Αγία Φιλοθέη, η Κυρά των Αθηνών – 500 χρόνια από τη γέννησή της
Γράφει ο Δημήτριος Λυκούδης, Θεολόγος
Το κείμενο δημοσιεύθηκε στην έντυπη εφημερίδα «Κιβωτός της Ορθοδοξίας», που κυκλοφορεί πανελλαδικά κάθε Πέμπτη.
Είναι απόγευμα, παραμονή της 19ης Φεβρουαρίου. Μετά από μια δύσκολη ημέρα, τόσο κουραστική ωσάν και οι άλλες, σύρω τα βήματά μου στο ναό του Αγίου Γεωργίου, στο κέντρο των Αθηνών. Πριν «κλείσω» τις έξω υποχρεώσεις μου, με αναπαύει να εισέρχομαι στο ναό, λίγο, όσο μπορώ, να μένω στον Εσπερινό, να παίρνω παρηγοριά και ελπίδα για τη συνέχεια…
Ο ιερέας, φέρων επιτραχήλιον επί του Αναλογίου και ελλείψει ιεροψάλτου, καθώς καθημερινή, ψάλλει τα εσπέρια προσόμοια της Αγίας. Πόσο αναπαύομαι! Πόσο μεμιάς, ξεχνώ καί κούραση και κάθε άλγος της σημερινής…!
Ξημερώνει της Αγίας Φιλοθέης, της Κυράς των Αθηνών και, μάλιστα, εφέτος συμπληρώνονται 500 χρόνια από τη γέννηση της Οσίας. Ησυχάζω! Ακούω τον ταπεινό ιερέα να ψάλλει ισχνά μα τόσο μελωδικά: «Το πανάριστον σκήνωμα και υπέρλαμπρον άγαλμα, το πανευκλεέστατον αύθις άκουσμα, ο πολυποίκιλος στέφανος, το στόμα το πάντερπνον, ο λιμήν ο γαληνός, της αγάπης ο σύνδεσμος, ο πολύρρυτος ποταμός του ελέους, ανεδείχθης και φωστήρ των μοναζόντων, ω Φιλοθέη πανεύφημε».
Ναι, θυμάμαι από μικρός, είχα διαβάσει για την Αγία Φιλοθέη, την αρχοντοπούλα, καταγομένη από τους Μπενιζέλους, μεγάλους γαιοκτήμονες της εποχής. Η μικρή Ρηγούλα γεννήθηκε στα 1522 και το αρχοντικό της ήταν εκεί που σήμερα στεγάζεται η Αρχιεπισκοπή Αθηνών, γι΅ αυτό, άλλωστε, και η οδός μπροστά στο αρχιεπισκοπικό κτήριο ονομάζεται οδός «Αγίας Φιλοθέης».
Επιθυμούσε από παιδί τη μοναχική ζωή, τη μόνωση, την κατά Θεόν ησυχία. Οι γονείς, όμως, την επάντρεψαν, παρά τη θέλησή της, νωρίς, στα 14 της χρόνια, ως συνηθιζόταν τότε στα κορίτσια, με κάποιον πλούσιο άρχοντα της εποχής, τον Ανδρέα Χειλά. Ο δε γάμος «μαρτύριο» της Φιλοθέης, καθώς, ως διασώζουν οι μαρτυρίες, δεν επέρασε καλά με τον σύζυγό της, διήρκεσε τρία χρόνια. Ο σύζυγός της εκοιμήθη αιφνιδίως, η Ρηγούλα ελευθερώθηκε και, πλέον, ούτε κουβέντα ν᾿ ακούσει για νέο γάμο. Ήταν ήδη, 17 χρόνων κοπέλα!
Ο Εσπερινός συνεχίζεται! Ευρίσκεται στο μέσον, σχεδόν, καθημερινός, «μικρός» ως καλείται και σύντομος. Πηγαίνω πιο κοντά στο Αναλόγιο για να διακρίνω καθαρότερα τα ψαλλόμενα: «Κόσμον και ευπρέπειαν την αρετήν ενεδύσατο Φιλοθέη η ένδοξος. Την πίστιν τηρήσασα μετά σωφροσύνης, εν αγιασμώ τε και δι᾿ αγάπης αληθούς λαμπρώς τον δρόμον αυτής τετέλεκε. Διό και την ουράνιον ενδεδυμένη λαμπρότητα, εντυγχάνει προς Κύριον θείας δόξης τυχείν ημάς».
