Αγαπητοί μου πατέρες,
Ερμηνεύοντας, ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, το βιβλίο της Γενέσεως (το πρώτο της Παλαιάς Διαθήκης) και θέλοντας να παρουσιάσει στο πλήρωμα της Εκκλησίας του Χριστού ένα βασικό στοιχείο του ψυχικού κόσμου, αναφέρεται σε μία λειτουργία της ψυχής, τη συνείδηση:
«Κανείς λοιπόν ας μην προφασίζεται ότι παραμελεί την αρετή από άγνοια η επειδή δεν έχει εκείνον που θα του υποδείξει το δρόμο της αρετής. Γιατί έχουμε δάσκαλο ικανό, τη συνείδηση, και δεν είναι δυνατόν κανείς να στερηθεί τη βοήθειά της. Επειδή, μαζί με τη δημιουργία του ανθρώπου, εναποτέθηκε στα βάθη του και η γνώση αυτών που πρέπει να κάνει, ώστε αφού δείξει την ευγνωμοσύνη του και αφού γυμνασθεί και εξασκηθεί στους κόπους της αρετής στην παρούσα ζωή, όπως ακριβώς σε κάποια παλαίστρα, να αποκομίσει τα βραβεία της αρετής»1.
Πρώτον. Τι είναι η συνείδηση;
Είναι η διδάσκαλος της ψυχής. «Είδες, πως, χωρίς να έχει διδαχθεί από το Νόμο αυτός ο δίκαιος και ενάρετος (Ισαάκ) και χωρίς να μπορεί να προσβλέψει σε κάποιον άλλον, αλλά μόνον αφού ακολούθησε το παράδειγμα του πατέρα του και οδηγήθηκε από το δάσκαλο που βρίσκεται μέσα στην ανθρώπινη φύση, δηλαδή από τη συνείδηση, πως έδειξε τόσο φιλοσοφημένη σκέψη;»2.
Είναι πολύτιμος οδηγός και κριτής. «Αυτό λοιπόν είναι το έργο της συνειδήσεως, δηλαδή να υπενθυμίζει συνεχώς και να μην επιτρέπει ποτέ στον άνθρωπο να λησμονήσει αυτά που έχει διαπράξει, αλλά να τα θέτει υπόψη του, ώστε έστω και μ’ αυτόν τον τρόπο, να μας κάνει περισσότερο διστακτικούς και δυσκίνητους στο να υποπέσουμε στα ίδια σφάλματα»3.
Είναι η άγκυρα που μας συγκρατεί για να μην καταποντιστούμε στο βυθό της αμαρτίας. «Ο έλεγχος της συνειδήσεως είναι σαν κάποια ιερή άγκυρα, που δεν μας αφήνει να καταποντισθούμε εντελώς στο βυθό της αμαρτίας. Γιατί, όχι μόνον τον καιρό που αμαρτάνουμε, αλλά και μετά από πολλές περιόδους ετών συνηθίζει να μας υπενθυμίζει πολλές φορές παλιές αμαρτίες μας. Δεν είναι ολοφάνερο, ότι η συνείδηση, ο αλάθητος δικαστής, είναι εκείνος που σαλεύει διαρκώς τη διάνοιά μας και ταράσσει την ψυχή μας;»4.
Δεύτερον. Η συνείδηση δεν είναι δημιούργημα θρησκευτικής αγωγής, αλλά χαρακτηριστικό στοιχείο της ανθρώπινης προσωπικότητας, όπως αυτή βγήκε από τα χέρια του Δημιουργού.
Τη βλέπουμε στην παρακοή του πρώτου ζεύγους πάνω στη γη, αφού, ως αδέκαστος κριτής, τους υπενθυμίζει με επιμονή και ένταση το μέγεθος του παραπτώματος.
Τη συναντούμε στην περίπτωση του αδελφοκτόνου Κάιν, όπως αυτό το γεγονός με τις τραγικές συνέπειες για ολόκληρή τη ζωή του Κάιν, ανάγλυφά μας παρουσιάζει και πάλι το κείμενο της Αγίας Γραφής.
