγραφέων Της. Ἡ ἐκκλησιαστικὴ δὲ τιμὴ πρὸς τὸ πρόσωπόν του εἰς τὴν λατρείαν τῆς Ἐκκλησίας, ἀποδίδεται τρεῖς φορὰς κατ᾿ ἔτος, καταδεικνύοντας τὴν πρέπουσαν εὐλάβειαν πρὸς τὸν μεγάλον Ἅγιον, «τὸν κυρίαρχον καὶ βασιλέα τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ ἄμβωνος».
Ὁ ἀνωτέρω μνημονευθεὶς Ὅσιος Νεόφυτος ὁ Ἔγλειστος, συνεχίζει ἐγκωμιαστικῶς: «Οὗτος οὖν, οὗτος ὁ μέγας τῆς οἰκουμένης φωστήρ, ὁ μέγας τῶν μεγάλων μυστηρίων Θεοῦ μύστης καὶ μυσταγωγός, ὁ μέγας τῶν μεγάλων ψυχικῶν σηπεδόνων ἄριστος ἰατρός, ὁ μέγας τῶν ἐν σκότει ἁμαρτημάτων νυκτομαχούντων φωταγωγὸς καὶ ῥύστης, ὁ πᾶσαν τὴν οἰκουμένην ταῖς διδαχαῖς κυκλοειδῶς περιέχων μέγας ὠκεανός,… ὁ μέγας διδάσκαλος τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Θεοῦ, ὁ μέγας ὑποφήτης τῆς χάριτος, ὁ μέγας τῶν ἀδύτων ἐξηγητὴς ἀκριβέστατος, ὁ κῆρυξ τῆς μετανοίας, ὁ οὐρανοφάντωρ καὶ διαπρύσιος τῶν θείων εὐαγγελίων ῥητορευτὴς καὶ τῆς θεοπνεύστου καθόλου θείας γραφῆς, ὁ ἐγγυητὴς τῶν ἁμαρτωλῶν καὶ πρὸς μετάνοιαν ἕλκων θεῖος Χρυσόστομος…».[4]
Δικαίως ὁ ἱερὸς Πατὴρ ἐδοξάσθη ἀπὸ τὴν Ἐκκλησίαν καὶ τὸ πλήρωμά Της. Ἠγάπησεν ὑπερβαλλόντως τὸν ἄνθρωπον καί κυρίως τὸν πάσχοντα ἄνθρωπον. Ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος ἀντικρύζει τὸν Θεὸν μέσα εἰς τὸν πεπτωκότα ἀλλὰ καὶ θεούμενον ἄνθρωπον. Συμφώνως πρὸς τὸν λόγον τοῦ Κυρίου «ἐφ᾿ ὅσον ἐποιήσατε ἑνὶ τούτων τῶν ἀδελφῶν μου τῶν ἐλαχίστων, ἐμοὶ ἐποιήσατε»[5], ἠνάλωσε τὸν ἑαυτόν του διὰ τὴν ἀνακούφισιν καὶ πνευματικὴν πρόοδον τοῦ ποιμνίου του. Αὐτὴν τὴν ἀγάπην, κατὰ τὸ πρότυπον τοῦ Χριστοῦ, τὴν ἀνιδιοτελῆ ἀγάπην προσφέρει: «Ὁ ἀγαπῶν οὐκ ἐπιτάττειν βούλεται μόνον, ἀλλὰ καὶ ἐπιτάττεσθαι· καὶ χαίρει μᾶλλον ἐπιταττόμενος, ἤπερ ἐπιττάτων. Ὁ ἀγαπῶν χαρίζεσθαι βούλεται μᾶλλον, ἤ χάριν λαμβάνειν· … Ὁ ἀγαπῶν καὶ βούλεται χαρίζεσθαι τῷ ἀγαπωμένῳ, καὶ οὐ βούλεται δοκεῖν χαρίζεσθαι».[6]
