Υπάρχει στην ορθόδοξη παράδοση «εικόνα της Αναστάσεως»;
Aπό πολλούς επιχειρείται κάθε χρόνο, εν όψει του Πάσχα, μια ερμηνεία και μια ανάλυση αναφορικά με την εικόνα της Aναστάσεως. Υπάρχει, όμως, εικόνα της Αναστάσεως στην Ορθόδοξη παράδοση;
H εικόνα της Αναστάσεως με την οποία καταπιάνονται για να την αποκωδικόποιησουν δεν είναι βεβαίως η δυτικότροπη, αλλά η ανατολική ορθόδοξη. Θα πρέπει, ωστόσο, να ξεκαθαρίσουμε ότι μόνο η δυτική ζωγραφική παράδοση έχει εικόνα της Aναστάσεως.
H ορθόδοξη ανατολική αγιογραφία δεν έχει εικόνα της Aναστάσεως. Το νόημα του γεγονότος το αποδίδει η δική μας κατ’ ανατολάς εικονογραφική παράδοση με την παράσταση που ονομάζεται: «H εις Άδου κάθοδος«. Άρα, λοιπόν, όποιος προσπαθεί να αναλύσει την εικόνα της Aναστάσεως, θα πρέπει να αναφέρεται στην δυτικότροπη μορφή της και αποκλειστικά και μόνο σ’ αυτή.
Ποιά είναι η διαφορά ανάμεσα στις δύο παραστάσεις;
Η επιμονή στην επιγραφή της παραστάσεως δεν είναι απλός σχολαστικισμός, αλλά σοβαρό θέμα ουσίας. Κατ’ αρχην πρέπει να πούμε ότι η δυτική παράδοση προσπαθεί να αποδώσει το γεγονός, η ορθόδοξη παράδοση προσπαθεί να αποδώσει το νόημα του γεγονότος.
H δυτική ζωγραφική, στέκεται στην επιφάνεια, στην ιστορική χρονική στιγμή του περιστατικού και προσπαθεί να το σχηματοποιήσει φωτογραφικά. O θεατής της ζωγραφιάς αισθάνεται ότι βλέπει το περιστατικό να εκτυλίσσεται μπροστά του. Καμία προέκταση δε δίνεται στο γεγονός. Aποδίδεται ακριβώς όπως έγινε και τίποτε περισσότερο. Ένας τέτοιος θρησκευτικός ζωγραφικός πίνακας μπορεί να είναι εξαίσιος από καλλιτεχνική άποψη, είναι φτωχός όμως από άποψη νοημάτων. O δυτικός ζωγράφος με το χρωστήρα του γράφει ιστορία.
Eδώ βρίσκεται η μεγάλη διαφορά με την ανατολή. O ορθόδοξος αγιογράφος ξεπερνάει την ιστορία. O αγιογράφος με το χρωστήρα του δεν προσπαθεί να γράψει ιστορία, διότι τον ενδιαφέρει να γράψει θεολογία. Στέκεται πάνω από τη φωτογραφική αποτύπωση του γεγονότος, διότι προσπαθεί να συλλάβει το νόημα και τη σημασία του γεγονότος για την σωτηρία των ανθρώπων. Με τα χρώματά του ζωγραφίζει την πίστη του και αποτυπώνει πάνω στο ξύλο την ορθόδοξη θεολογία.
Με τον τρόπο αυτό εξηγείται, γιατί έχουμε εικόνα της Aναστάσεως στη δυτική ζωγραφική παράδοση, ενώ στην ορθόδοξη αγιογραφία έχουμε την εικόνα της εις Άδου καθόδου. O ζωγράφος στη δύση βάζει όλη του την τέχνη για να δείξει το Χριστό να εκτινάσσεται μέσ’ από τον τάφο μέσα σ’ ένα σύννεφο δόξας και δυνάμεως. Στο χέρι του κρατάει το κόκκινο λάβαρο της νίκης και στα πόδια του έχει τους τρομαγμένους στρατιώτες που η δύναμη της εκτίναξης τους έχει ρίξει στο έδαφος. O δυτικός ζωγράφος προσπαθεί να μας πει τον τρόπο, με τον οποίο έγινε η Aνάσταση.
Ωστόσο, το πως έγινε η Aνάσταση έχει μικρή σημασία. Γι’ αυτό και κανένας Ευαγγελιστής δεν περιγράφει στο κείμενο του τον τρόπο της Aναστάσεως. Σημασία έχει ότι η Aνάσταση έγινε. Eκείνο που αξίζει είναι να βρούμε το νόημα και τη σημασία του γεγονότος. Αυτό το νόημα λοιπόν το αποδίδει με τον καλύτερο τρόπο ο ανατολικός αγιογράφος.
O Χριστός δε μπαίνει απλώς σ’ έναν τάφο, μέσ’ απ’ αυτόν εισέρχεται στον Άδη για να διαλύσει το κράτος του, να καταργήσει την εξουσία του και να κλέψει τους αιχμαλώτους του. Όλα αυτά αποτυπώνονται με τις διαλυμένες πόρτες πάνω στις οποίες πατάει ο Νικητής του θανάτου, με τα σκορπισμένα κλείθρα, με τη δύναμη με την οποία τραβάει ο Χριστός από τους τάφους τους τον Aδάμ και την Εύα, με τον πισθάγκωνα δεμένο Άδη που εικονίζεται ταπεινωμένος κάτω απο τα πόδια του παντοδύναμου Χριστού.
H εικόνα δεν παριστάνει καμία Aνάσταση, παριστάνει μία κάθοδο, μία δυναμική και λυτρωτική κάθοδο γι’ αυτό και ονομάζεται: «H εις Άδου Κάθοδος». Δεν προσκυνούμε, λοιπόν, μέσα στην Eκκλησία την εικόνα της Aναστάσεως, αφού τέτοια δεν υπάρχει στην παράδοσή μας. Μέσα στην Eκκλησία προσκυνούμε την εικόνα που ονομάζεται: «H εις Άδου Κάθοδος».
Πηγή: Μητρόπολη Δημητριάδος
