Η ανταλλαγή των πληθυσμών
Γράφει η Βιργινία Χαμουδοπούλου-Κωνσταντινίδου
Η Σύμβαση της Λωζάννης περί Ανταλλαγής πληθυσμών προέβλεπε την εις το ακέραιο αποζημίωση των προσφύγων με τη ρευστοποίηση των περιουσιών των Μουσουλμάνων ανταλλαξίμων και, αν έμενε χρεωστικό υπόλοιπο υπέρ της Ελλάδος, η Τουρκία αναλάμβανε τη ρητή υποχρέωση της καταβολής του. Επίσης το 1925, σε ψήφισμα της Ελληνικής Συντακτικής Συνέλευσης, η Τουρκία αναλάμβανε την εις το ακέραιο αποζημίωση των προσφύγων. Όμως η Σύμβαση της Αγκύρας, που υπόγραψε η Ελλάδα στις 10 Ιουνίου 1930, καταργούσε με μία μονοκονδυλιά τις υποχρεώσεις που είχε αναλάβει η Τουρκία εφτά χρόνια νωρίτερα στη Σύμβαση της Λωζάννης. Το οικονομικό Σύμφωνο Ελλάδος-Τουρκίας του 1930 θεωρήθηκε σαν “επίλογος στο εθνικό δράμα του Ελληνισμού.
»Αν ο προσφυγικός κόσμος, με την πάροδο του χρόνου, έπαυσε να διαμαρτύρεται για τη θυσία στην οποία είχε υποβληθεί κατά παράβαση του γραπτού και αγράφου δικαίου, ας του αναγνωρισθεί ότι πλήρωσε βαρύ τίμημα στο βωμό μιας καθόλου ή ελάχιστα αποδοτικής, όπως απέδειξαν τα γεγονότα του 20ού αι., “Ελληνοτουρκικής φιλίας”.
»Το ξερίζωμα του Ελληνισμού κορυφώθηκε στα δυτικά και βορειοδυτικά παράλια της Μ. Ασίας με την κατάρρευση του μετώπου και ολοκληρώθηκε στις περιοχές, όπου δεν διεξήχθησαν στρατιωτικές επιχειρήσεις. Γι᾽ αυτό η διαδικασία της αναγκαστικής εφαρμογής της Ανταλλαγής δεν υπήρξε ομοιόμορφη. Η ποικιλία των μορφών του ξεριζωμού εξαρτήθηκε από κρυφούς και φανερούς παράγοντες, όπως ο γεωγραφικός παράγοντας της κάθε πόλεως, η πυκνότητα του ελληνικού πληθυσμού της, αλλά και η πολιτισμική προβολή της. Επίσης δεν ήταν ενιαίος ο τρόπος συμπεριφοράς των Τούρκων απέναντι στους ξεριζωμένους. Οι τσέτες (ληστές) και ορισμένοι Τούρκοι στρατιώτες ήσαν ο φόβος και ο τρόμος των ανταλλαξίμων Ελλήνων».