Ὁμιλεῖ διὰ τὴν ἀγάπην τοῦ Θεοῦ πρὸς τὸν ἄνθρωπον. Ἕνα ἀπὸ τὰ πλέον χαρακτηριστικὰ χωρία του εἶναι ἐκεῖνο τὸ ὁποῖον ἀναφέρεται εἰς τὴν ἀγαπητικὴν σχέσιν τοῦ Χριστοῦ μὲ τὸν ἄνθρωπον. Λέγει ἐκ προσώπου τοῦ Χριστοῦ ὁ ἱερὸς Πατὴρ διὰ τὸν ἄνθρωπον: «ἐγὼ πατήρ, ἐγὼ ἀδελφός, ἐγὼ νυμφίος, ἐγὼ οἰκία, ἐγὼ τροφή, ἐγὼ ἱμάτιον, ἐγὼ ῥίζα, ἐγὼ θεμέλιος, πᾶν ὅπερ ἂν θέλῃς ἐγώ· μηδενὸς ἐν χρείᾳ καταστῇς…. ἐγὼ καὶ φίλος, καὶ μέλος, καὶ κεφαλή, καὶ ἀδελφός, καὶ ἀδελφή, καὶ μήτηρ, πάντα ἐγώ, μόνον οἰκείως ἔχε πρὸς ἐμέ. Ἐγὼ πένης διὰ σὲ καὶ ἀλήτης διὰ σέ, ἐπὶ σταυροῦ διὰ σέ, ἐπὶ τάφου διὰ σέ, ἄνω ὑπέρ σοῦ ἐντυγχάνω τῷ Πατρί, κάτω ὑπὲρ σοῦ πρεσβευτὴς παραγέγονα παρὰ τοῦ Πατρός. Πάντα μοι σύ, καὶ ἀδελφός, καὶ συγκληρονόμος, καὶ φίλος, καὶ μέλος. Τί πλέον θέλεις;».[7]
Αὐτῆς τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ καὶ Πατρὸς ἐπιθυμεῖ διακαῶς ὁ ἱερὸς Πατὴρ νὰ καταστοῦν ἀποδέκτες καὶ κοινωνοὶ οἱ ἄνθρωποι καὶ παρακλητικῶς ἀπευθύνεται εἰς τοὺς χριστιανοὺς τῆς ἐποχῆς του καὶ εἰς ὅλους ἐμᾶς, νὰ μὴ μένωμε χωρισμένοι ἀπὸ τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ καὶ ῥαθύμως ἀμελοῦντες τὴν προσευχήν: «Σχολάσατε τοίνυν διαπαντὸς καὶ παραμείνατε τῷ Κυρίῳ Θεῷ ἡμῶν, ἕως οὗ οἰκτειρήσῃ ἡμᾶς καὶ μηδὲν ἕτερον ζητήσατε, ἢ μόνον ἔλεος παρὰ Κυρίου τῆς δόξης. Ζητοῦντες δὲ ἔλεος, ἐν ταπεινῇ καὶ ἐλεεινῇ καρδίᾳ ζητεῖτε, καὶ βοᾶτε ἀπὸ πρωὶ ἕως ἑσπέρας, εἰ δυνατόν, καὶ ὅλην τὴν νύκτα, τό, Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, Υἱὲ τοῦ Θεοῦ, ἐλέησον ἡμᾶς… Παρακαλῶ οὗν ὑμᾶς, μὴ χωρίζετε τὰς καρδίας ὑμῶν ἀπὸ τοῦ Θεοῦ, ἀλλὰ προσμένετε καὶ φυλάττετε αὐτὴν μετὰ τῆς μνήμης τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ πάντοτε, ἕως οὗ ἐμφυτευθῇ τὸ ὄνομα τοῦ Κυρίου ἔσω ἐν τῇ καρδίᾳ·»[8]
