Γενί Τζαμί και Αγία Σοφία: Ανόμοια μεταχείριση ομοίων ζητημάτων
Του Αλεξάνδρου Π. Κωστάρα, Ομότιμου Καθηγητή Νομικής Σχολής Πανεπιστημίου Θράκης, στην «Κιβωτό της Ορθοδοξίας»
Το Γενί Τζαμί στην Θεσσαλονίκη και η Αγία Σοφία στην Κωνσταντινούπολη είναι χώροι λατρείας, που ευρίσκονται σε χώρες με διαφορετικό θρήσκευμα από εκείνο, στο οποίο αυτοί είναι αφιερωμένοι. Το Γενί Τζαμί είναι μουσουλμανικός ευκτήριος οίκος ευρισκόμενος στην ορθόδοξη Ελλάδα, ενώ η Αγία Σοφία είναι ορθόδοξος ευκτήριος οίκος ευρισκόμενος στην ισλαμική Τουρκία. Η επισήμανση αυτή ουδεμία πρακτική σημασία θα είχε, εάν οι φιλοξενούσες τους σχετικούς ευκτήριους οίκους χώρες, παρά το αντίθετο θρήσκευμα που ακολουθούν, εξεδήλωναν τον ίδιο σεβασμό προς τις Διεθνείς Συνθήκες, που κατοχυρώνουν ως ανθρώπινο δικαίωμα την ελευθερία της θρησκευτικής συνειδήσεως προς όλους ανεξαιρέτως τους ανθρώπους. Και, όπως κατ’ επανάληψη έχω τονίσει και με άλλη ευκαιρία, η ελευθερία της θρησκευτικής συνειδήσεως δεν εξαντλείται στο δικαίωμα κάθε ανθρώπου να πιστεύει στον Θεό που θέλει ή να μη πιστεύει σε κανένα θεό. Βαίνει πολύ μακρύτερα καταλαμβάνοντας και το δικαίωμα του καθενός να ασκεί τα θρησκευτικά του καθήκοντα στους χώρους που προορίζονται για την λατρεία του θεού τους, έτσι ώστε η στέρηση αυτών των χώρων λατρείας από τους πιστούς του σχετικού δόγματος για την άσκηση των θρησκευτικών τους καθηκόντων μέσα σε αυτούς να συνιστά σε τελευταία ανάλυση απαγόρευση άσκησης της ελευθερίας της θρησκευτικής τους συνειδήσης.
Έναντι της Αγίας Σοφίας, που είναι το Σύμβολο της Ορθοδοξίας στην Κωνσταντινούπολη, την πάλαι ποτέ κραταιά Πρωτεύουσα της ένδοξης Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, η σημερινή Τουρκία εκδηλώνει ένα αταβισμό προς την οθωμανική βαρβαρότητα, που ακολούθησε την πτώση της Βασιλεύουσας. Όχι μόνο μέσα στην ίδια την Πόλη, αλλά σε όλη την έκταση της καταλυθείσης αυτοκρατορίας. Και διήρκεσε καθ’ όλη την διάρκεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η νέο-Οθωμανική Τουρκία, μολονότι ζει στην καρδιά του σύγχρονου Ευρωπαϊκού Πολιτισμού απολαμβάνοντας τα οφέλη και τα προνόμια που αυτός τής εξασφαλίζει, συμπεριφέρεται με την λογική και την πρακτική της οθωμανικής βαρβαρότητας. επικαλούμενη το δικαίωμα του κατακτητή, κατήργησε το καθεστώς του μνημείου παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, στο οποίο είχε υπαγάγει της Αγία Σοφία ο Κεμάλ Ατατούρκ, και την επανέφερε στο καθεστώς που είχε αμέσως ματά την Άλωση. Την μετέτρεψε δηλ. πάλι σε Τζαμί. Το γεγονός αυτό, αντί να ξεσηκώσει την πολιτισμένη