Ελευθερία της έκφρασης εναντίον θρησκευτικής ελευθερίας
Αυτήν την περίοδο την επικαιρότητα απασχολεί μεταξύ άλλων θεμάτων η απόπειρα δολοφονίας του Αχμάντ Σαλμάν Ρούσντι, που έγινε στις 12 Αυγούστου τ.έ. στη Νέα Υάρκη, ενώ το παρ’ ολίγον θύμα πήγαινε να πραγματοποιήσει προγραμματισμένη ομιλία του. Ο Ρούσντι είναι Βρετανός συγγραφέας ινδικής καταγαγωγής, ο οποίος ήδη από το 2000 ζει και εργάζεται στις Ηνωμένες Πολιτείες. […]
Αυτήν την περίοδο την επικαιρότητα απασχολεί μεταξύ άλλων θεμάτων η απόπειρα δολοφονίας του Αχμάντ Σαλμάν Ρούσντι, που έγινε στις 12 Αυγούστου τ.έ. στη Νέα Υάρκη, ενώ το παρ’ ολίγον θύμα πήγαινε να πραγματοποιήσει προγραμματισμένη ομιλία του.
Ο Ρούσντι είναι Βρετανός συγγραφέας ινδικής καταγαγωγής, ο οποίος ήδη από το 2000 ζει και εργάζεται στις Ηνωμένες Πολιτείες. Για να εκτιμηθεί η συγγραφική του αξία, πρέπει να σημειωθεί ότι ο Ρούσντι είναι μέλος της βρετανικής βασιλικής εταιρείας λογοτεχνών, αλλά και της Αμερικανικής Ακαδημίας Τεχνών και Γραμμάτων, ενώ έχει κατ’ επανάληψη βραβευθεί για το συγγραφικό του έργο, όχι μόνο στην Μεγάλη Βρετανία και στις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά και σε άλλες χώρες, όπως είναι λ.χ. η Γαλλία. Είναι αξιοσημείωτο ότι ο Ρούσντι συγκαταλέγεται από τους Times του Λονδίνου ανάμεσα στους 50 σπουδαιότερους Βρετανούς συγγραφείς στην περίοδο από την λήξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου μέχρι σήμερα. Το 1988 ο Ρούσντι βρέθηκε στο επίκεντρο μιας μεγάλης δίνης που προκάλεσε στον μουσουλμανικό κόσμο το τέταρτο κατά σειράν βιβλίο του με τον τίτλο «Σατανικοί Στίχοι». Το βιβλίο αυτό αυτό θεωρήθηκε βλάσφημο για την μουσουλμανική θρησκεία, γι’ αυτό και επικηρύχθηκε από όλες σχεδόν τις μουσουλμανικές χώρες. Ο ίδιος δε ο θρησκευτικός ηγέτης του Ιράν, Αγιατολάχ Χομεϊνί, έδωσε το σύνθημα σε όλους τους Μουσουλμάνους: «Σκοτώστε τον, όταν και όπου τον Βρείτε»! Έκτοτε άρχισε ένα ανελέητο κυνηγητό του Σαλμάν Ρούσντι, που δεν έπαψε ποτέ μέχρι σήμερα, παρά την αυξημένη φρούρησή του από την Σκότλαντ Γιάρντ και εν συνεχεία από τις αρχές ασφαλείας των Ηνωμένων Πολιτειών, στις οποίες μετεγκαταστάθηκε, και παρά το γεγονός ότι ο Ρούσντι, για να αποτρέψει ή να μετριάσει το μένος των διωκτών του Μουσουλμάνων, έγινε και ο ίδιος Μουσουλμάνος! Τα φανατικά στοιχεία του Ισλαμισμού, όπως τα εκπροσωπούν διαχρονικά οι Τζιχαντιστές, δείχνουν ότι η μουσουλμανική εδίκηση δεν εγκαταλείπει ποτέ τους στόχους της και δεν επηρεάζεται από τους ελιγμούς εκείνων που τούς έχει προγράψει. Ψάχνει μόνο να βρει το βολικό κενό ασφαλείας, για να χτυπήσει, όπως συνέβη και στην προκειμένη περίπτωση της απόπειρας ανθρωποκτονίας του Σαλμάν Ρούσντι. Η αποτυχία του εγχειρήματος δεν σημαίνει ματαίωση αυτού, αλλά αναδίπλωση μέχρι να βρεθεί η κατάλληλη ευκαιρία, για να πληγεί οριστικά ο στόχος. Είναι λοιπόν βέβαιο ότι οι Μουσουλμάνοι διώκτες του Ρούσντι θα επανελθουν αργά ή γρήγορα. Και ας έχουμε χρόνο και υπομονή, για να δούμε τον αληθινό επίλογο των «Σατανικών Στίχων» αυτού του σπουδαίου βρετανού λογοτέχνη, που έκανε το σφάλμα να χρησιμοποιήσει την πένα του ως όργανο βολής εναντίον των πιστευμάτων άλλων.
