Η ιστορία ξεκινά πριν από περίπου 1100 χρόνια, την περίοδο της εικονομαχίας, όπου οι υπερασπιστές της κατέστρεφαν και έκαιγαν με μανία κάθε εικόνα. Τότε ο ιερέας Αγάθων ο Εφέσιος αυτοεξορίστηκε από την Κωνσταντινούπολη στα μέρη της Παλαιστίνης, όπου το φρόνημα των χριστιανών ήταν εικονόφιλο. Ο Αγάθων έφτασε στη Λέσβο έχοντας μαζί του όσα ιερά κειμήλια μπόρεσε να διασώσει. Ως πολύτιμο φυλαχτό κρατούσε μία αρχαία βυζαντινή εικόνα διαστάσεων 0,56χ0,62. Ήταν μία εικόνα της Θεοτόκου που κρατούσε τον Ιησού Χριστό. Για πολλά χρόνια, ακόμη και μετά την κοίμηση του Αγάθωνος, η εικόνα προστατεύονταν και φυλάσσονταν με ιδιαίτερη με προσοχή και ευλάβεια και άφηναν μόνο έμπιστους και πολύ γνωστούς για τα εικονόφιλα αισθήματά τους να την ασπάζονται.
Μετά την αναστήλωση των εικόνων με την Ζ΄Οικουμενική Σύνοδο χιλιάδες πιστοί από όλο το νησί αλλά και από τα Μικρασιατικά παράλια έφταναν καθημερινά στο μοναστήρι για να προσκυνήσουν την εικόνα της Παναγίας. Το ενδιαφέρον των πιστών ήταν τέτοιο που ανάγκασε τους μοναχούς να χτίσουν ένα μεγάλο ναό, ώστε να εξυπηρετούνται οι προσκυνητές που έρχονταν με πεζοπορία ή με τα ζώα τους. Άνθρωποι βασανισμένοι, πικραμένοι, κουβαλώντας τον δικό τους σταυρό ανέβαιναν για να τιμήσουν την Παναγία την Αγία Σιών , να εναποθέσουν σε αυτήν τις ελπίδες τους και να τους σφουγγίσει τα δάκρυα. Έτσι ήταν γνωστή, διότι έτσι έγραφε επάνω το ιερό εικόνισμα, αφού προέρχονταν από τα Ιεροσόλυμα. Και λέγοντας συνέχεια οι πιστοί «πάμε στην Αγιά Σιών», με τα χρόνια μετονομάστηκε σε Αγιάσο. Ακόμη και σήμερα που οι δρόμοι είναι ασφαλτοστρωμένοι, δεν είναι εύκολο κάποιος να ανηφορίσει περπατώντας 27 χιλιόμετρα. Κι όμως όπως και τότε, έτσι και σήμερα άνθρωποι κάθε ηλικίας και φυσικής κατάστασης βρίσκουν τη δύναμη και φτάνουν για να ανάψουν το κερί στην Παναγιά και να ζητήσουν τη βοήθειά της και αν και θα περίμενε κανείς να είναι εξουθενωμένοι ύστερα από τέτοια διαδρομή, εκείνοι, έπειτα από το χρέος που οι ίδιοι έχουν επωμιστεί, ανανεωμένοι και ξαναγενημένοι ξεκινούν για το δρόμο της επιστροφής. Η πίστη, η μετάνοια και η προσευχή έδινε στους προσκυνητές την ανταμοιβή. Τα χιλιάδες τάματα ακόμη και από Μωαμεθανούς αποδεικνύουν τα θαύματα της Παναγιάς.
Το 1453, οι Χριστιανοί του ναού βλέποντας ότι η εικόνα της Παναγίας άρχισε να καταστρέφεται από το πέρασμα του χρόνου, ανέθεσαν σ’ έναν καλό αγιογράφο να κάνει ένα πιστό αντίγραφο της παλιάς εικόνας για να κρύψουν την πρωτότυπη. Η εικόνα – αντίγραφο είναι εξαίρετο έργο βυζαντινής τέχνης. Το 1938 η πρωτότυπη εικόνα βρέθηκε κρυμμένη στο εσωτερικό της νεότερης εικόνας της Παναγίας, μέσα σε ξύλινο κουτί και τυλιγμένη σε ύφασμα βουτηγμένο σε κηρομαστίχα, αλλά φοβερά κατεστραμμένη.
φωτογραφίες: Χρήστος Μπόνης