Mονή Σωτήρος Λουκούς
Η θέση του δεσπόζει στην είσοδο της πεδιάδας του ποταμού Τάνου και περικλείεται από τα Βουνά Ζάβιτσα, Παλαιοπαναγιάς και Ελληνικό.
Η μονή Λουκούς θεωρείται σήμερα ένα από τα πλέον σημαντικά μοναστικά κέντρα της Αρκαδίας, αλλά και γενικότερα της Ορθοδοξίας. Είναι ίσως το πιο προσιτό μοναστήρι το οποίο απέχει μόλις τέσσερα χιλιόμετρα από το μεσόγειο Άστρος.
Η θέση του δεσπόζει στην είσοδο της πεδιάδας του ποταμού Τάνου και περικλείεται από τα Βουνά Ζάβιτσα, Παλαιοπαναγιάς και Ελληνικό.
Δίπλα στο μοναστήρι υπάρχουν η «έπαυλη του Ηρώδου του Αττικού» ο οποίος είχε στην περιοχή κτήματα αλλά και απομεινάρια του αρχαίου οικισμού, που είχε αναπτυχθεί βόρεια του Τάνου και ανατολικά από το ρέμα Λουκούς.
Άλλωστε, στο εσωτερικό της μονής βλέπει κανείς τμήματα από αρχαίους κίονες που χρησιμοποιήθηκαν για την ανέγερσή της.
Οι ερμηνείες για την ονομασία της μονής πολλές. Άλλοι αποδίδουν το όνομα «Λουκούς» στο γεγονός ότι στην περιοχή υπήρχαν πολλοί λύκοι. Άλλοι υποστηρίζουν ότι κτίστηκε από Βυζαντινούς και κατά την ανέγερσή της βρέθηκε άγαλμα της Ήρας, η οποία στα λατινικά ονομαζόταν Juno Lucina. Άλλοι, πάλι, ότι πήρε το όνομα από ένα έμπορο Λουκά, ο οποίος μόνασε εδώ. Πιο κοντά στην πραγματικότητα φαίνεται να είναι η ερμηνεία που θέλει την μονή να ονομάζεται έτσι από το δάσος όπου ο Ηρώδης ο Αττικός έκτισε την έπαυλή του, αφού στα λατινικά το Lucus σημαίνει ιερό δάσος.
Ο ναός της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος που βρίσκεται στο κέντρο του κτιριακού συγκροτήματος εκτιμάται ότι θεμελιώθηκε πάνω σε παλαιοχριστιανική εκκλησία κατά τον πέμπτο αιώνα.
Εκτός της θέσης της, η οποία συνδέεται με την αρχαία Ελλάδα, ως σταυροπηγιακή μονή είχε και την αίγλη που της έδινε η πατριαρχική ευλογία.
Για την μονή ιστορικά στοιχεία υπάρχουν από τον 17ο αιώνα, ωστόσο φαίνεται ότι είχε έντονη παρουσία στην περιοχή κατά τους βυζαντινούς χρόνους.
Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης, την εισβολή και την κατάληψη του Μοριά από τους Τούρκους, το μοναστήρι ερημώθηκε και μόνο την περίοδο 1546-1555 επί πατριάρχη Διονυσίου του Β’, κάποιοι έμποροι γουναρικών που ζούσαν στην Κωνσταντινούπολη προσπάθησαν να ανασυστήσουν το μοναστήρι.
Το 1649 η μονή αγιογραφείται.
Δυστυχώς, εκείνη την περίοδο οι Οθωμανοί καταστρέφουν την κωμόπολη του Άη Γιάννη και πυρπολούν την μονή, σφάζοντας όλους τους μοναχούς.
Η μονή ανασυγκροτείται για μια ακόμη φορά και συμπαρίσταται στην υπόθεση της παλιγγενεσίας. Ο τότε ηγούμενος της μονής Νεόφυτος γίνεται μέλος της φιλικής εταιρείας, ενώ, κατά τη διάρκεια της Επανάστασης, οι μοναχοί συγκεντρώνουν και μεταφέρουν τρόφιμα και πολεμοφόδια στο στρατόπεδο των ελλήνων στα Βέρβαινα.
Η δράση αυτή των μοναχών προκαλεί την οργή του Ιμπραήμ, ο οποίος στις 5 Αυγούστου του 1826, την παραμονή της εορτής του Σωτήρος, διατάσσει την πυρπόλησή της. Σύμφωνα με την παράδοση, την ώρα της μεγάλης καταστροφής σώθηκε το καθολικό της μονής όταν από την εικόνα του αγίου Ευσταθίου έτρεξε αχνιστό αίμα. Εκείνη την στιγμή, Τούρκοι στρατιώτες σήκωσαν τα όπλα και πυροβόλησαν την εικόνα και όταν την είδαν να αιμορραγεί έφυγαν τρομαγμένοι!
Από το 1830-1837, η μονή ανασυσταίνεται και με επίσημο βασιλικό διάταγμα. Σημαντικό ρόλο στην ανασύσταση της μονής παίζουν οι κάτοικοι των Βερβαίνων, οι οποίοι στηρίζουν με κάθε τρόπο και μέσο τις εργασίες ανακαίνισης.
Από τότε γνωρίζει μεγάλη άνθιση και, μάλιστα, στα χρόνια που ακολουθούν, θεωρείται, λόγω των εισοδημάτων, ως η πιο πλούσια.
Το 1946 το μοναστήρι μετατρέπεται από ανδρικό σε γυναικείο όπως και παραμένει ως σήμερα.
Η μονή κατά τον 19 αιώνα γίνεται χώρος όπου οι τούρκοι (Βελή πασάς) κάνουν ανασκαφές. Ανασκαφές κάνουν αργότερα και οι μοναχοί οι οποίοι φέρνουν στην επιφάνεια αρχαία γλυπτά, τα οποία τοποθέτησαν στην αυλή του μοναστηριού. Μετά την απελευθέρωση από τους τούρκους, τα σημαντικότερα κομμάτια δωρίθηκαν στο μουσείο της Αίγινας. Άλλα ευρήματα τα συναντά κανείς σήμερα στο αρχαιολογικό μουσείο των Αθηνών αλλά και αυτό του Βερολίνου!
Σήμερα, στο εσωτερικό της μονής υπάρχουν κιονόκρανα και μαρμάρινες βάσεις κιόνων και αμφικιόνων. Άλλωστε, ο χώρος γύρω από την μονή θεωρείται ο σημαντικότερος αρχαιολογικός χώρος στην Κυνουρία.
Το τέμπλο, οι εικόνες, το δάπεδο του ναού διατηρούν ανέπαφη την αίγλη του παρελθόντος. Σημαντικό κεφάλαιο για τη μονή είναι η βιβλιοθήκη της, με τουλάχιστον 500 βιβλία, καθώς και πατριαρχικά έγραφα και ένα από αυτά είναι του Γρηγορίου του Ε’. Επίσης, υπάρχουν λείψανα αγίων, ένα τμήμα του τιμίου Σταυρού, δώρο της Αικατερίνης της Ρωσίας, αλλά και Ευαγγέλιο του 1781.
Σήμερα, εδώ φροντίζουν για την μονή 10 μοναχές, οι οποίες έχουν δώσει ζωή και χρώμα σε ένα από τα σημαντικότερα μοναστήρια της χώρα
