Ποια είναι η σχέση σώματος και ψυχής;
Η Ορθοδοξία και ο αθλητισμός είναι έννοιες που με την πρώτη ματιά δείχνουν να έχουν τελείως διαφορετικό πεδίο δράσης και τελείως διαφορετικό σκοπό και στόχο. Είναι όμως έτσι; Ας δούμε που απευθύνεται το καθένα και τι κοινό μπορεί να υπάρχει. Η ορθοδοξία έχει σαν επίκεντρο την ψυχή του ανθρώπου ενώ ο αθλητισμός έχει σαν επίκεντρο το σώμα του ανθρώπου. Βρίσκοντας λοιπόν τη σχέση που μπορεί να υπάρξει μεταξύ σώματος και ψυχής σίγουρα θα φανεί και η σχέση μεταξύ ορθοδοξίας και αθλητισμού.
Ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός στο κείμενό του «Έκδοσις ακριβής της ορθοδόξου πίστεως» ξεκαθαρίζει με τον καλύτερο τρόπο τη σχέση μεταξύ σώματος και ψυχής. Αφού κάνει λόγο για τη δημιουργία του κόσμου, στην συνέχεια ομιλεί για τη δημιουργία του ανθρώπου. Ο Θεός πρώτα έκανε τους αγγέλους, που ανήκουν στην νοερά και ασώματη φύση, έπειτα έκανε τον υλικό κόσμο και στο τέλος δημιούργησε τον άνθρωπο που απετέλεσε τη μίξη των δύο αυτών κόσμων ώστε έτσι ο άνθρωπος να είναι σύνδεσμος «…ορατής τε και αοράτου φύσεως…». Επειδή στον άνθρωπο ενώνεται η ψυχή και το σώμα γι’ αυτό «και μικρός κόσμος ο άνθρωπός εστίν».
Η δημιουργία του ανθρώπου, ο οποίος αποτελείται από ψυχή και σώμα, έγινε ταυτόχρονα γι’ αυτό λέγει ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός: «…άμα δε το σώμα και η ψυχή πέπλασται, ου το μεν πρώτον, το δε ύστερον κατά τα Ωριγένους ληρήματα…». Υπάρχει στενή ενότητα μεταξύ ψυχής και σώματος και δεν μπορούν να διαχωριστούν μεταξύ τους. Η λογική ψυχή χρησιμοποιεί το σώμα ως όργανο και του παρέχει τη ζωή, την αύξηση, την αίσθηση και τη γέννηση.(1)
Πάνω στο ίδιο θέμα ο Άγιος Νεκτάριος λέγει ότι υπάρχει στενός σύνδεσμος μεταξύ ψυχής και σώματος και κατά συνέπεια υπάρχει αλληλεπίδραση των δύο αυτών στοιχείων του ανθρώπου. Κάθε τι που συμβαίνει στο σώμα του ανθρώπου ανταποκρίνεται στο ενιαίο πρόσωπο και το ίδιο συμβαίνει και στον ψυχικό κόσμο του ανθρώπου. Όταν το σώμα πάσχει ο άνθρωπος λέγει ότι «…εγώ πάσχω…». Το ίδιο, βέβαια, συμβαίνει και με το πάθος της ψυχής «…διά το ενιαίον πρόσωπον…». Επομένως και τα δύο στοιχεία ασθενούν και τα δύο υγιαίνουν με την αλληλοεπίδραση του ενός επί του άλλου. Οπότε «…ο άνθρωπος οφείλει να προνοήση υπέρ της ενισχύσεως αμφοτέρων…».(2)
