Η εξ αποστάσεως παιδεία στην κρισιμότητα των καιρών
Η εξ αποστάσεως παιδεία που προσφέρεται τα τελευταία χρόνια σε νέους της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, παρατηρείται η εφαρμογή της και στα σχολεία σε καιρό πανδημίας.
Του Συμεών Τριανταφυλλίδη
Η εξ αποστάσεως παιδεία ως εργαλείο διδασκαλίας
Η μέθοδος της εξ αποστάσεως παιδείας είναι ένα σημαντικό εργαλείο πλέον, όπου κλήθηκε κατά το πρόσφατο παρελθόν να καλύψει τα τεράστια κενά που δημιούργησε στην εκπαίδευση, η εξάπλωση της πανδημίας covid 19 και το αναγκαστικό κλείσιμο των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων όλων των βαθμίδων.
Εδώ και αρκετά χρόνια σε πολλές χώρες του εξωτερικού επικρατεί σαν τρόπος διδασκαλίας σε πολλά εκπαιδευτικά προγράμματα πανεπιστημίων, κολλεγίων και σχολείων ακόμη, με την διαδεδομένη ονομασία ως “home schooling”.
Στον χώρο της ελληνικής εκπαίδευσης άρχισε να φαίνεται πολύ δειλά τα τελευταία χρόνια σε συγκεκριμένα προγράμματα εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και σχεδόν ελάχιστα σε κρατικά πανεπιστήμια. Ωστόσο με την εξάπλωση της πανδημίας του ιού covid -19 επικράτησε παντού από την πρώτη έως την τελευταία κρατική και ιδιωτική εκπαιδευτική μονάδα κάθε βαθμίδας.
Η μέθοδος αυτή ήρθε να καλύψει το τεράστιο κενό στην εκπαίδευση όπου σε άλλες εποχές η ζωή χιλιάδων μαθητών και φοιτητών θα σταματούσε, στο σημείο έναρξης της οποιαδήποτε πανδημίας και θα συνεχιζόταν όποτε το επέτρεπαν οι συνθήκες. Επομένως εύκολα καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι ο τρόπος της εξ αποστάσεως διδασκαλίας ιδίως σε μια κρίσιμη περίοδο όπως αυτή της υγειονομικής που διανύουμε, μόνο ως χρήσιμο και πολύτιμο εργαλείο μπορεί να θεωρηθεί.
Γεγονός είναι ότι και σε περιόδους εκτός καταστάσεως πανδημίας, κρίνεται σημαντική η εφαρμογή της συγκεκριμένης μεθόδου. Ιδίως από την στιγμή που ένας υποψήφιος φοιτητής μπορεί να επιλέξει και να παρακολουθήσει ένα προπτυχιακό ή μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών σε πανεπιστημιακό ίδρυμα επιλογής, εκτός γεωγραφικών ορίων της Ελλαδικής επικράτειας.
Με την ίδια λογική μπορεί να ταυτιστεί και η εξ αποστάσεως εκπαιδευτική επιμόρφωση που προσφέρεται διαδικτυακά σε διάφορα σεμινάρια – συνέδρια. Πέρα από το ηλικιακό όριο του φοιτητή – σπουδαστή που κατά πλειοψηφία πλαισιώνεται από νέους ανθρώπους, με την εξ αποστάσεως εκπαίδευση μπορεί να καλυφθούν και επιπλέον κατηγορίες της κοινωνίας μας. Συγκεκριμένα δίνεται η δυνατότητα, σε έναν εργαζόμενο ή κάποιον που ζει σε απομακρυσμένο μέρος της χώρας ή δεν κατάφερε για ποικίλους λόγους (οικονομικής κατάστασης – προσωπικών ευθυνών) να σπουδάσει νωρίτερα, να παρακολουθήσει ένα πρόγραμμα σπουδών μέσω της εξ αποστάσεως μεθόδου. Πράγμα το οποίο υπό άλλες συνθήκες με τη δια ζώσης τακτική θα ήταν ανέφικτο να υλοποιηθεί. Έτσι θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε την νέα αυτή μέθοδο διδασκαλίας ως ένα μέσο απόλυτα χρήσιμο, όπου εξυπηρετεί και κοινωνικούς σκοπούς.
