Ο «φόβος» του Θεού στην Αγία Γραφή
Στην Κιβωτό της Ορθοδοξίας
Του Δρος Θεολογίας
Αρχιμ. Ιακώβου Κανάκη
Συχνά, σε όσους μελετούν τα ιερά κείμενα υπάρχει δυσκολία στην κατανόηση, απορία ή και σκανδαλισμός, ειδικά όταν πρόκειται για την Παλαιά Διαθήκη. Αυτό συμβαίνει γιατί προσπαθούμε να ερμηνεύσουμε το τότε με βάση το τώρα. Και ναι μεν η Αλήθεια είναι διαχρονική, αλλά ο τρόπος που εκφράζεται αυτή είναι διαφορετικός. Για παράδειγμα, η έκφραση «φόβος Θεού», η οποία υπάρχει πολλές φορές στην Αγία Γραφή. Όταν ο σημερινός αναγνώστης διαβάζει την έκφραση αυτή δεν μπορεί να δεχθεί καμία έννοια φόβου και φυσικά θεωρεί αδιανόητο αυτή η λέξη να σχετίζεται με τον Θεό. Όμως πώς απαντά η έκφραση αυτή; Πώς ερμηνεύεται;
Πηγαίνοντας στην εποχή που γράφτηκαν τα κείμενα, θα παρατηρήσουμε ότι ο «φόβος Θεού» σχετίζεται με την έννοια της «διαθήκης». Ο Θεός με τον άνθρωπο έχει συνάψει διαθήκη και χρειάζεται να τηρηθούν οι όροι της διαθήκης αυτής και από τις δύο μεριές. Ο Θεός «τηρεί» τους όρους της Διαθήκης, ο άνθρωπος όμως δεν κάνει το ίδιο. Έτσι, ο Θεός παρουσιάζεται να τιμωρεί για την αθέτηση αυτή της συμφωνίας. Ο Θεός παρουσιάζεται με ανθρώπινα χαρακτηριστικά και συμπεριφορές για να γίνεται ο λόγος κατανοητός και να μπορεί να αφυπνίζεται ο άνθρωπος. Ωστόσο, ο Θεός είναι μόνο αγάπη και βρίσκεται πάνω και πέρα από τέτοιες αντιδράσεις και συμπεριφορές. Ας δούμε ένα παράδειγμα από τα προφητικά κείμενα: «και απολείται Μωάβ από όχλου, ότι επί τον Κύριον εμεγαλύνθη. παγίς και φόβος και βόθυνος επί σοι, καθήμενος Μωάβ· ο φεύγων από προσώπου του φόβου εμπεσείται εις τον βόθυνον, και ο αναβαίνων εκ του βοθύνου συλληφθήσεται εν τη παγίδι, ότι επάξω ταύτα επί Μωάβ εν ενιαυτώ επισκέψεως αυτής» (Ιερ.31,44). Φαίνεται ότι παραβίαση της διαθήκης φέρνει τιμωρία στον άνθρωπο. Έτσι εκφραζόταν ο άνθρωπος παλαιότερα σε σχέση με τον Θεό.
Ο φόβος Θεού σε αρκετές περιπτώσεις, στα βιβλία της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης, έχει διαφορετικές έννοιες. Τις περισσότερες φορές την συναντάμε με θετική έννοια, ως ένα δέος που νιώθει ο άνθρωπος ενώπιον του Θεού. Είναι χαρακτηριστικό πως περιγράφει ο Ιερός Χρυσόστομος (MPG 64,40) στην ομιλία του «περί παρθενίας» το ζήτημα. Παρουσιάζει τον άνθρωπο που όντως έχει φόβο Θεού σαν τις ρίζες μεγάλου δέντρου. Έτσι, όταν έρχονται οι όποιοι «άνεμοι» στην ζωή του, εκείνος μένει εδραίος και δεν σαλεύεται.
Στην Παλαιά Διαθήκη ο φόβος του θεού συνδέεται με την γνώση. Έτσι, σημειώνει σχετικά ο καθηγητής Χρήστος Καραγιάννης: «Η ιδέα του φόβου του Θεού εμφανίζεται πολλές φορές στην Παλαιά Διαθήκη, αλλά το περιεχόμενό της δεν είναι πουθενά ρητά αρθρωτό, γεγονός που προκαλεί το ερώτημα ποια είναι η αφετηρία της ερμηνευτικής προσέγγισης της έννοιας του φόβου του Θεού. Κλειδί σε αυτήν την έρευνα δύναται να καταστεί η έννοιας «της γνώσης του Θεού». Πράγματι, οι φράσεις «φόβος Θεού» και «γνώση Θεού» όχι μόνο εμφανίζονται ως εγγενώς σχετιζόμενες μεταξύ τους στην Παλαιά Διαθήκη, αλλά υπάρχει και μια τάση στην επιστημονική κοινότητα να εξετάσει τη σύνδεση ανάμεσα στον φόβο Θεού και την γνώση του Θεού μέσα σε ένα λατρευτικό ή θεολογικό πλαίσιο. Θα τολμούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι υπάρχει μια έμφυτη σύνδεση μεταξύ του φόβου και της γνώσης. Με άλλα λόγια, υφίσταται ένα ορισμένο είδος γνώσης που οδηγεί σε μια κατάσταση θεοσέβειας, η οποία εξηγεί καλύτερα την σύνδεση μεταξύ της γνώσης του Θεού και του φόβου του Θεού» και συνεχίζει ο καθηγητής: «Ο φόβος αυτός έναντι του Θεού συνιστά σεβασμό και γνώση, συνειδητοποίηση της απόλυτης κυριαρχίας του ενός και μοναδικού Θεού επί των πάντων και αποδοχή της αδυναμίας εκ μέρους του ανθρώπου να συλλάβει στο σύνολο το θεϊκό σχέδιο…» (Βλ. Ο ΦΟΒΟΣ ΘΕΟΥ στην Παλαιά Διαθήκη, Αθήνα, 2018).
