Αρχιμανδρίτη Βαρθολομαίου, Καθηγούμενου Ιεράς Μονής Εσφιγμένου
Άγχος είναι ένα εσωτερικό πνίξιμο που αν δεν το πολεμήσεις σε «πνίγει» αργά και σε εξαθλιώνει ψυχοσωματικά.
— Πως δημιουργείται το άγχος;
Το άγχος έχει πολλά αίτια που το δημιουργούν.
Βασικό αίτιο είναι η καλλιέργεια του εγωισμού…»εγώ θα τα καταφέρω όλα!», «εγώ δεν έχω ανάγκη κανέναν!»
«Εμπρός λοιπόν, θα σου πει κάποιος, λύστα όλα, κανείς δεν σε εμποδίζει να δώσεις λύσεις…»!
Εδώ όμως, στην κρίσιμη στιγμή φαίνεται και η ανθρώπινη αδυναμία, ότι δεν μπορεί κανείς να τα λύσει όλα τα προβλήματα, ιδίως μόνος του.
— Αν όμως ζητήσει βοήθεια μπορεί να δώσει λύσεις;
Μόνο έτσι μπορεί. Όταν όμως έχει συνηθίσει να μη ζητά βοήθεια γιατί πιστεύει στον εαυτό του (εγωισμός), πως θα μπορέσει στην δύσκολη στιγμή της αδυναμίας του, να ξεπεράσει τον εαυτό του και να ζητήσει βοήθεια; Είναι ξένο στον χαρακτήρα του.
— Γιατί ο εγωισμός «πνίγει» και δημιουργεί άγχος;
Εγωισμός είναι η έπαρση. Το αντίθετο είναι η ταπείνωση. Ο ταπεινός άνθρωπος κατανοεί την αδυναμία του, ζητάει βοήθεια, κανει υπομονή γιατί ελπίζει, δεν αγχώνεται εύκολα.
Ο εγωιστής είναι υπερήφανος, δεν καταδέχεται να ζητήσει βοήθεια γιατί μόνος του πιστεύει ότι μπορεί να τα καταφέρει. Όταν ζοριστεί, δεν αποδέχεται την αδυναμία του, ζορίζει ακόμη περισσότερο τον εαυτό του, δεν τα καταφέρνει, ψυχολογικά «πέφτει», αρχίζει να «ξεφυσά» από αγωνία, ενώ βλέπει το αδιέξοδο, επιμένει όμως εγωιστικά. Αν γνώριζε την λέξη ταπείνωση θα είχε ξεφύγει από το αδιέξοδο.
‐- Γιατί, παρά το αδιέξοδο, επιμένει ο εγωιστής στον ίδιο τρόπο αντιμετώπισης;
Γιατί λείπει η απλότητα από την ζωή του. Όλα γύρω του μπερδεμένα, πολύπλοκα, αδιέξοδα.
Ο Θεός μας έπλασε κατ’ εικόνα και καθ ομοίωση. Μας έπλασε να ζούμε με απλότητα, ελευθερία και αγάπη, τα τρία ιδιώματα που χαρακτηρίζουν τον Θεό. Όταν όμως βγάλουμε τον Θεό από την ζωή μας, δεν Τον αποδεχόμαστε, ταυτόχρονα δεν αποδεχόμαστε και τον τρόπο που μας έπλασε να λειτουργούμε. Συνεπώς δεν μας ικανοποιεί η απλότητα και ζούμε πολύπλοκα. Έτσι όμως χάνεται και η επικοινωνία με τον πλησίον. Η πολύπλοκη σκέψη γίνεται συνήθεια, αλοιώνεται ο χαρακτήρας, γίνεται δέσμιος της κακής συνήθειάς του, χάνει την επαφή με τον εαυτό του και τον πλησίον, ξεχνά να αγαπά, αυτοεγκλωβίζεται, χάνει την ελευθερία του. Αδιέξοδο!
