Η εικόνα της Παναγίας Φανερωμένης στη Μονή Βαθυρρύακος Αιγείρου, στη Ροδόπη: Λαϊκή Πίστη και Τελετουργικές Πρακτικές Β’
Γράφει ο Μ. Βαρβούνης, Καθηγητής Λαογραφίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης
Σχετικά με την λατρευτική τιμή προς την εικόνα της Παναγίας της Φανερωμένη, που θησαυρίζεται στην Ιερά Μονή Βαθυρρύακος, έξω από την Κομοτηνή, πρέπει να αναφερθεί ότι έχει συντεθεί Παρακλητικός Κανόνας εις την Υπεραγίαν Θεοτόκον την Φανερωμένην από τον υμνογράφο μοναχό Γεράσιμο Μικραγιαννανίτη. Αξίζει μάλιστα εδώ να δούμε την εκκλησιαστική τάξη της πανηγύρεως της μονής, όπως αυτή περιγράφεται σε τοπικά μέσα ενημέρωσης της Κομοτηνής.
Η αναγραφή αυτών των τελετουργιών αποτυπώνει την εθιμοταξία του πανηγυριού, αλλά και τα κύρια σημεία της λαϊκής λατρευτικής τιμής που αποδίδεται στην Παναγία Φανερωμένη, και η οποία είναι ανάλογη της θαυματουργικής και ιαματικής παράδοσης η οποία συνοδεύει το εικόνισμα. Μιας παράδοσης που, όπως προαναφέρθηκε, ακολουθούν και πολλοί μουσουλμάνοι κάτοικοι της ευρύτερης περιοχής, δεδομένου ότι η συμμετοχή πιστών του ισλάμ στην λατρευτική τιμή της εικόνας μαρτυρείται ήδη από την εύρεσή της, καθώς στον μουσουλμάνο ιδιοκτήτη του τσιφλικιού αποκαλύφθηκε αρχικά το θαυμαστό σημείο του φωτεινού σταυρού, το οποίο οδήγησε στην εύρεση του εικονίσματος.
Ακολουθείται εδώ η παλαιά για τη Θράκη πραγματικότητα της ύπαρξης κοινών τελετουργικών εκφράσεων, στο επίπεδο της λαϊκής λατρείας, μεταξύ των ορθοδόξων και των μουσουλμάνων, όπως άλλωστε συμβαίνει και σε πολλά ορθόδοξα προσκυνήματα – όπως η μονή του αγίου Γεωργίου Κουδουνά στην Πρίγκηπο, το αγίασμα της Παναγίας Βεφά ή ο ναός του αγίου Μάμαντος στην Μαμασσό της Καππαδοκίας – όπου διαπιστώνεται ως τις μέρες μας συμμετοχή μουσουλμάνων στο προσκύνημα και στις ανάλογες ορθόδοξες θρησκευτικές τελετουργίες. Η λαϊκή λατρεία της Παναγίας Φανερωμένης από την αρχή της προσδιορίστηκε από την συμμετοχή και του μουσουλμανικού στοιχείου, και η παράδοση αυτή συνεχίζεται ως τις μέρες μας.
Αξίζει να παρατηρηθεί εδώ ότι είναι πλέον λίγες οι περιοχές της συνύπαρξης, και αυτές καθημερινά στα βαλκάνια και στη Μέση Ανατολή μειώνονται εξαιτίας των νέων ιστορικών, πολιτισμικών και ανθρωπογεωγραφικών συνθηκών που διαμορφώνουν η άσκηση της θρησκευτικής και φυλετικής βίας και το καλλιεργούμενο μεταξύ ανθρώπων διαφορετικών καταβολών και παραδόσεων μίσος. Κι όμως, οι πληροφορίες που δίνει το παλαιότερο υλικό υπάρχουν, για να μας υπενθυμίζουν ότι οι θρησκείες λειτουργούν για να ενώνουν και όχι για να χωρίζουν τους ανθρώπους.