Ὁ ἱερὸς Πατὴρ ἐμπόνως καὶ ἐνθέως ἐνδιαφερόταν διὰ τὴν πνευματικὴν οἰκοδομὴν τῶν πιστῶν καὶ ὡς ἑρμηνευτὴς τῶν θείων Γραφῶν ἀσκοῦσε ἑρμηνεία καὶ θεολογία ταυτοχρόνως, διότι μόνον κατ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπον ἠμποροῦσε νὰ κατανοήσῃ τὸν ἐν Χριστῷ καινὸν ἄνθρωπον. Δι᾿ αὐτῆς ἔδιδε ἔρεισμα στὴν ἠθικὴ καὶ τῆς προσέφερε ρεαλισμόν. Σὲ καμμία περίπτωση δὲν τοῦ ἀρκοῦσε ἡ ἠθικολογία τῶν Ἑλλήνων φιλοσόφων. Διὰ νὰ διαφωτίσῃ καὶ νὰ φανερώσῃ πειστικῶς τὸ ἦθος καὶ τὸ πρόσωπον τοῦ ἀνθρώπου, ὁ ὁποῖος μετέχει τῆς θεωμένη ἀνθρωπίνης φύσεως τοῦ Χριστοῦ, ὤφειλε νὰ θεολογήσῃ εὐρύτατα, νὰ ἐξηγήσῃ τὴν τριαδικότητα τοῦ Θεοῦ, τὸ ἔργον τῆς θείας Οἰκονομίας, νὰ ὁμιλήσῃ διὰ τὸ πρόσωπον τοῦ Χριστοῦ, νὰ θεολογήσῃ δηλαδή.
Μία τοιαύτη θεολογία, ὅμως, δὲν ἦτο δυνατὴ μὲ μίαν ἁπλῆν ἀνάγνωσιν τῶν ἱερῶν Κειμένων, ἀλλά, μὲ μίαν βαθυτέραν εἴσοδον εἰς τὴν ἀλήθειαν, τὴν ὁποίαν δηλώνει τὸ γράμμα τῆς Ἁγίας Γραφῆς, τὸ «κεκρυμμένον βάθος», ὅπως ὁ ἴδιος λέγει. Αὐτὴ ἡ εἴσοδος ἠμποροῦσε νὰ γίνῃ μόνον μὲ τὴν καθοδήγησιν καὶ τὸν φωτισμὸν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος: «Διὰ τοῦτο προσήκει ἡμᾶς ὑπὸ τῆς ἄνωθεν χάριτος ὁδηγουμένους καὶ παρὰ τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἔλλαμψιν δεξαμένους, οὕτως ἐπιέναι τὰ θεῖα λόγια. Οὐδὲ γὰρ σοφίας ἀνθρωπίνης δεῖται ἡ θεία Γραφὴ πρὸς τὴν κατανόησιν τῶν γεγραμμένων, ἀλλὰ τῆς τοῦ Πνεύματος ἀποκαλύψεως, ἵνα, τὸν ἀληθῆ νοῦν τῶν ἐγκειμένων καταμαθόντες, πολλὴν ἐκεῖθεν δεξώμεθα τὴν ὠφέλειαν».[9] Καὶ εἰς ἄλλον σημεῖον, κατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον, προτρέπει: «Μὴ τοίνυν ἁπλῶς παρατρέχωμεν τὰ ἐν ταῖς θείαις Γραφαῖς κείμενα, μηδὲ ἐξ ἐπιπολῆς τοῖς λεγομένοις προσέχωμεν, ἀλλ᾿ εἰς τὸ βάθος ἑαυτοὺς καθέντες καὶ τὸν ἐναποκείμενον πλοῦτον καταμαθόντες, δοξάσωμεν τὸν Κύριον».[10]
