Οι Καλικάντζαροι παρουσιάζονται από τον λαό με διάφορες μορφές με κοινό γνώρισμα την ασχήμια τους και το μικρό τους μέγεθος. Είναι γνωστοί με διάφορα ονόματα, όπως «καρκάντζαλοι», «λυκοκάντζαροι», «καλκατζόνια», «καλκάνια», «καλιτσάντεροι», «σκαντζάρια», «τζόγιες», «καλοκυράδες», «βερβελούδες», «κωλοβελόνηδες» κ.ά. Είναι μια πολύ παλιά παράδοση στην πατρίδα μας. Από άκρη σε άκρη και κυρίως στα χωριά, υπάρχουν χιλιάδες θρύλοι και έθιμα γύρω από αυτούς. Η τροφή τους αποτελείται κυρίως από βατράχια, φίδια και ποντίκια, ενώ τις ημέρες των Χριστουγέννων μπαίνουν στα σπίτια και τρώνε ότι γλυκό και φαγητό έχει περισσέψει. Δεν τους έχει δει σχεδόν κανείς, διότι είναι πολύ ευκίνητοι. Μόλις αντιληφθούν ανθρώπινη παρουσία ανεβαίνουν στα δένδρα και πηδούν από στέγη σε στέγη, για να ξεφύγουν, αλλά και για να σπάσουν τα κεραμίδια κάνοντας μεγάλη φασαρία. Από τα Χριστούγεννα έως τα Φώτα οι άνθρωποι έβαζαν στο τζάκι δώδεκα αδράχτια για να τα βλέπουν οι καλικάντζαροι να μη κατεβαίνουν από την καπνοδόχο. Σύμφωνα με την παράδοση, οι πιστοί στα ήθη και έθιμα από την παραμονή των Χριστουγέννων μέχρι τα Θεοφάνια που φεύγουν οι καλικάντζαροι, δεν τρώνε ελιές, φασόλια και σύκα για να μην κάνουν καλογήρους. Επίσης, για να αποτρέψουν τους καλικάντζαρους είχαν στην πόρτα, στα παράθυρα και στα δοχεία λαδιού το σημείο του σταυρού, ενώ έραιναν με αγιασμό το σπίτι καθημερινά και κυρίως την παραμονή των θεοφανίων.
Οι καλικάντζαροι ή όπως λέγαν στον Πόντο, τα Πίζηλα εξαφανίζονταν τα Φώτα με τον αγιασμό των υδάτων για να επιστρέψουν και πάλι τα Χριστούγεννα. Φοβούνται την αγιαστούρα του παπά. Ο τρόμος τους αρχίζει από την παραμονή των Φώτων που γίνεται ο μικρός αγιασμός. Γι αυτό και το έθιμο του λαού λέει:
Στις πέντε του Γενάρη
Φεύγουν οι καλικαντζάροι
Η ημέρα των Θεοφανίων, όμως, είναι για τους καλικαντζάρους πιο τρομακτική, γιαυτό και φεύγουν λέγοντας:
Φεύγετε να φεύγουμε
κι έφτασε ο τουρλόπαπας
με την αγιαστούρα του
και με τη βρεχτούρα του…
Εκτός του Δωδεκαήμερου τον υπόλοιπο χρόνο μένουν στα έγκατα της γης και πριονίζουν το δέντρο που κρατά τη γη. Υποτίθεται ότι τα Χριστούγεννα βγαίνουν στην επιφάνεια, επειδή έχουν σχεδόν τελειώσει την εργασία τους και φοβούνται μήπως η ετοιμόρροπη γη τους πλακώσει, ενώ kkkaόταν επιστρέφουν βρίσκουν το δέντρο ακέραιο και πάλι, κάτι το οποίο συμβολίζει την ακεραιότητα και την θεϊκή δύναμη με την οποία μας προστατεύει ο Χριστός.
Διαβάστε εδώ τα ήθη και έθιμα των Φώτων
και εδώ τη μάγισσα Μπεφάνα, το πιο γνωστό έθιμο στην Ιταλία