Ιερά Μονή Προφήτου Ηλιού Χρισσού Παρνασσίδος
Το Μοναστήρι σύμφωνα με όσα έχουν γίνει γνωστά κτίστηκε κατά το 1019. Η μονή κατά την επανάσταση του 1821 υπήρξεν ορμητήριον αλλά και τροφοδότης των επαναστατικών δυνάμεων της Ανατολικής Στερεάς Ελλάδος. Έπαιξε δε τον ίδιο ρόλο στη Στερεά Ελλάδα, με ότι και η Αγία Λαύρα στην Πελοπόννησο.
Βορειοδυτικά του Χρισσού, σε απόσταση 7 χιλιομέτρων, υψώνεται η ιστορική παλαίφατος Ιερά Μονή του Προφήτη Ηλία Παρνασσίδος. Το εκπληκτικής ομορφιάς μοναστήρι που βρίσκεται σε υψόμετρο 500 μ. στο δρόμο ανάμεσα στους Δελφούς και το Χρισσό,
Το Μοναστήρι σύμφωνα με όσα έχουν γίνει γνωστά κτίστηκε κατά το 1019. Η μονή κατά την επανάσταση του 1821 υπήρξεν ορμητήριον αλλά και τροφοδότης των επαναστατικών δυνάμεων της Ανατολικής Στερεάς Ελλάδος. Έπαιξε δε τον ίδιο ρόλο στη Στερεά Ελλάδα, με ότι και η Αγία Λαύρα στην Πελοπόννησο.
Η Ι. Μονή συνέχισε την δράση, καθ ολη την διάρκεια του Αγώνος, σαν καταφύγιο και ορμητήριο των Ελληνικών Δυνάμεων, σαν τόπος αναπαύσεως και αναρρώσεως των λαβωμένων .
…Στο ιστορικό αρχείο της Ι. Μονής Προφ. Ηλιού Παρνασσίδος λαμπρά θέσι κατέχει το γράμμα του Συνταγματάρχου της επαναστάσεως του 1821 Νάκου Πανουργιά, με χρονολογία 10/01/1838, «ίνα χρησιμεύση όπου ανήκει, προς δόξαν των αγώνων και των θυσιών», όπως χαρακτηριστικά ο ίδιος το επισφραγίζη κάνοντας αναφορά εις την προσφορά των Μοναχών της Ι. Μονής υπέρ της αγάπης προς την Ελευθερία και της αφοσιώσεως προς τον Θεό και την Πατρίδα.
Τέλος μέσα από το γράμμα φαίνεται καθαρά, ότι η θυσία κληρικών και μοναχών, η οποία έδιδε ζωή εις την πίστι, εις την ανάστασι, εις την σωτηρία, έχει πνοή από το Πνεύμα της Ελευθερίας, όπως το καθαγίασε μέσα στην ελληνική ψυχή το Πνεύμα του Θεού.
Όντως, λοιπόν, το γράμμα εγράφη «προς δόξαν των αγώνων και των θυσιών» υπέρ πίστεως και πατρίδος και έχει ως εξής:
<< Πιστοποιώ ο υποφαινόμενος, ότι κατά 1821, έτος επί αρχηγίας του Μακαρίτου πατρός μου Πανοργιά, και του Ιω. Γκούρα καθώς και της εδικής μου, το Μοναστήριον του Προφήτου Ηλιού, το κατά την Παρνασσίδα συνετέλεσεν ουκ ολίγον εις τα τότε πολεμικά σχέδιά μας, και αφού καθ’ ον καιρόν εκινείτο η αποστασία των Σαλώνων, ητίμασεν αυτό τροφάς και πολεμοφόδια τα οποία εκουβάλησαν εξ άλλων μερών οι καλόγεροι, μέσα εις το Μοναστήριον. Τέλος μαζύ με ημάς ο τότε ηγούμενος, Βενιαμίν και οι καλόγεροι, έως 30 τον αριθμόν, και ούτως υπό την οδηγίαν μου, με πολεμοφόδια, τροφάς και με ζώα επολιορκήσαμεν τα Σάλωνα, έπειτα παρευρέθησαν μαζύ μου και εις τον πόλεμον της Γραβιάς, όπου επληρώθη ο μοναχός Παγκράτιος, εις τον πόλεμον των Βασιλικών Νευροπόλεως, εις Άμπλιανην, εις σκάλα, εις πολιορκίαν της Λεβαδίας όπου επληγώθη ο Θεωνάς, και εφονεύθη ο Νικηφόρος, αμφότεροι μοναχοί. Εις Σκάλα Σαλώνων, όπου εφονεύθη ο παπαγεράσιμος, εις Ράχωβαν και εις Προφήτην Ηλίαν, καθώς και εις άλλας μάχας γινομένας κατά την Ανατολ(ικήν) Ελλάδα.
Δείξαντες γενναιότητα και ανδρίαν οι καλόγεροι όλοι καταβάλλοντες και συνδρομήν περισσότερον των 50.000 πενήντα χιλιάδων γροσίων, εις διαφόρους περιστάσεις, δόσαντες και έως δέκα χιλιάδες αρ. 1.000, γιδοπρόβατα εις τα στρατόπεδα, προφθάσαντες τας ανάγκας αυτών, και έως τέλους μετά την μάχην ήτις έγινε εις την Ιεράν μονήν του Προφήτη Ηλιού ο Κιουταχής κατέστρεψε με πυρίτιδα όλα τα κτήρια και την εκκλησίαν του Μοναστηρίου.
Όθεν ως γνωρίζων καλώς τα τότε δεινά του Μοναστηρίου τούτου, τον ζήλον, και προθυμίαν, πατριωτισμόν και γενναιώτητα των καλογέρων, καθ’ όλον το διάστημα του ιερού αγώνος μας, δίδω το παρόν μου πιστοποιητικόν τω ιερώ τούτω Μοναστηρίω του Προφήτου Ηλιού δια να χρησιμεύση όπου ανίκει, προς δόξαν των αγώνων και θυσιών.
Εν Αμφίσση την 10η Ιανουαρίου 1838
Ν. Πανοριάς
Συνταγματάρχης
