Ιερά Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου στη Σκουληκαριά
Ο ναός είναι τρίκλιτη θολωτή βασιλική με μικρό τρούλλο. Είναι πλακοσκέπαστος με απλή τοιχοποιία χωρίς διακόσμηση. Εξαίρεση αποτελούν, το τρίλοβο υπέρθυρο της νότιας εισόδου και κυρίως η αψίδα του ιερού, όπου υπάρχουν κάτω απ’ το γείσο, γύρω – γύρω, εντειχισμένες λίθινες μετόπες με ανάγλυφες ς παραστάσεις, άλλες απλά διακοσμητικές κι άλλες «αφηγηματικές», αφού παριστάνουν σκηνές απ’ τη ζωή και την ιστορία των ανθρώπων της περιοχής.
Πρόκειται για ερειπωμένο μοναστήρι του οποίου μόνο ο ναός σώζεται ακέραιος. Τα στοιχεία που υπάρχουν και γι΄αυτό τα δίνει ο μητροπολίτης Αρτης Σεραφείμ ο Βυζάντιος ο οποίος τοποθετεί την ίδρυση της αρχικής μονής γύρω στο 13ο αιώνα. Επειδή στα χρόνια της τουρκοκρατίας η μονή χρησιμοποιήθηκε ως ορμητήριο αγωνιστών , καταστράφηκε ολοσχερώς το 1854 – κατά την επανάσταση των Ραδοβυζινών- απ’ τους Τούρκους και οικοδομήθηκε ξανά το 1867.
Ο ναός είναι τρίκλιτη θολωτή βασιλική με μικρό τρούλλο. Είναι πλακοσκέπαστος με απλή τοιχοποιία χωρίς διακόσμηση. Εξαίρεση αποτελούν, το τρίλοβο υπέρθυρο της νότιας εισόδου και κυρίως η αψίδα του ιερού, όπου υπάρχουν κάτω απ’ το γείσο, γύρω – γύρω, εντειχισμένες λίθινες μετόπες με ανάγλυφες ς παραστάσεις, άλλες απλά διακοσμητικές κι άλλες «αφηγηματικές», αφού παριστάνουν σκηνές απ’ τη ζωή και την ιστορία των ανθρώπων της περιοχής.
Αυτό όμως που έκανε γνωστό το μοναστήρι είναι οι φήμες που ήθελαν σε αυτό να γεννήθηκε ο Γεώργιος Καραϊσκάκης, ο «γιός της καλογριάς».
Εδώ, οι ντόπιοι ισχυρίζονται ότι έζησε η μητέρα του Καραϊσκάκη Ζωή-Διαμάντω Ντιμισκή η οποία γέννησε το 1782 τον μετέπειτα ήρωα, σε ένα από τα κελιά της μονής που σώζονται σήμερα. Ο τόπος που γεννήθηκε ο Καραϊσκάκης αλλά και ποιος ήταν ο πατέρας του δίχασε τους ιστορικούς αλλά και τη Σκουληκαριά Άρτας με το Μαυρομάτι Καρδίτσας.
Ο Περαιβός έγραφε για την ταυτότητα του Καραϊσκάκη: «Παρά πολλών λέγεται οτι ο καπετάν Καραίσκος από τον Βάλτον ηράσθη της Καλογραίας και έτεκε τον Καραισκάκην.ενεκα τούτου την υπερασπίσθη από πάσαν εξωτερικήν ποινήν».
Για να ξεκαθαρίσει το ζήτημα της γενέτειρας, όπως γράφει ο Διονύσης Τζάκης του Καραϊσκάκη το υπουργείο Εσωτερικών συνέστησε μια επιτροπή .»Και αυτό γιατί έπρεπε να προσδιοριστεί ο τόπος διοργάνωσης των επισήμων εκδηλώσεων στη μνήμη του εθνικού ήρωα. Στην επιτροπή μετείχαν ακαδημαϊκοί και καθηγητές πανεπιστημίου ,αλλά κυρίως στρατιωτικοί , πολιτικοί, εκπρόσωποι διαφόρων συλλόγων , επιμελητηρίων κ.α. Τελικά το Μαυρομάτι αναγορεύτηκε επίσημα γενέτειρα του Καραϊσκάκη».