Επιμένει όμως, γιατί η αλλοίωση του χαρακτήρα γίνεται δεύτερη φύση, θεωρώντας αυτήν την κατάσταση φυσιολογική.
–Πως μπορεί να ξεφύγει από αυτό το αδιέξοδο;
Με την καλλιέργεια της ταπείνωσης. Η ταπείνωση στον άνθρωπο δίνει την ευκαιρία να επικοινωνεί με τον συνάνθρωπο, να συμβουλεύει και να συμβουλεύεται, τον ελευθερώνει, καταπολεμά το άγχος, τον ομορφαίνει, τον κάνει προσιτό σε όλους, τον εμπιστεύονται, γίνεται παράδειγμα στους άλλους, του μαθαίνει να αγαπά, του δίνει ελπίδα, τον κάνει να ονειρεύεται, τον συμφιλιώνει με τον Θεό.
— Η ταπείνωση τελικά είναι το φάρμακο για το άγχος;
Η ταπείνωση δεν είναι η «μαγική» λύση, αλλά είναι η αρετή που δυναμώνει εσωτερικά τον άνθρωπο. Γίνεται τρόπος ζωής και τον μεταμορφώνει. Τον κάνει να ζει απλά και ελεύθερα.
Το άγχος είναι εσωτερική κατάσταση, πνευματική. Αν θέλουμε να το καταπολεμήσουμε, μόνο με πνευματικό τρόπο μπορούμε.
Ο άνθρωπος είναι σώμα και ψυχή. Δεν μπορούμε να τον χωρίσουμε. Το σώμα χωρίς ψυχή είναι πτώμα και η ψυχή χωρίς σώμα είναι φάντασμα.
Όσο και να προσπαθεί η ύλη να νικήσει το πνεύμα και όσο ο άνθρωπος δεν ασχολείται με το πνεύμα γιατί τον έχει κερδίσει η ύλη, χωρίς την συνεργασία των δύο παύει να υπάρχει ως άνθρωπος.
— Τελικά μπορούμε να απαλλαγούμε από το άγχος;
Φαντάζει δύσκολο αλλά όχι ακατόρθωτο. Όλα τα παραπάνω είναι τροφή για σκέψη. Τίποτα στην ζωή μας δεν αλλάζει μαγικά. Ακόμη και το θαύμα δεν είναι αυτονόητο. Προϋποθέτει πίστη. Χωρίς πίστη θαύμα δεν γίνεται.
Η κακή εσωτερική κατάσταση στον άνθρωπο εμποδίζει την καθημερινότητά του. Η ταπείνωση οδηγεί στην αυτογνωσία. Η αυτογνωσία είναι η αποκάλυψη του εσωτερικού κόσμου στον άνθρωπο. Αποκαλύπτονται τα λάθη αλλά και τα χαρίσματα που έχει, γνωρίζει τον εαυτό του.
Η αποκάλυψη αυτή είναι μια πρόκληση στον καθένα για αγώνα, προσπάθεια, συγχώρεση, αναγνώριση λαθών, συγγνώμης, καλλιέργειας ιδιαιτεροτήτων.
Είναι η αποκάλυψη της μοναδικής προσωπικότητας του κάθε ανθρώπου που μπορεί να προσφέρει στην κοινωνία.
Σ’ αυτήν την καθημερινή πάλη με τον εαυτό του, ο καθένας, δεν μπορεί να αποκλείσει την παρουσία του άγχους. Χωρίς ταπείνωση όμως και αυτογνωσία, η καθημερινή πάλη τον αγχώνει, γίνεται «βουνό απάτητο» εμπρός του, που απελπίζει και δειλιάζει.
Άρα ο ταπεινός άνθρωπος δεν χάνει την ελπίδα του, ονειρεύεται, βάζει στόχους και αγωνίζεται γι’ αυτούς, «κατακτά κάθε κορυφή» που φαντάζει απάτητη.