Η Εκκλησία δεν καθόρισε τυχαία αυτά τα δύο Σάββατα να είναι Ψυχοσάββατα. Όπως θα θυμάστε, οι ευχές που αναγινώσκονται στον εσπερινό της γονυκλισίας την Πεντηκοστή, αρκετές φορές αναφέρονται στους κεκοιμημένους κατά έναν πολύ ειδικό τρόπο, και έτσι η εορτή της Πεντηκοστής είναι αφιερωμένη και στους κεκοιμημένους. Και το άλλο Σάββατο καθιερώθηκε ως Ψυχοσάββατο, διότι η Κυριακή που ακολουθεί είναι βέβαια Κυριακή της Απόκρεω, αλλά είναι και Κυριακή της Κρίσεως.
Επειδή λοιπόν όλα θα είναι αγάπη εκείνη την ημέρα, ενώ είναι κρίση –κριτήριο μέγα· κρίνονται οι άνθρωποι και άλλοι πάνε από τα δεξιά, άλλοι πάνε από τα αριστερά, όμως κρίνονται με βάση την αγάπη– γι’ αυτό η Εκκλησία όρισε το Σάββατο πριν από την Κυριακή της Κρίσεως να είναι Ψυχοσάββατο. Διότι τι θα πει Ψυχοσάββατο; Ενθυμούμαστε τους κεκοιμημένους· τους συγγενείς, τους γνωστούς, τους φίλους, τους συμπατριώτες· τους βαπτισμένους βέβαια στο όνομα της Αγίας Τριάδος. Ενθυμούμαστε αυτούς οι οποίοι ήταν χριστιανοί ορθόδοξοι και έφυγαν από αυτόν τον κόσμο ως χριστιανοί ορθόδοξοι. Η αγάπη αυτή, που υποτίθεται ότι την έχουμε μέσα μας και βάσει της οποίας θα μας κρίνει ο Θεός, είναι εκείνη η οποία μας κάνει να θυμηθούμε τους κεκοιμημένους και να προσευχηθούμε γι’ αυτούς.
Ποιος δεν έχει έναν κεκοιμημένον; Ποιανού δεν πέθανε είτε ο πατέρας ή το παιδί ή ο παππούς ή η γιαγιά ή κάποιος άλλος συγγενής, κάποιος άλλος γνωστός; Ποιος δεν έχει έναν άνθρωπο δικό του που έχει φύγει από αυτόν τον κόσμο; Επομένως, στο Ψυχοσάββατο και σε όλη αυτή την επικοινωνία με τους κεκοιμημένους, αυτό που πρώτα-πρώτα κυριαρχεί είναι η αγάπη. Η αγάπη που πηγαίνει από άνθρωπο σε άνθρωπο, που λειτουργεί μεταξύ όλων των ανθρώπων, όπως συμβαίνει στα συγκοινωνούντα δοχεία: ρίχνεις στο ένα νερό, και αυτό που θα ρίξεις, το λίγο ή το πολύ, μοιράζεται σε όλα τα συγκοινωνούντα δοχεία. Έτσι η αγάπη μας, την οποία επιστρέφουμε στον Χριστό που μας την έδωσε –αγαπούμε τον Χριστό, αλλά τον αγαπούμε μέσα στον πλησίον– αυτή την ημέρα που είναι ημέρα της κρίσεως ή την παραμονή, αν θέλετε, που είναι Ψυχοσάββατο, η αγάπη αυτή –δεν γίνεται διαφορετικά– μας κάνει να θυμηθούμε τους κεκοιμημένους και να προσευχηθούμε γι’ αυτούς.
