Εορτάσαμε πριν από λίγες ημέρες το τριήμερο του Αγίου Πνέυματος.Τις ημέρες αυτές συνηθίζουν να τις τσεκάρουν κάποιοι στο ημερολόγιό τους από το πρώτο ξεφύλλισμα αυτού. Και έτσι πολύ ενωρίτερα, πριν ακόμη εισέλθουμε στον εορταστικό ορίζοντα του «τριημέρου», συζητούν με γνωστούς και φίλους, για να μάθουν ή να προγραμματίσουν μαζί τους, όχι πώς θα εορτάσουν πνευματικά τα σχετικά εκκλησιαστικά γεγονότα που το συναπαρτίζουν, αλλά πού θα πάνε ή τί θα κάνουν το «τριήμερο». «Βουλιάζουν» τα πλοία από τους ταξιδιώτες θαλασσινών προορισμών.
Και τα λεωφορεία καταργούν και αυτά την έννοια του αδιαχώρητου στα δρομολόγιά τους σε παραθαλάσσιες ή ορεινές περιοχές. Δεν είναι έκφραση του καιρού μας το φαινόμενο αυτό. Έτσι γινόταν ανέκαθεν η προσέγγιση του «τριημέρου». Ακόμη και όταν οι άνθρωποι είχαν θρησκευτικό βίωμα και η κοινωνία ήταν πιο κοντά στην Εκκλησία. Μπορεί βέβαια τότε οι παλιότεροι να μη αδιαφορούσαν και αυτοί για την κοσμική πλευρά της εορτής, διατηρούσαν όμως πρωτίστως σύνδεσμο με το πνευματικό περιεχόμενο αυτής. Γι’ αυτό, όπου κι’ αν ήσαν ή αποφάσιζαν να πάνε τις ημέρες του «τριημέρου», πρώτη τους έγνοια ήταν η Εκκλησία του χωριού ή του προγραμματισμένου τόπου μετάβασής τους και ύστερα κατέβαιναν στις παραλίες ή ξεκινούσαν την ορειβασία τους.
Σήμερα η συνύπαρξη της επιπολάζουσας αθεΐας με την χλιαρή θρησκευτική πίστη δεν έχουν αλλάξει απλά την φορά των πραγμάτων. Έχουν «μονοδρομήσει» την πορεία των ανθρώπων τις ημέρες του «τριημέρου», έτσι ώστε ο σχετικός «δρόμος» να παρακάμπτει εντελώς τις Εκκλησίες και να οδηγεί απ’ ευθείας στις ομπρέλλες και στις ξαπλώστρες, στις καφετέριες και στα ρεστοράν ή ή στις βουνίσιες ταβέρνες της περιοχής. Είναι περιττό να τονισθεί η σημασία που έχει, ιδίως για τους νέους ανθρώπους, η «χάραξη» του «δρόμου» του τριημέρου με τέτοιο τρόπο, ώστε να τούς αποκόπτει πλήρως από την πνευματική διάσταση της επιφοιτήσεως του Αγίου Πνεύματος στους Μαθητές του Χριστού. Διότι «τριήμερο» σημαίνει πρωτίστως Πεντηκοστή. Επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος στους Αποστόλους. Φώτισή τους με την επίσκεψη σε αυτούς του Παρακλήτου, που είχε υποσχεθεί ο Χριστός ότι θα τούς αποστείλει, όταν θα επέστρεφε στην Επουράνιο Βασιλεία Του (βλ. ενδεικτικά Ιω ιε 26 και Ματθ κη, 19-20 ), ώστε αντλώντας γνώση και δύναμη εξ ύψους να μεταβληθούν από αγραμμάτους ψαράδες που ήσαν πριν από την Επιφοίτηση σε πνευματικούς Φωστήρες της Τρισηλίου Θεότητος και να καταυγάσουν την οικουμένη με το εκτυφλωτικό Φως της Χριστιανικής Διδασκαλίας.
