Η Πρωτοχρονιά δίνει ευκαιρία για επιστροφή σε μία αφετηριακή λογική: Επιστροφή (Return). Ποιοι είμαστε δηλαδή, τι κάναμε μια χρονιά, που πάμε. Ο Νέος χρόνος πάντα είναι καλός, καλύτερος από τον προηγούμενο, έστω κατ’ ευφημισμόν. Αλλά μια χρονιά με περασμένα που μας επηρεάζουν, δεν τελειώνει. Πως θα ελέγξουμε ότι πατάμε καλά; Aυξήθηκε το κόστος ζωής.
Ο Πούτιν φταίει; Οι υποκλοπές εις βάρος πολιτικών (τουλάχιστον) πως ερμηνεύεται; Γιατί μερικοί είναι ακόλουθοι ξένων (Καταριανών, άλλων); Τι σημαίνουν τα επιδόματα-παντεσπάνια; Τι ήταν η «Κιβωτός» του παπα-Αντώνη; Του την πήρε σε χρόνο dt μια διορισμένη ελίτ. Πως καθορίζεται η ατζέντα δημοσιότητας διεθνών ζητημάτων, από τους New York Times, όπως λέγεται; (N.Υ. Times effect: Wikipedia). Και με τα δικά μας ΜΜΕ τι γίνεται; Από το πρωΐ προπαγανδίζουν πάνω στα τρέχοντα γεγονότα.
Αυτά είναι μερικά δείγματα από τα περασμένα του έτους 2022. Μόνοι μας πορευόμαστε οι πολίτες. Αντιπολίτευση δεν υπάρχει, για σύγκριση. Τι είναι αληθινά από όσα γίνονται; Κι αν είναι, τα πιάνουμε σωστά; Ή μας σφηνώνουν μια μπαταρία στο κεφάλι μας, να βλέπουμε την «Αλήθεια». Οι Γερμανοί του Μεσοπολέμου δέχθηκαν μία ιστορική άποψη και μετά ο Β΄ Ευρωπαϊκός Πόλεμος έπεσε επάνω τους. Ως που έχει δίκαιο ο Ζελένσκι; Γιατί τον συμπαρίσταται η Ε.Ε. κι όχι ο υπόλοιπος κόσμος;
Η ιστορική αλήθεια αργά ή γρήγορα γίνεται αντιληπτή. «Τι είναι η αλήθεια» (Ιωαν.18.38) ρώτησε κάποτε ο Πόντιος Πιλάτος στη δίκη που άλλαξε την Ιστορία. Δεν θέλησε να τη μάθει. Έκανε Πολιτική κι όχι ακριβώς όπως το είχε ζητήσει κυνικά ο Αρχιερέας [Ιω.18.14: «Συμφέρει ένα άνθρωπον αποθανείν υπέρ του λαού»]. Ο Πιλάτος είχε όπλα για Τάξη, αλλά εδώ τον ένοιαζε η ρωμαϊκή ‘αλήθεια’ που αποτυπώθηκε σε πινακίδα στο Ξύλο: «Βασιλεύς Ιουδαίων». Κι όταν το ιερατείο του ζήτησε να την αλλάξει, είπε το περίφημο «Ο γέγραφα, γέγραφα». Έγραψε Ιστορία δηλαδή. Δική του. Γι’αυτό ο Χριστός δεν του απαντούσε «Τι εστί αλήθεια ;»
Το κλασικό παράδειγμα σε μια εβραϊκή εποχική Πρωτοχρονιά δίνει την υποψία τού τι πολιτική ‘παίζεται’ σαν σε σκάκι, όπως λένε, αλλά η πρώτη ερμηνεία της αλήθειας εκφράζει πάντα τον κυρίαρχο. Οι υποτελείς ασπάζονται. Ή αντιτίθενται με τη δική τους ‘αλήθεια’.
Ο Ιστορικός είναι κριτής. Ποιο σύστημα όμως εκφράζει, ποιο δικαιολογεί, ποιο ωφελεί; Δηλαδή υπέρ ποίου εργάζεται; Αυτού που τον πληρώνει προφανώς. Η πατρίδα του, το έθνος του, η τάξη του, ή κάτι άλλο. Όλοι όσοι κάνουν κριτική επιβιώνουν στο σύστημά τους αγωνίζονται για την ομάδα τους, σε σχολείο, σε πανεπιστήμιο, στα ΜΜΕ, στην κοινωνία: περνούν αλήθειες και «αλήθειες» στους αναγνώστες-ακροατές.