Τη διαπιστώνουμε στην καθημερινότητα, αλλά και στα προσωπικά μας βιώματα, αφού είναι αδύνατο να τη φιμώσουμε η να την καταργήσουμε.
Μάλιστα, πολλοί εκ των συνανθρώπων μας, προκειμένου να αντιμετω-πίσουν τον έλεγχο της συνειδήσεως, όπως οι ίδιοι πολλές φορές ομολογούν μέσα στο Μυστήριο της Μετανοίας και της Εξομολογήσεως, καταφεύγουν σε ταξίδια, διασκεδάσεις και πολλά άλλα, με σκοπό να απελευθερωθούν έστω για λίγο από τις φοβερές τύψεις που συνέχουν τη συνείδησή τους. Γι’ αυτό και έχει παρομοιαστεί ο ρόλος της συνειδήσεως στη ζωή του ανθρώπου με μία πυξίδα, σαν εκείνη που διαθέτει ένα πλοίο, η με κώδικα οδικής κυκλοφορίας.
Η συνείδηση δεν μπορεί να αντικαταστθεί ούτε από τον πλούτο, ούτε από τις δόξες και τις τιμές, τις διακρίσεις και τις επαγγελματικές επιτυχίες, ούτε ακόμη από τους εξωτερικούς κινδύνους και τις περιπέτειες αυτής της ζωής. Εάν κάποιος έχει την επιδοκιμασία της συνειδήσεώς του, τότε, ο,τιδήποτε και να του συμβεί, είναι ήσυχος απέναντι στο Θεό, ήρεμος απέναντι στους ανθρώπους, αλλά και θωρακισμένος από όλες τις επιθέσεις των αντιπάλων του.
Τα πεπυρωμένα βέλη της συκοφαντίας επιστρέφουν σ’ εκείνους που τα εκτοξεύουν, χωρίς να έχουν τη δυνατότητα να βλάψουν την ήσυχη συνείδηση. Έτσι, ακόμη κι αν όλος ο κόσμος στραφεί εναντίον των ανθρώπων που έχουν καθαρή συνείδηση, εκείνοι νοιώθουν μία ανέκφραστη ικανοποίηση. Πόσο συγκλονιστικός είναι ο λόγος του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου : «εν φοβούμαι μόνον, αμαρτίαν»5.
Τρίτον. Επειδή μας αξίωσε ο Θεός να είμαστε ιερουργοί των Ιερών Μυστηρίων και Ποιμένες του λαού του Θεού, θα πρέπει να έχουμε ως πρώτιστο μέλημα να μην αδιαφορούμε στις υποδείξεις της συνειδήσεώς μας, ούτε να κάνουμε συμβιβασμούς, υποχωρήσεις και αβαρείες, ώστε να μην οδηγηθούμε στον σκοτασμό του νου και χάσουμε αυτήν την πυξίδα που θα μας δείχνει τον δρόμο για τη Βασιλεία των Ουρανών.
Θα πρέπει να καθαρίζουμε συχνά πυκνά τη συνείδησή μας μέσα στο Μυστήριο της Εξομολογήσεως για να έχουμε τη δυνατότητα να αναπνέουμε το οξυγόνο του ουρανού, που είναι η χάρη του Αγίου Πνεύματος και να βρισκόμαστε μέσα στο πνευματικό κλίμα της Αγίας μας Εκκλησίας. Πόσο χαρακτηριστικός είναι ο λόγος του Αποστόλου Παύλου στους ομοεθνείς της εποχής του: «Πεποίθαμεν ότι καλήν συνείδησιν έχομεν» , που σημαίνει ότι «(το θάρρος για να ζητήσω τις προσευχές σας) μου το δίνει η πεποίθηση που έχουμε ότι η συνείδησή μας δεν μας τύπτει σε τίποτα, αλλά μας μαρτυρεί αγαθά»6.