Με αφορμή το εν λόγω περιστατικό εναντίον του Ρούσντι ξεσηκώθηκαν όλοι οι διανοούμενοι σε Αμερική και Ευρώπη και είπαν ότι το μαχαίρι του δράστη στην παραγματικότητα δεν αποπειράθηκε να σκοτώσει τον βρετανό συγγραφέα, αλλά την ελευθερία της έκφρασης. Μια προβληματική συνηγορία με πολλά λογικά κενά και με πολλές αντιφάσεις! Ας ξεκαθαρίσουμε λοιπόν εδώ την θέση μας: Είμαστε αλληλέγγυοι με όλους αυτούς, όχι μόνο στην προάσπιση της ζωής του Σαλμάν Ρούσντι, αλλά και κάθε άλλου ανθρώπου που κινδυνεύει να χάσει την ζωή του από τον τυφλό φανατισμό μιας αιμοσταγούς μισαλλοδοξίας. Διαφωνούμε όμως με την νομική βάση της σχετικής αλληλεγγύης. Έχουμε και με άλλη ευκαιρία τονίσει ότι η συνταγματικώς και με Διεθνείς Συμβάσεις προστατευόμενη ελευθερία της έκφρασης (βλ. π.χ. άρ. 10 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και άρ. 19 της Οικουμενικής Διακήρυξης του Ο.Η.Ε. για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου) δεν τυποποιείται στα σχετικά κείμενα (εγχώρια και διεθνή) ως «οδοστρωτήρας», με τον οποίο μπορεί να «ισοπεδώνει» κάποιος κατά το δοκούν άλλα επίσης συνταγματικώς ή διεθνώς προστατευόμενα ανθρώπινα δικαιώματα, όπως είναι η ελευθερία της θρησκευτικής συνειδήσεως (βλ. άρ. 13 Συν, άρ. 9 ΕΣΔΑ και άρ. 18 ΟικΔιακΟΗΕ). Εκ του γεγονότος ότι είναι κάποιος άθεος ή πιστεύει σε άλλο δόγμα δεν συνάγεται ότι νομιμοποιείται να ασεβεί στις θρησκευτικές πεποιθήσεις των άλλων. Σε ένα σύγχρονο και δικαιοκρατούμενο κόσμο, που διέπεται από κοινά αξιακά στοιχεία, είναι ανεπίτρεπτο να επικαλείται κάποιος την ελευθερία της έκφρασης, για να «διεμβολίσει» με αυτήν τις ελευθερίες άλλων ανθρώπων. Οι πολιτισμένες σύγχρονες κοινωνίες τότε μόνον συμβιώνουν αρμονικά και ειρηνικά, όταν είναι θεμελιωμένες στην βάση του αμοιβαίου σεβασμού των μελών τους μεταξύ τους. Στην βάση αυτή είναι γραμμένα όλα τα Συντάγματα και όλες οι Διεθνείς Συμβάσεις με το «ψηφιδωτό» των δικαιωμάτων που κατοχυρώνουν. «Ψηφιδωτό» θεμελιωμένο στην ανάδειξη μιας μόνο «ψηφίδος» του, που ακυρώνει όλες τις άλλες «ψηφίδες» που το συναποτελούν, δεν υπάρχει. Η ομορφιά κάθε «ψηφιδωτού» βρίσκεται στην αρμονική συνύπαρξη των «ψηφίδων» του που το συνθέτουν. Από την άποψη αυτή αποτελεί σαφή παρερμηνεία του Συντάγματος και των σχετικών Διεθνών Συμβάσεων η επίκληση της ελευθερίας της έκφρασης, για να δικαιολογηθεί ο βλάσφημος λόγος του Σαλμάν Ρούσντι απέναντι στην μουσουλμανική θρησκεία. Είναι άλλο ασφαλώς το ζήτημα ότι οι βλασφημούμενοι επέλεξαν ένα ακραίο μέσο για να προστατεύσουν τα πιστεύματά τους. Έτσι όμως λειτουργεί ο ισλαμικός φονταμενταλισμός σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του κόσμου. Η αντίδρασή του πάντα τυφλή και άμετρη.
