Αφορμή για το κείμενο αυτό, μου έδωσε η μονογραφία που δημοσίευσε ο καλός συνάδελφος κ. Στάθης Ν. Κεκρίδης, με τίτλο Ο Θεόδωρος Αναστασίου Καβαλλιώτης Διδάσκαλος του Γένους (Αθήνα 2022, έκδ. Μικρή Βιβλιοθήκη Διδασκάλων του Γένους, αρ. 3, σελ. 184). Ο καλοτυπωμένος, περιεκτικός και ενδιαφέρων αυτός τόμος εντάσσεται στην εκδοτική σειρά «Μικρή Βιβλιοθήκη Διδασκάλων του Γένους», η οποία εκδίδεται από τον «Επιστημονικό και Παιδευτικό Εκδοτικό Σύνδεσμο» (Ε.Π.Ε.Σ.), που ιδρύθηκε το 2017 ως μη κερδοσκοπικό σωματείο. Στα πλαίσια της ίδιας σειράς έχουν ήδη εκδοθεί οι τόμοι της Ρωξάνης Δ. Αργυροπούλου για τον Βενιαμίν τον Λέσβιο (1759; – 1824, αρ. 1), του Μιχ. Τρίτου για τον Νεκτάριο Τέρπο (1690 – 1740, αρ. 2) και έχει προγραμματιστεί η έκδοση ανάλογων έργων για τον Γιαννιώτη Γεώργιο Σουγδουρή (1645/7 – 1725), τον άγιο Πατριάρχη Αλεξανδρείας Γεράσιμο Παλλαδά (1650; – 1714), τον Πόντιο Σεβαστό Κυμινήτη (1630; – 1702), τον Μητροπολίτη Ευγένιο Βούλγαρη (1716/7 – 1806) και τον Οικουμενικό Πατριάρχη Ιερεμία Β΄ τον Τρανό (1536; – 1595).
Ο παρών τόμος αναφέρεται στη ζωή, το έργο και την προσφορά στα ελληνικά γράμματα και στο Γένος του Αναστασίου Καβαλλιώτη (1718; – 1789), που γεννήθηκε στη Μοσχόπολη, διετέλεσε πρωτοπαπάς, διδάσκαλος και ιεροκήρυκας της πρώτης Ιουστινιανής Αχριδών και διευθυντής της Νέας Ακαδημίας της Μοσχόπολης, στον οποίο ο συγγρ. έχει αφιερώσει και την διδακτορική διατριβή του (Καβάλα 1991). Μετά το προλογικό σημείωμα της επιτροπής που επιμελείται τη σειρά «Μικρή Βιβλιοθήκη Διδασκάλων του Γένους» (Μ. Β. Δ. Γ.) (σ. 7), τα περιεχόμενα (σ. 13) και τον πρόλογο του συγγρ. (σ. 17), το βιβλίο αποτελείται από τέσσερα κύρια μέρη.
Στο πρώτο με τίτλο «Η Γενέτειρα, η περιοχή Μοσχοπόλεως, ο βίος και οι σπουδές του Θεοδώρου Καβαλλιώτη», εντάσσονται δύο κεφάλαια: το πρώτο (σ. 21) ασχολείται με τη Μοσχόπολη και την περιοχή της, τους Έλληνες και τις σχέσεις τους με τους λαούς της Βαλκανικής, τους υπόδουλους, την Ορθοδοξία και τους Έλληνες διδασκάλους, την καταστροφή της Μοσχόπολης και την διασπορά των κατοίκων της και τις προσπάθειες ανασυγκρότησης της πόλης. Το δεύτερο (σ. 37) παρουσιάζει τον βίο και τις σπουδές του Θεοδώρου Καβαλλιώτη, την καταγωγή, τη γλώσσα του, τους δασκάλους, τον εκλεκτικισμό και την πίστη του.
Το δεύτερο μέρος επιγράφεται «Η Νέα Ακαδημία, η δράση και η παιδευτική προσφορά του Θεοδώρου Καβαλλιώτη» και περιλαμβάνει τέσσερα κεφάλαια: στο πρώτο (σ. 53) εξετάζονται οι σχέσεις του Θεοδώρου Καβαλλιώτη με τη Νέα Ακαδημία (σ. 53), στο δεύτερο η πορεία του μετά την καταστροφή της Μοσχόπολης (σ. 63), στο τρίτο η πνευματική προσφορά, η εκκλησιαστική διακονία, η κοινωνική δράση του και η εκπαιδευτική του προσφορά και διακονία (σ. 67) και στο τέταρτο ο πνευματικός κόσμος του, ανάμεσα στη Δύση και τον ελληνορθόδοξο φωτισμό (σ. 85).
Το τρίτο μέρος επιγράφεται «Το συγγραφικό έργο του Θεοδώρου Καβαλλιώτη» και περιλαμβάνει, μετά από μια εισαγωγή για το συγγραφικό έργο του (σ. 95) δύο κεφάλαια, στα οποία εξετάζονται τα φιλοσοφικά έργα του Λογική Πραγματεία, Φυσική Πραγματεία και Μεταφυσική (σ. 97) και τα φιλολογικά έργα του Εισαγωγή Γραμματικής και Πρωτοπειρία (σ. 127). Τέλος, το τέταρτο κεφάλαιο επιγράφεται «Αποσπάσματα έργων του Θεοδώρου Καβαλλιώτη» και περιλαμβάνει το προοίμιο της Φυσικής Πραγματείας από τα χειρόγραφα Σιατίστης (σ. 146) και αποσπάσματα από τη Μεταφυσική (σ. 151).
Ο τόμος ολοκληρώνεται με ευρετήριο ονομάτων (σ. 169) και βιβλιογραφία (σ. 176), ενώ περιλαμβάνει και ενδεικτική φωτογράφηση. Τέλος παρέχεται το βιογραφικό σημείωμα του συγγρ. (σ. 183), ο οποίος αφού διέγραψε μια γόνιμη ακαδημαϊκή, εκπαιδευτική και ερευνητική πορεία αφυπηρέτησε ως Αναπληρωτής Καθηγητής του Τμήματος Γλώσσας, Φιλολογίας και Πολιτισμού Παρευξεινίων Χωρών, της Σχολής Κλασικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης, και πληροφορίες για το πρόγραμμα εκδόσεων της σειράς «Μικρή Βιβλιοθήκη Διδασκάλων του Γένους» (Μ. Β. Δ. Γ.) (σ. 185).
Πρόκειται για μια πρωτότυπη και καλοτεκμηριωμένη μονογραφία, που εντάσσεται σε μια εξίσου ενδιαφέρουσα εκδοτική σειρά, μέσω της οποίας προβάλλεται πλήρως μια μορφή ενός ελάσσονος μεν αλλά σπουδαίου Διδασκάλου του Γένους, από αυτούς που το οδήγησαν στον φωτισμό και στην διεκδίκηση της ελευθερίας του, μέσα από την Επανάσταση του 1821, στα πλαίσια του εορτασμού των 200 χρόνων της οποίας εντάχθηκε και η ίδρυση της σειράς «Μικρή Βιβλιοθήκη Διδασκάλων του Γένους» (Μ. Β. Δ. Γ.), η οποία αναμένεται να πλουτίσει την ήδη σημαντική σχετική ελληνική βιβλιογραφία.