Η επιτροπή δεν έδωσε μια κοινά αποδεκτή λύση και αυτό φαίνεται από το γεγονός ότι από το 1966 μέχρι το 2008 η πολιτεία ρύθμισε τις επετειακές εκδηλώσεις με αντιφατικές αποφάσεις προφανώς κάτω από την πίεση τοπικών πολιτικών παραγόντων.
Πάντως, όπως μεταφέρει στο βιβλίο του τα Μοναστήρια της Ηπείρου ο Δημήτρης Καμαρούλιας υπέρ της Σκουληκαριάς έχει καταλήξει και ο Ν.Ντασκαγιάννης επικαλούμενος κείμενα και μαρτυρίες των : Γ.Γαζή, Δ.Αινιάν,Ν.Κασομούλη,Κ.Παπαρηγόπουλου,Ν.Βέη ,Πουκεβίλ κ.α .Ολες οι μαρτυρίες αναφέρουν οτι ο Καραϊσκάκης γεννήθηκε το 1782 από την Ζωίτσα Διμισκή ,αδελφή του κλέφτη Κώστα Διμισκή και εξαδέλφη του αρματωλού Νικόλαου Μπακόλα η οποία είχε σχέχεις με τον οπλαρχηγό Νικόλαο Πλακιά : » Οι Ντιμισκαίοι , κλέφτες της Σκουληκαριάς ,είχαν μίαν αδελφήν ονομαζομένην Ζωίτσα , την οποία δια να μην την κουβαλούν μαζί των και την ταλαιπωρούν από βουνού εις βουνόν , διότι ευρίσκοντο κατά τα έτη εκείνα εις απηνή διωγμόν , παρέδωσαν ταύτην εις τον ηγούμενον Καλλίνικον της Ιεράς Μονής «Κοίμισης της Θεοτόκου Σκουληκαριάς» και τον παρεκάλεσαν να την προστατεύση. Ο ηγούμενος , ως συγγενής των , εδέχθη και ενέταξε την Ζωίτσαν εις το προσωπικόν του μοναστηριού.Δια να μην την αναγνωρίζουν της ήλλαξε το όνομα και αντί για Ζωίτσα συνέστησεν εις το προσωπικόν να τη φωνάζουν με το όνομα Διαμάντω. Εκεί η Ζωίτσα συνέλαβε και εγέννησεν τον Καραϊσκάκη εκ του αμαρτωλού Νικολάου Πλακιά….Μια οδύσσεια ταλαιπωριών επακολουθεί δια τον μικρόν Καραισκάκην και την μητέρα του , δια να γλιτώσουν από την οργή των Ντιμισκάιων .Εντός της εβδομάδος φθάνουν εις το μοναστήριον Άγιος Γεώργιος Μαυροματίου …Κατά τον χρόνον τούτο οι Νιτμισκαίοι εφόνευσαν τον βιαστή της αδελφής των Νικόλαον Πλακιάν εις την θέσιν «Πούρνος», της Σκουληκαριάς»
Η ιστορία θέλει τους αδελφούς του Πλακιά να παίρνουν εκδίκηση για το φονικό. Έστησαν ενέδρα και σκότωσαν τους αδελφούς της Ζωίτσας στη θέση Λούκοβο της Άνω Πέτρας. Μετά από εφτά χρόνια η Ζωίτσα με τον γιό της αποφασίζει να επιστρέψει στη Σκουληκαριά, αλλά κάποιοι την συμβούλεψαν να φύγει .Πήγε στην Τούνιστα του Βάλτου όπου συναναστρεφόταν με τα παιδιά του καπεταν .Οι κάτοικοι των φώναζαν Γιώργο του Ισκου και αδύνατος όπως ήταν κάποιοι τον φώναζαν Ισκάκη …
Ο Φωτιάδης από την πλευρά μιλά για τον Ματυρτομάτι και το Δ.Καραΐσκο. Και η διαμάχη συνεχίζεται. Ομως όλα τα στοιχεία κλείνουν προς τη Σκουληκαριά ,αν και αυτό ελάχιστη σημασία έχει .Η μονή της Σκουληκαριάς με το ΦΕΚ 473|17-12-1962 χαρακτηρίστηκε ιστορικό μνημείο, και ότι και άν λέγεται έχει συνδεθεί άρρηκτα με τη γέννηση ενός εκ των σημαντικότερων οπλαρχηγών του 1821.