Υπάρχουν για να μας θυμίζουν ότι ευσεβείς άνθρωποι καλής προαιρέσεως μπορούν πάντοτε να συνυπάρξουν, παρά τις διαφορετικές θρησκείες, τα ήθη και τα έθιμά τους, τις νοοτροπίες και τις συμπεριφορές τους, αρκεί να μην χρησιμοποιούν τις θρησκείες ως ιδεολογικό εργαλείο για να δικαιολογήσουν την άσκηση βίας και τις όποιες επεκτατικές βλέψεις, αλλά να αισθάνονται την πίστη τους ως έδαφος καλλιέργειας αισθημάτων αδελφοσύνης, ειρήνης και καλοκαγαθίας.
Η εικόνα της Παναγίας της Φανερωμένης έχει συνδεθεί, όπως ήδη αναφέραμε, με τους εορτασμούς της επετείου της ενσωμάτωσης της περιοχής στο ελληνικό κράτος, στην καθιέρωση των οποίων πρωτοστάτησε ο Μητροπολίτης Μαρωνείας Τιμόθεος (1954-1974), ώστε από το 1969 κ. εξ. κατά τον εορτασμό των «Ελευθερίων» της Κομοτηνής (14 Μαΐου), να μεταφέρεται η εικόνα με πομπή στην Κομοτηνή, και να παραμένει για προσκύνηση στον μητροπολιτικό ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Σύμφωνα με το σκεπτικό της σύνδεσης αυτής, όπως το παραθέτει στο άρθρο του ο Ιω. Σιδηράς: «…στοιχούντες τη ευσεβεί παραδόσει και απηχούντες την πίστιν του λαού της Ροδόπης προς την πολιούχον της Κομοτηνής Υπεραγίαν Θεοτόκον, εις τιμήν της οποίας είναι αφιερωμένος και ο πρώτος και αρχαιότερος ιερός ναός της πόλεως, κείμενος εντός των σωζομένων τειχών αυτής, συνεδέσαμεν την απελευθέρωσιν από του εχθρικού ζυγού με την Υπέρμαχον Στρατηγόν του Έθνους, της οποίας η προστασία και επέμβασις πολλάκις εξεδηλώθη υπέρ της πόλεως και των κατοίκων αυτής κατά διαφόρους εχθρικάς επιδρομάς και εισβολάς, και της οποίας η ιερά οπτασία κατ’ επανάληψιν ενεφανίσθη υπεράνω του Μητροπολιτικού ναού, ως ουράνιον τόξον και θεία σκέπη. Άλλωστε και η αναίμακτος κατάληψις της πόλεως υπό των προελαυνόντων νικηφόρων Ελληνικών στρατευμάτων την 14ην Μαΐου του έτους 1920, εις θαύμα της Παναγίας αποδίδεται».
Μάλιστα, σε τροπάρια του παρακλητικού κανόνα που συνέθεσε ο Γεράσιμος Μικραγιαννανίτης, η εικόνα συνδέεται με την Κομοτηνή, ως ασπίδα που απάλλαξε την πόλη από πολλούς κινδύνους, ως φύλακας της πόλης προς την οποία προστρέχουν ικετευτικά οι κάτοικοί της, όπως και οι κάτοικοι όλης της Ροδόπης, και ως πηγή αγαλλίασης και ιαμάτων προς τους προστρέχοντες στη χάρη της, ακόμη και αν είναι αλλόθρησκοι, καθώς διασώζει την πόλη και το λαό της από πειρασμούς και σκάνδαλα: «Εν τη Αγία Θεογεννήτορ Εικόνι σου, Κομοτηναίων η Πόλις, επαγάλλεται καυχωμένη. Ροδόπης δε ο λαός ταύτη προστρέχει πανευλαβώς, ην προσφυώς φανερωμένην καλούμεν, προστασία των ψυχών ημών» – «Την Θείαν Εικόνα σου, ως θησαυρόν αληθή, η πόλις κατέχουσα, Κομοτηνής η κλεινή, ευφραίνεται Δέσποινα. Πάσα γαρ η Ροδόπη, προς αυτήν καταφεύγει, νέμουσα τας ιάσεις, τοις πιστώς προσιούσι. Διό Αγνή Φανερωμένη, υμνούμεν την δόξαν σου».
Σχετικές λεπτομέρειες όμως θα δούμε στο επόμενο άρθρο μας.
