Με αφορμή την Κυριακή της Ορθοδοξίας
Του Αλεξάνδρου Π. Κωστάρα
Ομότιμου Καθηγητή Νομικής Σχολής Πανεπιστημίου Θράκης
Γιορτάσαμε πριν από λίγες ημέρες την Κυριακή της Ορθοδοξίας, η οποία έχει ορισθεί από τα μέσα του 9ου αιώνα να εορτάζεται στις Εκκλησίες κάθε χρόνο την Πρώτη Κυριακή της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, που λέγεται αλλιώς και Α΄ Κυριακή των Νηστειών. Κατά την ημέρα αυτή τιμούμε την οριστική Αναστήλωση των Εικόνων, που έγινε το 843 ύστερα από μια σκληρή και μακροχρόνια διαμάχη μεταξύ των πολέμιων και των υπερασπιστών των ιερών εικόνων.
Η διαμάχη αυτή εκδηλώθηκε στην Βυζαντινή Αυτοκρατορία το 726, όταν Αυτοκράτορας στην Κωνσταντινούπολη ήταν ο Λέων ο Γ΄ εκ της δυναστείας των Ισαύρων και διήρκεσε πάνω από 100 χρόνια διαταράσσοντας χωρίς λόγο την ειρηνική συμβίωση των Βυζαντινών της εποχής. Και το σπουδαιότερο: Άφησε πίσω της βαθειές «πληγές» στους κόλπους της Ορθοδοξίας, διότι η σύγκρουση των αντιμαχομένων παρατάξεων εντός αυτής είχε όλα τα επακόλουθα μιας φανατικής αντιπαράθεσης, δηλ. το αμοιβαίο μίσος και τους αμοιβαίους αφορισμούς, χωρίς βέβαια να λείπουν οι εξορίες, οι δημεύσεις, μοναστηριακών ιδίως περιουσιών που ήσαν προπύργια της εικονολατρείας, και η συμπαρομαρτούσα σε αυτές τις περιπτώσεις αιματοχυσία.
Με την Αναστήλωση εκτοπίσθηκε αμετάκλητα ως αιρετική η άποψη των εικονομάχων, σύμφωνα με την οποία η χρήση των εικόνων στις Εκκλησίες εθεωρείτο ειδωλολατρεία. Επικράτησε έτσι η παλαιόθεν υποστηριζόμενη στην Εκκλησία άποψη, που την προέβαλλε σθεναρά και πειστικά εκείνη την εποχή με τις σχετικές προφορικές και έγγραφες παρεμβάσεις του ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός υπογραμμίζοντας σε όσους είχαν πλανηθεί και είχαν προσχωρήσει στο κίνημα της εικονομαχίας ότι δια της προσκυνήσεως μιας ιεράς εικόνας η τιμή αποδίδεται στο εικονιζόμενο πρόσωπο και όχι στο υλικό σώμα της ίδιας της εικόνας.
Γνωρίζουμε λοιπόν τώρα, τί ακριβώς εορτάζουμε την Κυριακή της Ορθοδοξίας, όπως γνωρίζουμε ασφαλώς και το περιεχόμενο των δογμάτων που την συνθέτουν. Εκείνο που, δυστυχώς, λησμονούμε, αν και το γνωρίζουμε πολύ καλά και αυτό, είναι ο αδιάσπαστος σύνδεσμος της Ορθοδοξίας με την Ορθοπραξία. Και τούτο, διότι η Ορθοδοξία δεν είναι μια απλή ρηματική ομολογία της ορθής πίστης στον Χριστό. Είναι πρωτίστως ευθυγράμμιση της συμπεριφοράς μας στην ζωή με τις Εντολές και την Διδασκαλία του Χριστού. Από αυτό κρίνεται τελικά η αληθινή πίστη μας στον Χριστό. Όχι από τα λόγια, με τα οποία τον εμφανίζουμε ως Οδηγό της ζωής μας (βλ. Ματθ. ζ΄ 21 επ.). Τί ωφελεί να διακηρύσσουμε ότι ο Χριστός είναι το Φως του κόσμου, όταν οι εγκόσμιες διαδρομές μας στην συνάντησή τους με τους συνανθρώπους μας μένουν ανέγγιχτες από αυτό το Φως; Ο Χριστός έγινε Φωτοδότης για όσους αισθάνονται την ανάγκη να φωτίσουν τα σκοτάδια της ζωής τους με το δικό Του Φως. Φως μάς έφερε και το Φως το δικό Του μάς ζητάει να δείξουμε και στους άλλους, για να δοξάζεται δια του Φωτός το Όνομα του Θεού (Ματθ. ε΄ 18). Η Ορθοπραξία επομένως είναι το αναγκαίο συμπλήρωμα της Ορθοδοξίας σε οποιοδήποτε επίπεδο (ατομικό ή εθνικό) κι’ αν την συναντούμε. Χωρίς αυτήν η Ορθοδοξία είναι ένα κούφιο ή άνοστο πράγμα. «Καρπός» χωρίς την «ψίχα» του. «Φαγητό» χωρίς το «καρύκευμα» που τού δίνει την «γεύση» και την «νοστιμιά». Προϊόν χωρίς την «γλυκαντική» ουσία του που το μετατρέπει από άγλυκο «παρασκεύασμα» σε «γλύκισμα».