Πόσο ικετευτικός, ακόμη, είναι ο ύμνος της Εκκλησίας μας που απευθύνεται στο πρόσωπο της Υπεραγίας Θεοτόκου και την παρακαλεί να θεραπεύσει του «συνειδότος τον καύσωνα τω σω ελέει δροσίζουσα»7. Άρα, λοιπόν, απαιτείται να κρατάμε άσβεστη τη λυχνία της συνειδήσεως, να ανανεώνουμε το έλαιό τhς και να την ενισχύουμε με την ακράδαντη πίστη μας, που εκφράζεται ως απόλυτη εμπιστοσύνη στον Άγιο Τριαδικό Θεό.
Να αντιγράφουμε το γνήσιο παράδειγμα αγίων Ιερέων, που δεν έπρατταν στη ζωή τους τίποτε ενάντια στη συνείδησή τους, που αγίαζαν τον λαό με το χάρισμα της Ιερωσύνης, γενόμενοι πραγματικά «τύπος των πιστών εν πάσι», κατά το παράγγελμα του Αποστόλου των Εθνών Παύλου8.
Με αυτές τις σκέψεις σας ασπάζομαι όλους πατρικά και αδελφικά και σας εύχομαι ευλογημένο το ιερό δεκαπενθήμερο της νηστείας του Αυγούστου.
Μαζί με τα παραπάνω, σας καταθέτω και τα κάτωθι, όπως κάθε χρόνο, με την ευκαιρία της δεσποτικής εορτής της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, του Οσίου πατρός ημών Νικάνορος και της Κοιμήσεως της Υπεραγίας Θεοτόκου:
1. Καθημερινά να τελείτε στον Ιερό Ναο τον Εσπερινό και εν συνεχεία τον (μικρό η μεγάλο) Παρακλητικό Κανόνα προς την Υπεραγία Θεοτόκο, σύμφωνα με το Τυπικό της Εκκλησίας, αφού προηγουμένως ενημερώσετε τούς ενορίτες σας για την Ιερά Ακολουθία και τον ακριβή χρόνο ενάρξεως.
Σας παρακαλώ θερμά να ενθυμείστε στις Ιερές Παρακλήσεις τους δύο Έλληνες Αξιωματικούς που αιχμαλωτίσθηκαν από τους Τούρκους, καθώς και τους πυροπαθείς αδελφούς μας και τις οικογένειές τους που επλήγησαν στην Αττική, μνημονεύοντες συμφώνως προς τον συνημμένο τύπο.
Σας συνιστώ, αδελφικά και πατρικά, να μην ξεχνάτε καθημερινά, όλο το χρόνο, στο σπίτι σας, μπροστά στις άγιες εικόνες, να ψάλετε τον Παρακλητικό Κανόνα προς την Υπεραγία Θεοτόκο και ακόμη, κάθε βράδυ, μαζί με το Απόδειπνο να αναγινώσκετε και την Ακολουθία των Χαιρετισμών της. Θα έχετε την ευλογία και την χάρη της Παναγίας, η οποία θα σκεπάζει εσάς και την οικογένειά σας.
2. Προς όφελος των ενοριτών σας, θα πρέπει να λειτουργείτε πιο τακτικά την χρονική περίοδο αυτή και ίσως καθημερινά. Είναι μία θυσία και μία προσφορά που παρέχει όμως πολλές ευλογίες.
