Σε ένα τοπίο ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, είναι χτισμένο το ιστορικό Μοναστήρι του Τιμίου Προδρόμου της Δερβέκιστας, του Δήμου Θέρμου, στην Αιτωλοακαρνανία.
Το Μοναστήρι που ανέδειξε οσιακές μορφές, το αγαπημένο προσκύνημα του Μεγάλου δασκάλου, Αγίου Κοσμά του Αιτωλού, στο οποίο φιλοξενήθηκαν φημισμένοι κλεφταρματολοί, αλλά και οπλαρχηγοί και αγωνιστές της ένδοξης φρουράς του Μεσολογγίου. Μάλιστα, σύμφωνα με την τοπική Παράδοση, εδώ ερχόταν για προσκύνημα και να αντλήσει δύναμη ο αρχιστράτηγος Γεώργιος Καραϊσκάκης.
Με βάση σιγίλλιο του Οικουμενικού Πατριαρχείου προς τη Μονή Μυρτιάς, όπως αναφέρει στο βιβλίο του «Βυζαντινή Αιτωλοακαρνανία» ο καθηγητής Αθανάσιος Παλιούρας, η μονή ιδρύθηκε το 12ο αιώνα.
Την 1η Σεπτεμβρίου 1507 έχουμε την επίσκεψη του Μητροπολίτη Ναυπάκτου και Άρτης Ευθυμίου «εν τη σεβασμία Μονή Τιμίου και ενδόξου Προφήτου Προδρόμου και Βαπτιστού Ιωάννου εν τη Τερβεκήστη», όταν καθηγούμενος ήταν ο ιερομόναχος Ιωακείμ.
Πρωτοκτήτορας ήταν ο ιερομόναχος Ιωσήφ ο Μεγαλοδενδρίτης, συντοπίτης του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού. Τη δεκαετία του 1510, ήρθε στη Μονή από τη Μονή Ιβήρων ο αγιορείτης μοναχός Ιάκωβος μαζί με τους δύο μαθητές του, τον διάκονο Ιάκωβο και τον μοναχό Διονύσιο και έζησε ως ασκητής σε μια μικρή σπηλιά στο φαράγγι του Φείδαρη (Εύηνου) ποταμού.
Το 1520 ηγούμενος της μονής ήταν μια μεγάλη προσωπικότητα της Ορθοδοξίας, ο Άγιος Θεωνάς, μαθητής του Αγίου Ιακώβου, ο κατόπιν Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης.
Τον Απρίλιο του 1825 έφθασε στη Δερβέκιστα ο αρχιστράτηγος Γεώργιος Καραϊσκάκης, και οργάνωσε το στρατόπεδο της Δερβέκιστας, για να βοηθήσει τους πολιορκημένους Μεσολογγίτες.
Στο Μοναστήρι έφθασαν τα ξημερώματα της 12ης Απριλίου 1826 οι περισσότεροι από τους επιζήσαντες ηρωικούς εξοδίτες, όπως περιγράφει ο Κασομούλης και ο Σπυρομήλιος και εδώ έχουν γραφεί σημαντικά ντοκουμέντα από τους οπλαρχηγούς της Φρουράς του Μεσολογγίου.
Πολύτιμες ήταν και οι υπηρεσίες που προσέφερε η Μονή στο υπόδουλο Έθνος μας. Η μονή υπήρξε ένα από τα σημαντικότερα και πλουσιότερα μοναστήρια της δυτικής Ελλάδας και σπουδαίο πνευματικό κέντρο, καθώς διέθετε πλούσια βιβλιοθήκη με σπάνιες εκδόσεις.
Το μοναστήρι χαρακτηρίσθηκε ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο από το ΥΠ.ΠΟ με ζώνη προστασίας 200 μ. και αποτελείται από το Καθολικό, τις δύο πτέρυγες κελιών και την ιστορική θολωτή κρήνη. Το σημερινό Καθολικό είναι μεταβυζαντινό μνημείο, χτισμένο στα θεμέλια προγενέστερου ναού. Είναι τρίκλιτος ναός, εγγεγραμμένος σταυροειδής, με τρουλλοκαμάρα.
Σήμερα, στη μονή εγκαταβιώνει γυναικεία μοναστική αδελφότητα, η οποία με ιδιαίτερη αγάπη και φροντίδα, πάντοτε, έχει έναν καλό λόγο να προσφέρει στους προσκυνητές και επισκέπτες του μοναστηριού, που καταφεύγουν εκεί, αναζητώντας μια φιλέρημη «Κιβωτό» και ένα ήσυχο πνευματικό περιβάλλον.
Οι δε κάτοικοι των γύρω περιοχών, σέβονται πολύ το μοναστήρι και τον θυσιαστικό αγώνα των μοναζουσών, η ευγένεια και η φιλοξενία των οποίων είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα του υγιούς ορθόδοξου μοναχισμού.