Η έλλειψη της Ορθοπραξίας από την ζωή ενός ανθρώπου, που αυτοπροβάλλεται ως Ορθόδοξος Χριστιανός, υπογραμμίζει απλά τον φαρισαϊσμό του συγκεκριμένου ατόμου. Άλλη όμως διάσταση, σαφώς ευρύτερη και πολύπλευρη, έχει η έλλειψη της Ορθοπραξίας από την εθνική συμπεριφορά ενός λαού που είναι γνωστός για την Ορθόδοξη ομολογία του στον Χριστό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιου λαού μάς προσφέρει σήμερα η Ρωσσία. Γιόρτασαν προχθές και οι Ρώσσοι στις Εκκλησίες τους την Κυριακή της Ορθοδοξίας. Πώς την γιόρτασαν όμως; Με τον στρατό τους σε πολεμικές επιχειρήσεις εναντίον της Ουκρανίας (!), για να υλοποιήσουν τον αδιαφιλονίκητο ηγεμονισμό τους στις χώρες της περιοχής εκδηλώνοντας έτσι ένα πολιτικό-στρατιωτικό αταβισμό στην εποχή της αλήστου μνήμης Σοβιετικής Ένωσης. Πού είναι σήμερα ο Ορθόδοξος Λαός της Ρωσσίας, ο οποίος έπρεπε, υπό την καθοδήγηση της εκκλησιαστικής του ηγεσίας, να είχε κατεβεί σύσσωμος στους δρόμους και να διαμαρτυρηθεί για τον αδικαιολόγητο πόλεμο στην Ουκρανία, ο οποίος, εκτός από την ασυμβατότητά του με τα διεθνώς ισχύοντα σήμερα, συνιστά πρωτίστως βλασφημία στο πρόσωπο του Χριστού από εκείνους οι οποίοι ομολογούν πίστη σε αυτόν; Η εν λόγω μη πραγματοποιηθείσα καθολική διαμαρτυρία του ρώσσικου λαού δεν θα ήταν ασφαλώς, για να απαιτηθεί η παραίτηση της Κυβέρνησης του Κρεμλίνου από τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ρωσσίας, αλλά για να υποδειχθεί σε αυτήν άλλος τρόπος ειρηνικής διασφάλισής τους μέσω του διαλόγου με την Ουκρανία. Αντί για την αναμενόμενη καθολική διαμαρτυρία του λαού είδαμε στους δρόμους μερικές δεκάδες μόνο διαμαρτυρομένων Ρώσσων. Κατά τα λοιπά οι Ορθόδοξοι Ρώσσοι μίλησαν με την εκκωφαντική σιωπή τους στο συγκεκριμένο φλέγον ζήτημα που έχει ξεσηκώσει ολόκληρο τον κόσμο εναντίοιν της Ρωσσίας. Αυτό πιά κι’ αν δεν είναι κραυγαλέα απουσία της Ορθοπραξίας από την εθνική ζωή των Ρώσσων.