Η επικοινωνία εκπαιδευτή – εκπαιδευόμενου
Σημαντικό ρόλο στην υλοποίηση της εξ αποστάσεως μεθόδου διαδραματίζει ο τρόπος επικοινωνίας μεταξύ εκπαιδευόμενου και εκπαιδευτή. Οι δύο βασικές κατηγορίες είναι αυτές της ασύγχρονης και σύγχρονης τηλεκπαίδευσης.
Στην ασύγχρονη τηλεκπαίδευση οι συμμετέχοντες – είτε είναι εκπαιδευτές είτε εκπαιδευόμενοι – δεν έχουν τη δυνατότητα της άμεσης επικοινωνίας. Η κοινή ώρα και μέρα τηλεσυνάντησης με online τρόπο. Ωστόσο το εκπαιδευτικό υλικό είναι ψηφιοποιημένο και προσφέρεται στους εκπαιδευόμενους με δύο τρόπους μέσω των υπηρεσιών που παρέχει το διαδίκτυο. Ο πρώτος τρόπος περιορίζεται στη δημοσίευση της ύλης στους εκπαιδευόμενους σταδιακά ανάλογα με τη ροή διδασκαλίας που ορίζει ο διδάσκων. Ο δεύτερος τρόπος πραγματοποιείται με την έναρξη του μαθήματος προσφέροντας ολόκληρο το εκπαιδευτικό υλικό, με αποτέλεσμα ο εκπαιδευόμενος να καλείται να ρυθμίσει και να προγραμματίσει μόνος του τον ρυθμό μάθησης που θα ακολουθήσει.
Στη σύγχρονη τηλεκπαίδευση οι συμμετέχοντες (εκπαιδευτές – εκπαιδευόμενοι) επικοινωνούν άμεσα και συγχρόνως μεταξύ τους μέσω της υπηρεσίας της τηλεδιάσκεψης που τους παρέχει το διαδίκτυο. Αυτή η τακτική έχει πολλές ομοιότητες με την συμβατική, την δια ζώσης διδασκαλία. Σημαντικό στοιχείο το οποίο προσδίδει κάποιες ομοιότητες της παραδοσιακής τάξης με την εικονική είναι η επικοινωνία των συμμετεχόντων, που υλοποιείται σε πραγματικό χρόνο.
Πλεονεκτήματα που προκύπτουν από την μέθοδο της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης
Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση δύναται να χαρακτηριστεί ως η μέθοδος διδασκαλίας των ευκαιριών, καθώς μπορεί να καλύψει πολλές και διαφορετικές κοινωνικές ομάδες.
Οι εκπαιδευόμενοι που διαμένουν σε απομακρυσμένες περιοχές και βρίσκονται σε δυσχερή οικονομική κατάσταση έχουν ίδια ακριβώς πρόσβαση στη μάθηση με οποιοδήποτε άλλον μαθητευόμενο που ζει σε αστικά κέντρα με ξεχωριστό βιοτικό επίπεδο. Είναι προφανές ότι η χρήση του διαδικτύου και των ηλεκτρονικών υπολογιστών όχι μόνο φέρνει πιο κοντά τους εκπαιδευόμενους με σκοπό την επίτευξη του στόχου τους, αλλά μειώνει δραστικά το κόστος της εκπαίδευσης σε σχέση με τα παραδοσιακά ιδρύματα κατάρτισης.