Και η δική μας θρησκευτική πίστη έγινε αντικείμενο βλασφημίας κατά την περίοδο των τελευταίων Χριστουγεννιάτικων Εορτών εκ μέρους του αναιδούς κ. Μόσιαλου, του οποίου η βλασφημία επιχειρήθηκε να δικαιολογηθεί ομοίως με την άστοχη επίκληση της ελευθερίας του λόγου από τους ημέτερους «αγιογράφους» και λοιπούς αθέους ψευτοκουλτουριάρηδες. Σχολιάσαμε με σχετικό άρθρο μας τότε και την βλασφημία του κ. Μόσιαλου, αλλά και την απρόσφορη απόπειρα του καθαγιασμού της στην βάση της ελευθερίας του λόγου. Εάν μνημονεύουμε την περίπτωση αυτή εδώ τώρα, το πράττουμε αφ’ ενός μεν για να διασυνδέσουμε τις δύο περιπτώσεις βλασφημίας, αφ’ετέρου δε για να αναδείξουμε την διαφορετική αντίδραση Ορθοδόξων και Μουσουλμάνων απέναντι στην βλασφημία. Οι πρώτοι αντιμετωπίζουν τους βλασφήμους με συγκεντρώσεις κραδαίνοντας Σταυρούς, εικόνες και κομποσχοίνια, ενώ οι άλλοι προβάλλοντας απειλητικά εναντίον τους τις λεπίδες των μαχαιριών τους. Από την άποψη αυτή είναι άδικο να βάζει κάποιος όλες τις θρησκείες στο ίδιο «μίξερ» και γυρίζοντας το «κουμπί» να τις «αλέθει», για να καταλήξει στο άστοχο συμπέρασμα ότι για όλα φταίνε οι θρησκείες που φανατίζουν τους πιστούς τους. Ο ειρηνοποιός λόγος του Ναζωραίου με την εντολή της αγάπης ακόμη και στους αδικούντας και στους εχθρούς δεν χωράει στο ίδιο «μίξερ» με τον εκδικητικό λόγο του «προφήτη». Βέβαια σε όλες τις περιπτώσεις η βλασφημία έχει ένα κοινό παρονομαστή: Την διατάραξη της θρησκευτικής ειρήνης, που πρέπει να επικρατεί μέσα σε μια κοινωνία, άσχετα αν τα μέλη της έχουν πιστεύματα με διαφορετικό περιεχόμενο. Γι’ αυτό έχω κατ’ επανάληψη τονίσει με σχετικά άρθρα μου, πόσο άστοχη ήταν η κατάργηση στον νέο Ποινικό Κώδικα του άρθρου 198 για την κακόβουλη βλασφημία. Το άρθρο αυτό δεν προστατεύει τον Θεό, όπως πλημμελώς υποστηρίζουν οι άθεοι με το επιχείρημα ότι ο Θεός είναι ατομική υπόθεση του καθενός που δεν χρειάζεται την αρωγή του ποινικού νομοθέτη, για να σφυρηλατήσει την σχέση του με τον Θεό. Ο Θεός δεν έχει πράγματι ανάγκη ποινικής προστασίας. Την έχει όμως ανάγκη η θρησκευτική ειρήνη, που διαταράσσεται, όταν μπορεί ο καθένας να βλασφημεί ατιμώρητα τον Θεό του άλλου.
Η υπόθεση λοιπόν του Σαλμάν Ρούσντι είναι πολλαπλώς διδακτική. Μας δείχνει πολύ χαρακτηριστικά, γιατί ένας σπουδαίος συγγραφέας ή καλλιτέχνης – σε αντίθεση με τους μηδαμινούς – ουδέποτε αυξάνει την αξία του βλασφημώντας τους θεούς των άλλων. Και αντιστοίχως, πώς ένας τέτοιος σπουδαίος συγγραφέας ή καλλιτέχνης ευτελίζει τελικά αυτή την αξία του, επιχειρώντας ο ίδιος ή δίνοντας λαβή στους άλλους να «εξαγνίσουν» τα συγγραφικά ή καλλιτεχνικά του ατοπήματα με την άστοχη επίκληση της ελευθερίας του λόγου. Και όλα αυτά βέβαια πέρα από τον προσωπικό κίνδυνο που διατρέχει, όταν ο βλάσφημος λόγος του προκαλεί τις λεπίδες των μαχαιριών πιστών που δεν ανέχονται την βλασφημία του.