παγκόσμια κοινότητα εναντίον της Τουρκίας για την βαρβαρότητα που εκδηλώνει με την ασέβειά της απέναντι στις Διεθνείς Συνθήκες, οι οποίες κατοχυρώνουν, όπως ελέχθη, την ελευθερία της θρησκευτικής συνειδήσεως ως ανθρώπινο δικαίωμα, αντιμετωπίσθηκε με αδιαφορία από τους αρμόδιους φορείς της διεθνούς κοινότητας, που είναι αρμόδιοι για την διασφάλιση του σεβασμού όλων των κρατών στα αγαθά του σύγχρονου νομικού μας πολιτισμού. Κάποιοι μαλιστα, μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνεται και η ομόδοξη Ρωσσία, απεφάνθησαν ότι το καθεστώς της Αγίας Σοφίας είναι εσωτερική υπόθεση της Τουρκίας! Διερωτώμαι όμως, από πότε τα ανθρώπινα δικαιώματα έγιναν εσωτερική υπόθεση των κατ’ ιδίαν κρατών, ώστε να μπορούν να τα παραβιάζουν αζημίως, χωρίς να δίνουν λόγο σε κανένα. Ουδείς υπεβλήθη ποτέ στον κόπο να μάς δώσει μια εξήγηση για αυτή την προσέγγιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ώστε να γνωρίζουμε, σε ποιά εποχή ζούμε τελικά. Στην εποχή της οθωμανικής βαρβαρότητας ή στην εποχή της δικαιοκρατούμενης διεθνούς κοινωνίας;
Ενώ λοιπόν αυτή είναι η στάση της Νέο-Οθωμανικής Τουρκίας έναντι της Αγίας Σοφίας, της Μητρόπολης δηλ. της Ορθοδοξίας, εμείς εδώ στην Ελλάδα ανοίξαμε ύστερα από 100 περίπου χρόνια τον μουσουλμανικό ευκτήριο οίκο του Γενί Τζαμί στην Θεσσαλονίκη και τον παραδώσαμε προς χρήση στους πιστούς μουσουλμάνους, της πόλης ή στους επισκέπτες αυτής, για να εορτάσουν το Ραμαζάνι τους, το δικό τους δηλ. Πάσχα. Έτσι, βλέπουμε ότι οι Μουσουλμάνοι στην Ελλάδα έχουν το δικαίωμα να εορτάζουν ανεμπόδιστα την υψίστη θρησκευτική τους εορτή μέσα στους δικούς τους χώρους λατρείας. Δεν αναγνωρίζεται όμως το ίδιο δικαίωμα από την Τουρκία και στους Ορθοδόξους Χριστιανούς της Κωνσταντινούπολης να πράξουν το ίδιο μέσα στους δικούς τους ευκτήριους οίκους, να εορτάσουν δηλ. το δικό τους Πάσχα μέσα σον Ναό της Αγίας του Θεού Σοφίας, αφού βέβαια εξαγνισθεί προηγουμένως από τους ρύπους της Οθωμανικής βαρβαρότητας, με τους οποίους «βομβαρδίσθηκε» ανελέητα από την Άλωση μέχρι σήμερα. Γενί Τζαμί και Αγία Σοφία αποτελούν τις δύο όψεις του «νομίσματος» της θρησκευτικότητας, εκφράζουν δηλ. το ίδιο πράγμα, σε διαφορετικό βέβαια θρησκευτικό πλαίσιο. Γι’ αυτό θα έπρεπε να αντιμετωπίζονται με τον ίδιο τρόπο. Είναι ασφαλώς αληθές ότι η επί 100 και πλέον χρόνια απαγόρευση στους μουσουλμάνους της Θεσσαλονίκης να χρησιμοποιούν το Γενί Τζαμί για την άσκηση μέσα σε αυτό των θρησκευτικών τους καθηκόντων δεν εναρμονίζεται με τις υποχρεώσεις σεβασμού εκ μέρους της χώρας μας της ελευθερίας της