Εάν θέλαμε τώρα να δούμε το περιεχόμενο των εορτών που συναποτελούν το τριήμερο του Αγίου Πνεύματος, θα λέγαμε ότι προηγείται η εορτή της Πεντηκοστής, κατά την οποία έγινε η Επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος στους Αποστόλους και ακολουθεί την επομένη ημέρα η Εορτή του Αγίου Πνεύματος, που είναι αφιερωμένη στο Τρίτο Πρόσωπο της Αγίας Τριάδος, η οποία συνεορτάζεται εν τω συνόλω της την ημέρα αυτή. Αυτό πρέπει να υπογραμμισθεί εδώ, άσχετα αν η Εκκλησία έχει συμπεριλάβει λειτουργικά στην εορτή της Πεντηκοστής και ένα τμήμα της εορτής του Αγίου Πνεύματος, αφού ψάλλει τον Εσπερινό αυτού αμέσως μετά την ολοκλήρωση της Ακολουθίας της Πεντηκοστής.
Μιλώντας εδώ για την εκκοσμίκευση που χαρακτηρίζει τις εορτές του τριημέρου του Αγίου Πνεύματος δεν παραβλέπουμε ότι ανάλογα φαινόμενα εκκοσμίκευσης παρατηρούνται και σε όλες τις άλλες μεγάλες εορτές της Εκκλησίας, τηρουμένων ασφαλώς των αναλογιών. Έτσι τις Εορτές των Χριστουγέννων, που κινδυνεύουν να χάσουν σήμερα ακόμη και την ονομασία τους εξ αιτίας του πνεύματος αποστροφής προς τον Χριστιανισμό, που χαρακτηρίζει την σύγχρονη εποχή, τις βιώνουμε περισσότερο από τις εξωτερικές τους εκφάνσεις, δηλ. τα στολίδια, τα εδέσματα και τα ρεβεγιόν και καθόλου ή πολύ λιγότερο από την εωτερική τους, την πνευματική τους όψη. Καθώς απομακρυνόμαστε από τις Χριστουγεννιάτικες Εορτές και πορευόμαστε προς το Πάσχα ανάλογες είναι και οι παρατηρήσεις μας για τις εορτές που προηγούνται αυτού.
Τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου λ.χ. τον γιορτάζουμε, όχι μέσα από το υπερκόσμιο σωτήριο μήνυμά του, αλλά μέσα από τον μπακαλιάρο, ενώ την Καθαρά Δευτέρα την τιμούμε, όχι ως εναρκτήριο ημέρα της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής με αυστηρή νηστεία, όπως επιβάλλει η περίοδος αυτή, αλλά μέσα από το ιδιάζον εδεσματολόγιο που έχει εθιμικά καθιερωθεί για την Καθαρά Δευτέρα: με λαγάνες, χαλβάδες, θαλασσινά και άλλα σαρακοστιανά. Και επειδή το σχετικό εδεσματολόγιο δεν το βλέπουμε και αυτό από την εσωτερική, την πνευματική του όψη, αλλά από την εξωτερική, την κοσμική του πλευρά, δεν υπάρχει κώλυμα να το διερύνουμε με εδέσματα που είναι συμβατά με τα θαλασσινά, όπως είναι λ.χ. τα ψάρια. Την εκκοσμίκευση την βλέπουμε βέβαια πολύ εντονότερα το Πάσχα, αφού η μαγειρίτσα εκτοπίζει την «τράπεζα» της πνευματικής ευωχίας της Αναστάσιμης Λειτουργίας και ο οβελίας τα πνευματικά μας καθήκοντα απέναντι στις ακολουθίες που επιτελούνται ανήμερα την Λαμπρή.