Καθαρή ιστορία δεν γράφεται ποτέ. Γι’αυτό πρέπει να υπάρχουν τα αρχεία, να αναθεωρείται πάνω σε δεδομένη βάση. Όχι μόνο πάνω σε όσους ερμηνεύουν τα αρχεία, συγγραφείς. Μόνο μερικοί καταφέρνουν απλώς να πλησιάσουν κάτι ισορροπημένο -το τέλειο δεν το φτάνουν ποτέ-, αν ξεφύγουν από τον τόπο τους, την χώρα τους, αλλά και την εποχή τους, αν μπορούν. Ο Θουκυδίδης, έγραψε Ιστορία όταν τον έδιωξαν οι Αθηναίοι. Αλλά σήμερα; Μπορούμε να φανταστούμε το ΒΒC να λέει ψέματα, πλαστά (fake) νέα; Θα χάσει την εμπιστοσύνη του παγκόσμιου Κοινού που τόσο η Αγγλία ίδρωσε να καθηλώσει. Δεν εμποδίζεται η αλήθεια, είναι σίγουρο όμως ό,τι λάμπει; Μένει στα αρχεία για τους ερευνητές, αλλά το ζήτημα είναι λήξαν. Ποιος ασχολείται τώρα με το Ιράκ παρά το ότι δεν βρέθηκαν χημικά όπλα στον πόλεμο που έγινε;
Όλα τα επισκιάζει η μαγική λέξη «Πολιτική». Η πιο ασαφής έννοια, όπου όλα είναι μέσα, αλήθεια και φαντασία, η ψευδής αίσθηση ότι η ζωή κυλάει με ασφάλεια. Η διεθνής διπλωματία αποτυπώνει τις συνομιλίες των ηγετών, όμως παρακάμπτεται (π.χ. με τα non papers). Άγνωστο αν μαθευτούν ποτέ, αν κάποιος αυτόπτης τα αποκαλύψει. Μόνο με διπλωματικές πηγές δεν γράφεται Ιστορία.
Το δικαστήριο του Ιστορικού ή όποιου καταγράφει και ερμηνεύει Ιστορία είναι σε ιδεολογικό επίπεδο, οπότε επηρεάζει την κοινή γνώμη. Πάλι ασαφής κατάσταση. Στα κανονικά δικαστήρια λένε ειδικοί, καταλήγει το 10% της παραβατικότητας μιας κοινωνίας, κι όλα κρίνονται από το νομικώς αληθές, που από ένα σημείο και πέρα εκφράζει την ηθική μεν αλλά όχι όλων. Νομιμότητα, Νομιμοφάνεια, Παρανομία. Ποια είναι τα όρια ανάμεσά τους; Το ‘υπέρ-Νόμον’ πόσο επηρεάζει;
Ο ιστορικός, βέβαια, όπως κι ο δημοσιογράφος, βρίσκει διεξόδους να καταλάβει που και πως πορεύεται ο κόσμος, με εναλλακτικά μέσα, μέχρι και τη μαθηματική σκέψη. Η κριτική του όμως πάλι κι αυτή γίνεται με την ιδεολογία του ή τον κυρίαρχο πολιτισμό του.
H αντίδραση του πολίτη στα γεγονότα μπορεί και πρέπει να είναι όσο γίνεται πιο ώριμη. Υπάρχουν ώριμοι Ιστορικοί στην επιστήμη τους: όταν λειτουργούν όχι ως εθνικοί παραγγελιοδότες -οπότε ανάλογα συγκρίνεται με το τι ζητά το έθνος (καλό, κακό, συμφέρον…)-, αλλά με γνώμονα την αυτόνομη υπηρεσία της επιστήμης, την επιστημονική αλήθεια. Η ανθρώπινη κοινωνία, παρά τις ακραίες επιλογές, πορεύεται με ανανεωμένη συνεχώς ιστορική συνείδηση. Το τέλειο όμως μεταβιβάζεται για την επόμενη γενιά. Δηλαδή σε μια επόμενη Καλή Χρονιά.