θρησκευτικής συνειδήσεως, όπως αυτή κατοχυρώνεται στις σχετικές Διεθνείς Συμβάσεις. Η πολιτική μας αυτή έναντι του συγκεκριμένου μουσουλμανικού τεμένους υπαγορεύθηκε προφανώς από την στάση της Τουρκίας στο ζήτημα της Αγίας Σοφίας. Ωστόσο ουδέποτε αλλοιώσαμε τον χαρακτήρα του συγκεκριμένου μουσουλμανικού τεμένους ως ευκτήριου οίκου της ισλαμικής θρησκείας, όπως έπραξε η Τουρκία στην Αγία Σοφία, που την μετέτρεψε ανεπίτρεπτα από Ορθόδοξο Ναό σε τζαμί, μέσα στο οποίο τελούνται προκλητικά προσευχές των μουσουλμάνων. Ούτε εκδηλώσαμε ποτέ ασέβεια προς την ιερότητα αυτών των ευκτήριων οίκων των μουσουλμάνων, όπως επίσης κατ’ επανάληψη έπραξε η Τουρκία μετατρέποντας Ορθόδοξες Εκκλησίες σε σταύλους.
Το Γενί Τζαμί της Θεσσαλονίκης είναι μια ευκαιρία να ξαναδούμε Έλληνες και Τούρκοι την στάση μας απέναντι στα εκατέρωθεν σεβάσματα των δύο λαών. Και πρέπει να επανεξετάσουμε την σχέση μας με τις Διεθνείς Συμβάσεις, που προστατεύουν τα ανθρώπινα δικαιώματα, εάν θέλουμε να λέμε ότι ανήκουμε στις δικαιοκρατούμενες πολιτείες. Η Τουρκία οφείλει να συνειδητοποιήσει επιτέλους ότι είναι σύγχρονη πολιτισμένη χώρα με υποχρεώσεις, που δεν απορρέουν από το παρελθόν της βαρβαρότητας των προγόνων της, αλλά από τις σύγχρονες Διεθνείς Συμβάσεις, οι οποίες κατοχυρώνουν για όλα τα κράτη σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του κόσμου τα ανθρώπινα δικαιώμα. Και ειδικότερα την ελευθερία της θρησκευτικής συνειδήσεως με όλα τα παρελκόμενα αυτής, που περιλαμβάνουν ασφαλώς τον έμπρακτο σεβασμό στους ευκτήριους οίκους των αλλοδόξων πιστών. Προς τον σκοπό αυτό, εάν θέλει η Τουρκία να δείξει ένα άλλο πιο πειστικό πρόσωπο και μια διαφορετική πολιτισμική ταυτότητα από αυτήν της βαρβαρότητας, στην οποία είναι μονίμως προσκολλημένη μέχρι σήμερα, οφείλει να επιστρέψει άμεσα την Αγία Σοφία στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, για να τελούνται εντός αυτής οι ορθόδοξες ιεροτελεστίες, όπως γινόταν παλιότερα στα χρόνια Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Εάν θέλουμε να κάνουμε μια καινούργια αρχή στις Ελληνο-Τουρκικές σχέσεις, πρέπει να μετατρέψουμε το Γενί Τζαμί και την Αγία Σοφία σε «γέφυρες» που ενώνουν τους λαούς μας. Αλλιώς θα είμαστε υποχρεωμένοι να βλέπουμε – εμείς τουλάχιστον εξ αιτίας των προκλήσεων της Τουρκίας – τα ανθρώπινα δικαιώματα υπό το πρίσμα της αρχής της αμοιβαιότητας. Και αυτό είναι ανεπίτρεπτο, διότι τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι επιταγές νομικού πολιτισμούς, που πρέπει να γίνονται σεβαστές από όλους χωρίς «εάν» και «εφ’ όσον».
