Ο Άγιος Νικόλαος έζησε στα Μύρα της Λυκίας. Σε νεαρή ηλικία έμεινε ορφανός και κληρονόμος μιας μεγάλης περιουσίας. Από πολύ νωρίς χειροτονήθηκε ιερέας, ύστερα ηγούμενος της Μονής Σιών και στη συνέχεια επίσκοπος. Από την θέση αυτή ανέπτυξε έντονη δράση για την προστασία των φτωχών και των απόρων ιδρύοντας νοσοκομεία και διάφορα φιλανθρωπικά ιδρύματα.
Σύμφωνα με την παράδοση, ήταν προικισμένος με το χάρισμα της θαυματουργίας. Αναφέρονται πλείστα θαύματα του Αγίου όπως η απελευθέρωση τριών στρατηλατών, θεραπείες νοσούντων και αποκαταστάσεις φτωχών. Ο Άγιος Νικόλαος απεδήμησε ειρηνικά στις 6 Δεκεμβρίου του έτους 343. Μετά την κοίμησή του ονομάστηκε «μυροβλύτης», καθώς τα λείψανά του άρχισαν να αναβλύζουν άγιο μύρο.
Τα λείψανά του διατηρήθηκαν στα Μύρα της Λυκίας έως και τον 11ο αι. Το 1087 κάποιοι ναύτες τα αφαίρεσαν και τα μετέφεραν στην Ιταλία, στην πόλη Μπάρι, όπου τοποθετήθηκαν στο ναό του Αγ. Στεφάνου. Λέγεται ότι κατά την τέλεση της θ.λειτουργίας άρχισε να αναβλύζει τόσο πολύ μύρο από τα ιερά λείψανα, που οι πιστοί το μάζευαν σε δοχεία για θεραπεία από διάφορες αρρώστιες, ενώ πολλοί λιποθύμησαν από την έντονη ευωδία του.
Ο καθηγητής της Ανατομίας του Πανεπιστημίου του Μπάρι Luigi Martino συνέθεσε τη μορφή του Αγίου Νικολάου με βάση τα οστά της κάρας του και το αποτέλεσμα έμοιαζε με τη μορφή του Αγίου όπως εικονίζεται στο Παρεκκλήσιο του Αγίου Ισιδώρου της Βασιλικής του Αγίου Μάρκου Βενετίας. Ο Άγιος Νικόλαος θεωρείται ο κατ’ εξοχήν προστάτης των Ναυτικών καθώς και του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού και Λιμενικού Σώματος, γιατί στον βίο του αναφέρονται πολλά θαύματα που έχουν σχέση με τη θάλασσα. Για το λόγο αυτό, όλα τα πλοία του πολεμικού ναυτικού, καθώς και όλα τα εμπορικά, φέρουν την εικόνα του.
Ο σημαντικότερος ναός του Αγίου στην Ελλάδα βρίσκεται στα Ψαρά. «Η Μητρόπολη του Αιγαίου» όπως έχει χαρακτηριστεί, άρχισε να κτίζεται το 1785 με μάρμαρα που μετέφεραν οι Ψαριανοί από τα Θυμιανά της Χίου, από νησιά του Αιγαίου, αλλά και από τη Μάλτα και τη Μασσαλία, ενώ οι Ψαριανές έδιναν κεράσματα στους εργάτες μέσα στα πιο όμορφα πιάτα που είχαν στο νοικοκυριό τους.
Όταν τελείωσε το χτίσιμο τα πήραν οι εργάτες και τα εντοίχισαν στο εξωτερικό του ναού και μέχρι σήμερα υπάρχουν ως μαρτυρία της ευλάβειας και της προσφοράς. Ο ναός φτάνει τα 24 μέτρα ύψος και λέγεται ότι εκεί προσκύνησε ο Κανάρης πριν να ξεκινήσει για το μεγάλο του κατόρθωμα. Στη Δύση η γιορτή του Αγίου Νικολάου, που λέγεται Santa Claus, συνδέεται με τα Χριστούγεννα και με την ανταλλαγή δώρων που γίνεται τότε.
Στην Ελλάδα ταυτίζεται η μορφή του Άγιου Βασίλη (Santa Claus) που φοράει κόκκινα ρούχα και έχει λευκή γενειάδα με τον Μέγα Βασίλειο, στην ουσία όμως ο συμβολισμός αναφέρεται στον Άγιο Νικόλαο και περιέχει στοιχεία από παγανιστικές, προχριστιανικές δοξασίες για τον «πατέρα του χιονιού» κτλ.