Προσευχητικῶς εὑρισκόμενοι σήμερον μέσα εἰς αὐτὸν τὸν περίλαμπρον Ναόν, στρέφομεν τὸ βλέμμα μας πρὸς τὸν Τρισάγιον Θεόν, τὴν ὑπερευλογημένην Κυρίαν Θεοτόκον τὴν σκέπην καὶ προστασίαν τῆς Καλαμάτας, τὴν Παναγίαν τὴν Ὑπαπαντὴν καὶ τὸν ἔμπροσθέν μας πνευματικῶς καὶ νοερῶς ἱστάμενον ἐν μέσῳ ὅλων ἡμῶν, Ἅγιον Χρυσόστομον· ἀπευθύνομεν δὲ ἅπαντες σύμψυχοι καὶ συμπροσευχόμενοι δέησιν, διὰ τὸν ταὐτώνυμον τοῦ ἱεροῦ Πατρός, Πατέρα καί Μητροπολίτην μας Κύριον Χρυσόστομον διὰ τὴν κατ᾿ ἄμφῳ ὑγείαν καὶ μακροημέρευσιν αὐτοῦ, σὺν ταῖς εὐχαῖς τῶν ἐν οὐρανοῖς συνεορταζόντων σήμερον, μακαριστῶν προκατόχων του καὶ συνωνύμων του, τοῦ μεγάλου καὶ λαοφιλοῦς Μητροπολίτου Χρυσοστόμου Δασκαλάκη, καὶ τοῦ ἱεροπρεποῦς, καὶ ἐργατικοῦ Μητροπολίτου Χρυσοστόμου Θέμελη.
Σεβασμιώτατε Ποιμενάρχα μας,
Ὁρατὴ κεφαλὴ τοῦ θεανθρωπικοῦ σώματος τῆς τοπικῆς μας Ἐκκλησίας Σεῖς ὑπάρχετε καὶ ἀντικατοπτρίζετε ἐν μὲν τῇ ἀρχιερατικῇ Σας ἰδιότητι τὸν θεῖον χαρακτῆρα τῆς Ἐκκλησίας, ἐν δὲ τῇ πατρικῇ καὶ διδακτικῇ φυσιογνωμίᾳ Σας, τὸν ἐμπνευστὴν τῆς ἐν Χριστῷ ἑνότητός μας καὶ τὸν ὁδηγὸν ἐν τῇ πίστει καὶ ὁμολογοῦμεν τοῦτο ἐν βεβαιότητι[11]. Ἐπιτρέψατέ μου νὰ δανεισθῷ τὶς προαναφερθεῖσες σκέψεις καὶ τοὺς λόγους τοῦ ἱεροῦ Πατρός, προκειμένου νὰ ἐκφράσῳ τὰ συναισθήματα, τόσον τοῦ ὁμιλοῦντος, ὅσον καὶ τῶν ἀδελφῶν, τοῦ Ἱεροῦ Κλήρου, τῶν Μοναστικῶν Ἀδελφοτήτων καὶ τοῦ εὐγενοῦς λαοῦ μας διὰ τὸ πρόσωπόν Σας : «Σὺ πατήρ, σὺ ἀδελφός, σὺ νυμφίος, σὺ οἰκία, σὺ τροφή, σὺ ἱμάτιον, σὺ ῥίζα, σὺ θεμέλιος, πᾶν ὅπερ θέλομεν σύ·…σὺ καὶ φίλος, καὶ μέλος, καὶ κεφαλή, καὶ ἀδελφός, καὶ πάντα σύ. Σὺ πρεσβευτὴς πρὸς τὸν Θεὸν δι᾿ ἡμᾶς. Τὶ πλέον θέλομεν;».[12]
Εὔχεσθε καὶ ἐσεῖς Ἅγιοι Ἀρχιερεῖς καὶ Πατέρες, ἐσεῖς οἱ ὁποῖοι κατεφθάσατε σήμερα στὴν πολυύμνητον Πόλιν μας καὶ στὸν Θεομητορικὸν τοῦτον Ναόν, διότι, ἔχετε τὴν παῤῥησίαν τοῦ πρεσβεύειν πρὸς Κύριον ὡς Ἱεράρχαι Αὐτοῦ, νὰ μᾶς χαρίζῃ ὁ Ἅγιος Θεός τὸν Πατέρα καὶ Δεσπότην μας, «σῷον, ἔντιμον, ὑγιᾶ, μακροημερεύοντα καὶ ὀρθοτομοῦντα τὸν λόγον τῆς ἀληθείας Αὐτοῦ.» Ἀμήν!