Είναι περιττό να τονισθεί εδώ ότι οι σκέψεις αυτές δεν συλλαμβάνουν τις εκκλησιαστικές εορτές ως θρησκευτικά συμβάντα που απευθύνονται σε μοναστικές κοινότητες, οι οποίες είναι εξ ορισμού αποκομμένες από κάθε μορφή κοσμικότητας. Όλες οι εκκλησιαστικές εορτές συντελούνται εν τω κόσμω, όπου δραστηριοποιείται και η Εκκλησία και απευθύνονται στους πιστούς. Επομένως έχουν δύο όψεις: Μια εσωτερική-πνευματική και μια εξωτερική-κοσμική. Κάθε πιστός, αν θέλει να γιορτάσει σωστά τις σχετικές εορτές, πρέπει να βρει το σημείο ισορροπίας ανάμεσα στις δύο όψεις τους. Η εσωτερική όψη τού υπαγορεύει, τί πρέπει ακριβώς να πράξει, για να βιώσει πνευματικά στην εντελέχεια του το εορταζόμενο γεγονός και να μπορέσει να δει την υπερκόσμια φανέρωση που αποκαλύπτει ο θρησκευτικός του πυρήνας, ενώ η εξωτερική όψη περιορίζει τον οπτικό του ορίζοντα στα επιφαινόμενα του κοσμικού του περίγυρου. Στην εξωτερική όψη των εκκλησιαστικών εορτών στέκονται αποκλειστικά όσοι δεν έχουν θρησκευτικό βίωμα και βλέπουν τις σχετικές εορτές ως συμβάντα που παρεμβάλλονται στην ροή του χρόνου, για να σπάσουν την μονοτονία του. Στους ανθρώπους αυτής της κατηγορίας η Πεντηκοστή και η Επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος στους Μαθητές του Χριστού, όταν δεν προβάλλουν στην σκέψη τους ως μυθεύματα, δεν έχουν να πουν τίποτε απολύτως. Όπως δεν τούς λέει τίποτε και η Ενανθρώπιση του Υιού και Λόγου του Θεού στην ταπεινή Φάτνη της Βηθλεέμ, καθώς βέβαια και ο Γολγοθάς και το κενόν Μνημείον, που παραπέμπουν στον θάνατο και στην εκ νεκρών Ανάσταση του Χριστού. Είναι προφανές ότι ο προβληματισμός που διατυπώνεται εδώ σε σχέση με την εκκοσμίκευση των εκκλησιαστικών εορτών δεν απευθύνεται σε αυτούς που ακυρώνουν τα σχετικά εκκλησιαστικά γεγονότα με τον «οδοστρωτήρα» του ορθολογισμού, αλλά σε εκείνους που τα αποδέχονται και τα πιστεύουν, όπως ακριβώς τα προβάλλει και τα εορτάζει η Εκκλησία. Απλά για να εναρμονίζεται η πίστη τους με την λατρευτική της έκφραση πρέπει να φροντίσουν να περιορίσουν την ασύμμετρη παρεμβολή του κοσμικού φρονήματος στην επιτέλεση των θρησκευτικών τους καθηκόντων. Για την ίδια τώρα την Επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος, που έδωσε στους αγράμματους ψαράδες της Γαλιλαίας τα πνευματικά «δίχτυα», για να «σαγηνεύσουν» με αυτά την οικουμένη, αλλά και που την έχουμε και εμείς ανάγκη, για να φωτίζει πάντα τις διαδρομές της ζωής μας στο σκοτεινό ή ομιχλώδες τοπίο του πνευματικού ορίζοντα που μας περιβάλλει, μια μόνο ευχή μπορεί να διατυπωθεί: Η Χάρις του Παναγίου Πνεύματος, που ενεργοποιεί την Επιφοίτηση αυτού στους ανθρώπους – ακόμη και σε εκείνους που την απαξιώνουν – και πλανάται ως ένα αόρατο «νέφος» επάνω από τα κεφάλια όλων μας περιμένοντας την ώρα της κλήσεως αυτής, για να μεταβληθεί σε υετόν ευλογίας για κάποιον από εμάς, ας γίνει αρωγός στον αναστοχασμό των επιλογών μας, ώστε να προτάσσουμε πάντα τα ουσιώδη της πνευματικής μας ζωής, χωρίς να στερούμαστε τα επουσιώδη υλικά συμπληρώματα αυτής.