3. Μεσα στα πλαίσια αυτά της Θείας Λατρείας, να κάνετε και μία σύντομη Ιερή Αγρυπνία στις 12 προς 13 Αυγούστου η σε όποια άλλη ημερομηνία νομίζετε, προετοιμάζοντας έτσι, τούς πιστούς σας για την μεγάλη εορτή της Παναγίας, εκζητώντας συγχρόνως το θείον έλεος, την προστασία και την βοήθειά της τις δύσκολες αυτές στιγμές ώρες που διανύει η πατρίδα μας. Μαζί λαμβάνετε και το τυπικό της Ιεράς αυτής Αγρυπνίας. Μπορείτε, ακόμη, να καθιερώσετε και την τέλεση του Μυστηρίου του Ιερού Ευχελαίου. Υπενθυμίζουμε ότι:
– ΔΕΝ ΤΕΛΟΥΝΤΑΙ ΓΑΜΟΙ καθ ὅλη τη διάρκεια της νηστείας του Δεκαπενταυγούστου,
– ΔΕΝ ΤΕΛΟΥΝΤΑΙ ΜΝΗΜΟΣΥΝΑ την ημέρα της εορτής της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος και της εορτής της Κοιμήσεως της Υπεραγίας Θεοτόκου.
4. Να προσέξουμε τη νηστεία. Η νηστεία του Δεκαπενταυγούστου είναι αλάδωτη καθημερινά, εκτός Σαββάτου και Κυριακής. Να την τηρήσουμε πρώτα εμείς, αφού προηγουμένως ενημερώσουμε το λαο για την σημασία αυτής της νηστείας. Πρέπει απαραιτήτως να ενημερώσουμε τούς διαφόρους Συλλόγους, αλλά και τούς Χριστιανούς μας ότι στις πανηγύρεις των χωριών μας να μην καταλύουν τη νηστεία την παραμονή της μεγάλης θεομητορικής εορτής, με αποτέλεσμα ουδείς την επομένη ημέρα να κοινωνεί των Αχράντων Μυστηρίων.
5. Να προτρέψουμε τούς πιστούς για την συμμετοχή τους στα Μυστήρια της Ιεράς Εξομολογήσεως και της Θείας Κοινωνίας.
6. Εαν εορτάζει ο Ενοριακός σας Ναός, να τον ετοιμάσετε κατάλληλα για την πανήγυρη (καθαριότητα, στολισμός εικόνων, ευπρέπεια όλου του Ναού). Ακόμη, να ανακοινωθεί εγκαίρως το πρόγραμμα των Ιερών Ακολουθιών της παραμονής και της κύριας ημέρας.
Με τον τρόπο αυτό, πατέρες μου, θα μας δοθεί η ευκαιρία να βοηθήσουμε τις ψυχές των Χριστιανών για μία πνευματική αποτοξίνωση, να τις ξεκουράσουμε με το Μυστήριο της Ιεράς Εξομολογήσεως και να τις θρέψουμε με το Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας, να τις οδηγήσουμε στην Υπεραγία Θεοτόκο και να προβάλλουμε σε όλους μας, ως πρότυπο για την δική μας ζωη, την Μητέρα του Κυρίου μας και την δική μας Μητέρα, την Παναγία.
Εύχομαι να έχετε πάντοτε πλούσια στη ζωή σας, στην οικογένειά σας και στους Ενορίτες σας την ευλογία της Παναγίας. Σας παρακαλώ δε να εύχεσθε και για την ελαχιστότητά μου, τόσο στο Ιερό Θυσιαστήριο, όσο και στις κατ’ ιδίαν προσευχές σας.
1 Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, Εις την Γένεσιν Ομιλία ΝΔ’, κεφ. 1, ΕΠΕ 4,348-350
2 Του ιδίου, Εις την Γένεσιν Ομιλία. ΝΒ’, κεφ. 4, ΕΠΕ 4,316
3 Του ιδίου, Εις την Γένεσιν Ομιλία. ΙΖ’, κεφ. 1-2, ΕΠΕ 2,446
4 Εβρ. 13,18
5 Κανόνας Μεσονυκτικού Κυριακής, ήχος πλ. β’, Ωδή γ’
6 πρβλ. Α Τιμ. 4,12
7 Του ιδίου, Εις πτωχόν Λάζαρον, Λόγος Δ’, κεφ. 4, ΕΠΕ 25,536
8 Του ιδίου, Εις το ρητόν του Προφήτου Δαυίδ το λέγον “Μη φοβού όταν πλουτήση άνθρωπος”, PG 55,505