Δεν έχει σημασία ότι η Ουκρανία είναι ομόδοξη χώρα με την Ρωσσία. Η ειρηνόφιλη Διδαχή του Ναζωραίου ισχύει γενικά και αδιακρίτως. Προς όλους τους ανθρώπους και προς όλους τους λαούς ανεξάρτητα από τα πιστεύματα του καθενός. Η έλλειψή της ωστόσο στις σχέσεις μεταξύ αδελφών προσδίδει απλά μεγαλύτερη απαξία στην πράξη εκείνου που εκδηλώνει επιθετική συμπεριφορά εναντίον του αδελφού του. Όπως ακριβώς γίνεται και στις ενδοοικογενειακές διενέξεις. Ο Χριστιανός πρέπει να κρατάει πάντα στα χέρια του την «λαμπάδα» του χριστιανικού φωτός και να την δείχνει προς όλες τις κατευθύνσεις. Κατά μείζονα λόγο, όταν διακηρύσσει την ορθόδοξη ομολογία του στον Χριστό. Χέρια που αφήνουν στην άκρη αυτήν την «λαμπάδα» και πιάνουν τα όπλα, για να τα στρέψουν εναντίον των άλλων, αντί για φως σκορπίζουν στον κόσμο ένα βαθύ σκοτάδι. Είναι το σκοτάδι της κολάσεως που το κατεβάζουν στην γη με τα καμώματά τους όλοι οι πολεμοκάπηλοι. Ζήσαμε και παλιότερα σε άλλες εποχές τα κατορθώματα των Καθολικών Σταυροφόρων, που έσφαζαν τους λαούς στο όνομα του Χριστού με την ευλογία του Ρωμαίου Ποντίφηκα. Σήμερα το έργο αυτό έχουν αναλάβει οι Ορθόδοξοι Σταυροφόροι με την ευλογία του Πατριάρχη Μόσχας. Τότε την ευλογία του στους Σταυροφόρους την έδινε ο Πάπας expresis verbis. Σήμερα ο Πατριάρχης Μόσχας την δίνει δια της παραλείψεως της οφειλομένης αντίδρασής του στις πολεμικές επιχειρήσεις του Ρώσσου Προέδρου.
Κάθε πόλεμος και επομένως και αυτός της Ουκρανίας επιφέρει μια ουσιώδη αντιστροφή της κλίμακας των αξιών του εκάστοτε ισχύοντος αξιακού κώδικα, στην κορυφή του οποίου βρίσκεται πάντα ο άνθρωπος. Αυτόν υπηρετούν όλες οι σχετικές ρυθμίσεις. Σε αυτόν αποβλέπουν. Με τον πόλεμο όμως ο άνθρωπος παύει πια να είναι σκοπός και γίνεται μέσο για την επίτευξη άλλων επιδιώξεων! Σε κάθε ανταπόκριση από την Ουκρανία βλέπουμε αυτόν τον ευτελισμό της ανθρώπινης ζωής. Ο θάνατος στον πόλεμο δεν είναι πια μεμονωμένο ατομικό συμβάν. Γίνεται αριθμητικό μέγεθος που σου επιτρέπει να διαμορφώσεις με αυτό ένα στατιστικό πίνακα και να μετράς κάθε τόσο τις απώλειες της ανθρώπινης ζωής. Πόσοι σκοτώθηκαν χθες και πόσοι σκοτώθηκαν σήμερα. Και από τις δυο πλευρές των αντιμαχομενων. Ένα σκηνικό που παραπέμπει σε κοινωνία ζούγκλας και όχι σε κοινωνία ανθρώπων. Ο Χριστός ήλθε στην γη (και σταυρώθηκε για αυτό) για να καταργήσει τους νόμους της ζούγκλας από τις ανθρώπινες κοινωνίες και να τις επαναθεμελιώσει σε νέες βάσεις, ακρογωνιαίοι λίθοι των οποίων είναι οι εντολές της Αγάπης και της Ειρήνης. Όλοι εκείνοι, οι οποίοι με το μίσος, τους πολέμους και τις σφαγές μεταξύ των ανθρώπων εξακολουθούν να προσβλέπουν σε κτίσματα ζούγκλας μέσα στην κοινωνία, δεν αποκόπτονται μόνον από τις κατακτήσεις του πολιτισμού μας, αλλά και από την επαφή τους με τον Χριστό (με ό,τι αυτό συνεπάγεται), χωρίς να έχει ουδεμία σημασία η ψεύτικη ομολογία πίστης προς Αυτόν. Εκείνο που μετράει τελικά για όλους τους Χριστιανούς δεν είναι η χριστιανική ομολογία, αλλά η χριστιανική πρακτική που ακολουθούμε στην ζωή στις σχέσεις μας με τους άλλους ανθρώπους.