Η Ορθοδοξία λοιπόν δεν μπορεί να είναι εναντίον του αθλητισμού και το αντίστροφο, αλλά τέλειοι συνεργάτες. Η Ορθοδοξία στέκεται απέναντι στον αθλητισμό που έχει χάσει τον προσανατολισμό του και πέρασε από τον κότινο (στεφάνωμα με την ελιά), πράγμα το οποίο σημαίνει ότι έτσι επέρχεται η ειρήνη στον άνθρωπο, στον κότο, δηλαδή στην επιθετικότητα. Σ’ έναν αθλητισμό που καλλιεργεί τα πάθη και τον εγωισμό. Αυτό ίσως συνέβη διότι χάθηκε το μέτρο. Σ’ αυτό το μέτρο αναφέρεται και ο Άγιος Νεκτάριος προτάσσοντας τον λόγο του Αριστοτέλη, τον οποίο ονομάζει «…σοφόν απόφθεγμα…», σύμφωνα με τον οποίο «…τα τε υπερβάλλοντα γυμνάσια και τα αελλείποντα φθείρει την ψυχήν, σώζεται δε η σωφροσύνη υπό της μεσότητος…». Με την πρόταξη αυτού του αριστοτελικού λόγου γίνεται φανερό ότι ο άγιος Νεκτάριος είναι υπέρ του μέτρου, γιατί κάθε υπερβολή δημιουργεί προβλήματα στην ψυχή του ανθρώπου, ενώ η μεσότητα είναι εκείνη που σώζει τη σωφροσύνη. Ο Άγιος Νεκτάριος προχωρεί στο να υπογραμμίσει την αλήθεια για την ανάπτυξη αμφοτέρων, δηλαδή της ψυχής και του σώματος. Χρειάζεται μεγάλη επιμέλεια και πρόνοια για να μη οδηγηθεί ο άνθρωπος στα άκρα. Μάλιστα, η πρόνοια και η άσκηση του σώματος πρέπει να είναι λελογισμένη, διότι η υπερβολική άσκηση του σώματος φθείρει την ψυχή. Γενικά «…η άκρα προς το έν πρόνοια έσται α-μέλεια προς το έτερον…».
Σε έναν τέτοιο αθλητισμό αναφέρονται και πολλοί Άγιοι πατέρες της Ορθοδοξίας όταν λένε:
«…το γυμναστήριο είναι αναγκαίο για τα παιδιά. Οι ασκήσεις χρησιμεύουν στην υγεία των νέων, καθώς προκαλούν ζήλο και φιλοτιμία, όχι μόνον για την επιμέλεια της ευεξίας αλλά και της ευψυχίας…» Κλήμης ο Αλεξανδρέας
«… Γυμνάσια κεκλεισμένα, και νύχτας αφεγγείς ουκ εά ημάς ουδέν λογίζεσθαι η περί του ζην αγωνία…»(Επιστολή οδ’ Μαρτινιανώ α. α., 32, 444). Μέγας Βασίλειος στον Μαρτινιανό
«…Ο χριστιανός παιδαγωγός πρέπει να είναι διδυμοτόκος, να αποβλέπει και στην μόρφωση της ψυχής και στην διάπλαση και ευσχημοσύνη του σώματος…» (α. α. 44, 928). Γρηγόριος Νύσσης (3)
Κοινό πεδίο δράσης λοιπόν ορθοδοξίας και αθλητισμού με στόχο και σκοπό την ολοκλήρωση και τελειοποίηση του ανθρώπου. Τα αποτελέσματα μιας τέτοιας ολοκληρωμένης συνεργασίας είναι μεγάλα διότι όπως λέγει και ο Άγιος Νεκτάριος «…ο κατ’ αμφότερα ανεπτυγμένος άνθρωπος αποβαίνει ανήρ ευδαίμων, έξοχος, μεγαλεπήβολος, μεγαλοπράγμων, ισχυρός και προς πάσαν επιχείρησιν ικανός, ωφέλιμος δε προς πάντας και εν παντί καιρώ…». Με τον τρόπο αυτό καλλιεργείται η διάνοια του ανθρώπου και κυρίως η αρετή της σωφροσύνης, η οποία κατά τον Αριστοτέλη είναι «…το σύμβολον της υγείας της ψυχής και η μήτηρ πάσης αρετής…».
Βακαδάρης Ιωάννης | Καθηγητής Φυσικής Αγωγής
(1) Ιωάννης Δαμασκηνός, Έκδοσις ακριβής της ορθοδόξου πίστεως, εκδοτικός οίκος Πουρνάρας
(2) Μητροπολίτου Ιεροθέου, Αθλητική και πνευματική άσκηση, Αθλητικό Συνέδριο, Διορθόδοξο Κέντρο Ι. Μ. Πεντέλης,27-9-2003
(3) Μητροπολίτου Ναυπάκτου Ιεροθέου, Οι Ορθόδοξοι Ολυμπιακοί Αγώνες,46 Νοέμβριος 1999
Περιοδικό Ηλιοτρόπιο
