Υλικές Αποτυπώσεις της λαϊκής Λατρευτικής και Τελετουργικής ζωής – Δ
Του Δρος Μ. Βαρβούνη στην «Κιβωτό της Ορθοδοξίας»
Συχνά, η μαζική κατασκευή και η βιομηχανοποιημένη διακόσμηση των ειδών που σχετίζονται με την λαϊκή θρησκευτικότητα και χρησιμοποιούνται στις λατρευτικές και τελετουργικές εκδηλώσεις της, οδηγεί στην, ολοένα και εντεινόμενη, καταναλωτική τάση, ώστε στην λαϊκή αντίληψη περί του ιερού να εισάγονται και έννοιες σχετικές με το εφήμερο. Συνεκδοχικά, αυτό οδηγεί στην προσπάθεια επανόδου στο μαγικό / ιερό, μέσω της χρήσης παλαιών συμβόλων και διακοσμητικών μορφών σε νέα σχήματα.
Η τάση αυτή, όπως περιγράφτηκε στο προηγούμενο άρθρο μας, πέρα από τις ενδιαφέρουσες ιδεολογικές προεκτάσεις της, οδηγεί και σε νέες διακοσμητικές συνθέσεις, που δίνουν νέα ώθηση και νέα μορφή στα προϊόντα της λαϊκής θρησκευτικής καλλιτεχνικής δημιουργίας. Κάποτε μάλιστα και νέα υλικά, όπως το πλαστικό, το αλουμίνιο και το πλεξιγκλάς χρησιμοποιούνται για την κατασκευή των αντικειμένων αυτών, καθώς τα νέα αυτά υλικά έχουν δυναμικά εισέλθει στο χώρο του ελληνικού λαϊκού πολιτισμού, και αναπότρεπτα συνάπτονται και με την λαϊκή θρησκευτική τέχνη, οδηγώντας την σε νέες μορφές και διατυπώσεις.
Σε όσα παραπάνω αναφέρθηκαν, θα μπορούσαν ασφαλώς πολλά ακόμη να προστεθούν, με την αναλυτική παρουσίαση των παραμέτρων που αφορούν την καταγωγή, την προέλευση, την συμβολική σημασιοδότηση και την ανάλογη χρήση πολλών ακόμη αντικειμένων, σχετικών με την ελληνική παραδοσιακή θρησκευτική συμπεριφορά. Ο στόχος όμως εδώ δεν είναι η εξαντλητική διαπραγμάτευση του ζητήματος, αλλά η διαπίστωση τάσεων, νοοτροπιών και συμπεριφορών που σχετίζονται με την κοινωνική και ομαδική-εθιμική χρήση ορισμένων αντικειμένων, στις ποικίλες μορφές της λαϊκής θρησκευτικότητάς μας.
Τα αντικείμενα που σχετίζονται με την λαϊκή λατρεία και την υλοποίηση της παραδοσιακής θρησκευτικής συμπεριφοράς του λαού μας, είτε προέρχονται από την αφιερωματική πράξη και πρακτική, είτε είναι χρηστικά αντικείμενα της εκκλησιαστικής καθημερινής ζωής, πολύτιμα ή ευτελή, δημόσια ή ιδιωτικά, με ευρύτερη κοινωνική ή με στενότερη οικογενειακή, ακόμη και με προσωπική, χρήση, είναι στενά δεμένα με το φάσμα των πίστεων, των αντιλήψεων και των νοοτροπιών, με τις οποίες ο λαός μας περιβάλλει την ορθοδοξία, στην λαϊκότερη εκδοχή της λαϊκής λατρευτικής πράξης. Σχετίζονται με τα ανάλογα έθιμα, και συχνά αποκτούν την μορφή και το περιεχόμενό τους από αυτά, ενώ η απώτερη σημασία τους, ως αντικειμένων, μορφοποιείται μέσα στο εθιμικό και λατρευτικό πλαίσιο της λαϊκής θρησκευτικής μας πίστης. Μόνο μέσα στο περιβάλλον αυτό μπορούν να ερμηνευθούν και να γίνουν κατανοητά, και μόνον υπό τις προϋποθέσεις αυτές μπορούν να ενταχθούν στο ευρύτερο πλέγμα του υλικού πολιτισμού του λαού μας.
Αποτελούν, λοιπόν, «υλικούς δείκτες» της ελληνικής λαϊκής θρησκευτικότητας, και ταυτοχρόνως συνιστούν μια χαρακτηριστική περίπτωση συνάρτησης των επιμέρους τομέων της λαϊκής ζωής μεταξύ τους. Μόνο υπό τον όρο αυτό έχει ουσιαστικό νόημα η τριμερής διάκριση του λαϊκού βίου σε «υλικό», «κοινωνικό» και «πνευματικό βίο», όπως την εισηγήθηκε και την τεκμηρίωσε η παλαιότερη ελληνική Λαογραφία. Σε τελική ανάλυση, η περίπτωση αυτή μας διδάσκει, πέραν των άλλων, ότι χρειάζεται η ευρύτερη θεώρηση για την κατανόηση και ορθότερη εκτίμηση του λαϊκού πολιτισμού, και ότι οι διαιρέσεις και οι κατατμήσεις θα πρέπει να εκλαμβάνονται μόνον ως εργαλεία για την έρευνα, που ωστόσο δεν θα εστιάζουν το βλέμμα μας στα δένδρα, εμποδίζοντάς μας να δούμε και να αντιληφθούμε το δάσος, αλλά αντιθέτως θα υπερβαίνονται όταν θα πρέπει, ώστε να μας αφήνουν να κατανοήσουμε και να ερμηνεύσουμε τον ένα και ενιαίο πολιτισμό του λαού μας, στην πολυσύνθετη πολυπλοκότητα των επιμέρους επιλογών και διατυπώσεων.