Αρχιμανδρίτης Ευθύμιος Θεοδωρόπουλος
Προϊστάμενος Ιερού Ναού
Αγίας Αικατερίνης Καλαμάτας
[1] Ὁσίου Νεοφύτου τοῦ Ἐγκλείστου, Πανηγυρικὴ Α΄ 21, 1. Παπατριανταφύλλου-Θεοδωρίδη Ν. – Γιάγκου Θ., Ἁγίου Νεοφύτου τοῦ Ἐγκλείστου Συγγράμματα: Πανηγυρικὴ Α΄, τ. Γ΄, ἔκδ. Ἱερὰ Βασιλικὴ καὶ Σταυροπηγιακὴ Μονὴ Ἁγίου Νεοφύτου, Πάφος 1999, σ. 573.
[2] ὅπ. ἀν., Πανηγυρικὴ Α΄ 21, 36, Παπατριανταφύλλου-Θεοδωρίδη Ν. – Γιάγκου Θ., Ἁγίου Νεοφύτου τοῦ Ἐγκλείστου Συγγράμματα: Πανηγυρικὴ Α΄, τ. Γ΄, ἔκδ. Ἱερὰ Βασιλικὴ καὶ Σταυροπηγιακὴ Μονὴ Ἁγίου Νεοφύτου, Πάφος 1999, σελ. 580.
[3] Μητροπολίτου Μεσσηνίας Χρυσοστόμου Θέμελη, «Ἡ κοσμητικὴ φρασεολογία εἰς τὸν ἱερὸν Χρυσόστομον ἐν τῇ ἐν χρήσει ὑμνογραφίᾳ», ΘΕΟΛΟΓΙΑ, τ. ΚΗ΄, Ἀπρίλιος-Ἰούνιος 1957, τεῦχ. Β΄, σ. 175.
[4] ὅπ. ἀν.,Πανηγυρικὴ Α΄ 21, 2. Παπατριανταφύλλου-Θεοδωρίδη Ν. – Γιάγκου Θ., Ἁγίου Νεοφύτου τοῦ Ἐγκλείστου Συγγράμματα: Πανηγυρικὴ Α΄, τ. Γ΄, ἔκδ. Ἱερὰ Βασιλικὴ καὶ Σταυροπηγιακὴ Μονὴ Ἁγίου Νεοφύτου, Πάφος 1999, σ. 574.
[5] Ματθ. κε΄ 40.
[6] Ἱεροῦ Χρυσοστόμου, «Περὶ τῆς τελείας ἀγάπης…», 2, ΕΠΕ 31, 340.
[7] Ἱεροῦ Χρυσοστόμου, Ὁμιλία οστ’εἰς τὸ κατὰ Ματθαῖον Εὐαγγέλιον, ΕΠΕ, 12, 34.
[8] Ἱεροῦ Χρυσοστόμου, Ἐπιστολὴ πρὸς Μοναχούς, PG 60, 752.
[9] Ἱεροῦ Χρυσοστόμου, Εἰς τὴν Γένεσιν ΚΑ΄ά, PG 53, 175.
[10] Ἱεροῦ Χρυσοστόμου, Εἰς τὴν Γένεσιν ΞΒ΄3, , PG 54, 535.
[11] Πρβλ., Χρυσ. Κωνσταντινίδου, Μητροπολίτου Μύρων, Τάδε λέγει Πατριαρχικὸς Ἄμβων… ἐκδ. ΤΕΡΤΙΟΣ, Κατερίνη 1991, σ. 22.
[12] Πρβλ.,Ἱεροῦ Χρυσοστόμου, Ὁμιλία οστ’εἰς τὸ κατὰ Ματθαῖον Εὐαγγέλιον, ΕΠΕ, 12, 34.