Γι’ αυτό όλοι μας με όλη την καρδιά να κάνουμε ό,τι χρειάζεται. Και τα κόλλυβα είναι καλά και τα πρόσφορα είναι καλά, αλλά εκείνο το οποίο χρειάζεται είναι να δοθούν τα ονόματα στη θεία Λειτουργία. Όχι απλώς στο Τρισάγιο που θα κάνει ο ιερέας. Το Τρισάγιο γίνεται και πρέπει να γίνει. Να δοθούν τα ονόματα και στην προσκομιδή, για να μνημονεύσει τον καθένα χωριστά ο ιερέας και να βγει μερίδα για τον καθένα. Και μετά τον καθαγιασμό, κατά τη συστολή, οι μερίδες, που θα λέγαμε ότι είναι οι ψυχές των κεκοιμημένων που μνημονεύθηκαν, θα μπουν μέσα στο άγιο Ποτήριο, μέσα στο Αίμα του Κυρίου.
Αναφέραμε και άλλη φορά αυτό που αναγράφεται στην Αποκάλυψη: Όταν είδε ο ευαγγελιστής Ιωάννης στον ουρανό πλήθος ανθρώπων ντυμένους λευκές στολές, ένας από τους πρεσβυτέρους τον ρώτησε: «Ποιοί είναι αυτοί;» Ο ευαγγελιστής του απάντησε: «Εσύ γνωρίζεις». Και του είπε ο πρεσβύτερος ότι αυτοί είναι εκείνοι οι οποίοι έρχονται «εκ της θλίψεως της μεγάλης, και έπλυναν τας στολάς αυτών και ελεύκαναν αυτάς εν τω αίματι του αρνίου» (Αποκ. 7:9-15). Το Αίμα του Αρνίου είναι αυτό το οποίο έχουμε στο άγιο Ποτήριο σε κάθε θεία Λειτουργία.
Καλό είναι να αναφέρουμε εδώ το εξής: Στην προσκομιδή από όλα τα πρόσφορα παίρνουμε ένα μικρό ψιχουλάκι και το βάζουμε στο δισκάριο. (Παρενθετικά να πούμε ότι καλά κάνουν οι πιστοί που φέρνουν πρόσφορα στον ναό. Αλλά ποια είναι η βαθύτερη σημασία του πρόσφορου που φέρνουν; Προσφέροντας ο πιστός αυτό το ψωμάκι, προσφέρει στον Θεό και τον εαυτό του.) Τα ψιχουλάκια λοιπόν, που παίρνουμε από όλα τα πρόσφορα, είναι οι ψυχές αυτών που προσφέρουν τα πρόσφορα και εκείνων για τους οποίους τα προσφέρουν. Έτσι οι ψυχές όλων, και των ζώντων και των κεκοιμημένων, είναι εκεί επάνω στο άγιο Δισκάριο. Μετά όλες οι ψυχές αυτές πέφτουν μέσα στο άγιο Ποτήριο, μέσα στο Αίμα του Χριστού. Και δεν μπορεί· για να το κάνει αυτό η Εκκλησία, για να τα λέει έτσι η Αποκάλυψη, σημαίνει ότι πολύ ωφελούνται οι ψυχές. Με βάση αυτά που λέει η Αποκάλυψη, με βάση την πράξη της Εκκλησίας, με βάση όλη αυτή την παράδοση που έχουμε από τότε μέχρι σήμερα, αυτό πιστεύουμε.
Πόσο ωφελούνται; Δεν το ξέρουμε εμείς· ο Θεός το ξέρει. Πάντως, πολύ ωφελούνται οι ψυχές εκείνων των οποίων τα ονόματα μνημονεύονται στη θεία Λειτουργία και των οποίων η μερίδα πέφτει μέσα στο άγιο Ποτήριο, μέσα στο Αίμα του Χριστού. Το οποίο Αίμα καθαρίζει ημάς από πάσης αμαρτίας, όπως λέει αλλού ο ευαγγελιστής Ιωάννης (Α’ Ιω. 1:7). Γι’ αυτό λοιπόν, αδελφοί μου, το Σάββατο αυτό είναι αφιερωμένο στους κεκοιμημένους και λέγεται Ψυχοσάββατο.
Από το βιβλίο: π. Συμεών Κραγιοπούλου, Συνάξεις Τριωδίου Α’, Πανόραμα Θεσσαλονίκης, β’ έκδοση 2013, σελ. 145, 152 (αποσπάσματα).