Σχεδόν δέκα χρόνια ζούσε με τους γονείς της, αφιερωμένη σε έργα φιλάρετα και φιλανθρωπίες. Ως περιζήτητη νύμφη, όμορφη, πλούσια και επιφανής, απέκρουε συστηματικά κάθε συζήτηση και προτροπή για νέα συζυγία. Στα 27 της χρόνια, και ενώ εκοιμήθησαν οι κατά σάρκα γονείς της, η Ρηγούλα εκάρη μοναχή και έλαβε τ᾿ όνομα Φιλοθέη.
Τα πρώτα χρόνια εγκαταβίωνε στον ανακαινισμένο από την ίδια, ναό του Αγίου Ανδρέα, στην αυλή του πατρικού αρχοντικού. Και, ένεκα της καλής φήμης της και της πνευματικότητός της, γρήγορα συγκεντρώθησαν δίπλα της πολλές κοπέλες, που είχαν διάθεση αφιερώσεως στον Κύριο Ιησού Χριστό, ορθόδοξες και πρώην μουσουλμάνες. Εκεί, στον αυλόγυρο αυτό, στήθηκε και η πρώτη Μονή με Ηγουμένη τη Φιλοθέη και άλλες, περίπου, 150 μοναχές!
Την περίοδο αυτή ξεκινά στα χρονικά της Αθηνάς μια νέα «Βασιλειάδα», το δε όνομα αυτής καλείται «Παρθενών». Εμπνευστής, χορηγός, διοργανωτής, διάκονος ένας άνθρωπος του Θεού, η Οσία Φιλοθέη, η οποία διένειμε ολόκληρη την πατρική και πρώην συζυγική της περιουσία στη φιλανθρωπία και στους αναγκεμένους αδελφούς. Σχολεία, νοσοκομεία, ξενοδοχεία, εργαστήρια για τις άπορες κοπέλες, ορφανοτροφεία…! Όλα ιδρύονται από την αρχή και λειτουργούν υπό την ηγουμενική και μητρική επιστασία της Φιλοθέης, της Κυράς των Αθηνών, ως θα μείνει στην Ιστορία. Άλλωστε, και η σημερινή περιοχή του Ψυχικού, στην Οσία χρωστά τ᾿ όνομά της, από ένα πηγάδι που έδωσε εντολή να ανοίξουν εκεί η Οσία και να αποτελεί «ψυχικόν» βοήθημα για τους πτωχούς αγρότες ή, εν γένει, να αποτελεί ένα από τα αναρίθμητα «ψυχικά» της στον κόσμο που ταλαιπωρούνταν στη φτώχεια και την τουρκική σκλαβιά.
Όλες οι δραστηριότητες της Οσίας εξαγριώνουν τους Τούρκους. Έτσι, τη νύχτα της 2ας προς 3ης Οκτωβρίου 1588, Τούρκοι συλλαμβάνουν τη Φιλοθέη κατά τη διάρκεια Ιεράς Αγρυπνίας που τελούσε μαζί με τις μοναχές, προς τιμήν του Οσίου Διονυσίου του Αρεοπαγείτου. Χτυπούν και μαστιγώνουν το ασθενικό από της μοναχικές στερήσεις κορμί της και την εγκαταλείπουν ημιθανή εκτός του περιβόλου της Μονής. Οι μοναχές αγκαλιάζουν την ταπεινή Φιλοθέη, σχεδόν νεκρή και την μεταφέρουν στην κρύπτη της, στην Καλογρέζα, όπου και λίγο αργότερα υπέκυψε στα τραύματά της.
Ήταν 19 Φεβρουαρίου 1589. Η Οσία ενταφιάστηκε στο ιερό βήμα του Αγίου Ανδρέα, αρχικά και μετά την παρέλευση αιώνων μεταφέρθηκαν τα ιερά της λείψανα στη Μητρόπολη των Αθηνών, όπου και φυλάσσονται έως σήμερα, εντός ασημένιας λάρνακας και ευωδιάζουν και καθημερινώς θαυματουργούν.
Οσία Φιλοθέη, η Κυρά των Αθηνών. 500 χρόνια συμπληρώνονται από τη γέννησή της, από τη γέννηση εκείνης που για χάρη του Χριστού «εσκόρπισε τον πλούτον άπαντα, χαίρουσα, τοις πτωχοίς και τοις πένησι». Εκείνης που «εβίωσεν εν γη και εν τοις έργοις την πίστιν έδειξε». Εκείνης που «ως αστήρ φαεινότατος εν τω σκότει επέλαμψε». Εκείνης, τέλος, που ως φως και ως ήλιος εξανέτειλε φαιδρώς εν Αθήναις, θερμαίνουσα και φωτίζουσα τους δουλεία στυγνή εζοφωμένους…».