Τα πλεονεκτήματα που προσφέρει η εξ αποστάσεως μέθοδος διδασκαλίας στην παιδεία είναι σαφέστατα πολλά από τις τυχόν ελλείψεις που μπορεί να προκαλούνται. Το σημαντικότερο από όλα είναι να κατανοηθεί η χρήση του ως ένα εργαλείο. Με ένα εργαλείο μπορείς να δημιουργήσεις χρήσιμα πράγματα και από την άλλη όμως είναι ικανό η λανθασμένη χρήση του να επιφέρει ανεπανόρθωτες ζημιές.
Κάποια από τα πλεονεκτήματα στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και εκτός καταστάσεως πανδημίας, έγκειται στην προσφορά πρωτοφανών υπηρεσιών στους μαθητές. Η κατηγορία των μαθητών που αναγκάζονται να απουσιάζουν λόγω σοβαρής ασθένειας ή σοβαρών σωματικών βλαβών από την σχολική τάξη για μεγάλο χρονικό διάστημα, πλέον μέσω της τηλεκπαίδευσης παρακολουθούν τα μαθήματα τους από το σπίτι, χωρίς να χάνουν παράλληλα την επαφή τους με τους υπόλοιπους συμμαθητές. Άξιο αναφοράς αποτελεί το γεγονός ότι ιδίως σε αυτή την περίοδο της πανδημίας οι μαθητές που ανήκουν στις ευπαθείς ομάδες συνέχισαν την εξ αποστάσεως παρακολούθηση και σε διάστημα που τα σχολεία λειτουργούσαν κανονικά, παρά τα αυστηρά μέτρα.
Ακόμη ένα μεγάλο πλεονέκτημα που προσφέρει στην παιδεία η συγκεκριμένη μέθοδος είναι ότι πλέον η διδασκαλία έχει γίνει περισσότερο προσιτή ακόμη και στους επαγγελματίες. Άνθρωποι που εργάζονται ήδη σε έναν συγκεκριμένο χώρο έχουν τη δυνατότητα να παρακολουθήσουν κάποιο προπτυχιακό, μεταπτυχιακό ή επιμορφωτικό πρόγραμμα προκειμένου να γίνουν περισσότερο ανταγωνιστικοί στην απαιτητική αγορά εργασίας και στον τομέα του επαγγελματικού τους χώρου. Έτσι οι εργαζόμενοι χωρίς να εγκαταλείψουν τον χώρο εργασίας τους και την πόλη διαμονής τους, με λιγότερα έξοδα αξιοποιούν τον ελεύθερο χρόνο τους αποκτώντας σημαντικές γνώσεις.
Αυτού του είδους η ευελιξία που παρέχει η εξ αποστάσεως εκπαίδευση ανταποκρίνεται σε μεγάλο βαθμό και στις ανάγκες πολλών γυναικών που έχουν σε καθημερινή βάση τις οικογενειακές υποχρεώσεις. Για τον λόγο ότι το “επάγγελμα” της μητέρας είναι ένα από τα πιο πολυάσχολα, μέσα από την οικία τους προσφέρεται η δυνατότητα παρακολούθησης διάφορων εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Ακόμη κατά τη διάρκεια της άδειας μητρότητας που δικαιούται μία μητέρα, το διάστημα που μένει εκτός εργασίας, το αξιοποιεί κατάλληλα προς επιμόρφωση προκειμένου να επιστρέψει εμπλουτισμένη με γνώσεις και περισσότερες πιθανότητες εξέλιξης.
Τα αρνητικά της εξ αποστάσεως διδασκαλίας
Μέσα στη διαδικασία της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης δημιουργούνται και κάποια αρνητικά στοιχεία. Συγκεκριμένα η ασύγχρονη εξ αποστάσεως μέθοδος είτε τελείται σε καιρούς πανδημίας είτε όχι, απαιτεί από την πλειοψηφία των εκπαιδευόμενων την ανάλογη ωριμότητα, ώστε η έλλειψη αυτής να μην καταλήξει σε μεγάλο μειονέκτημα. Είναι ξεκάθαρο ότι απαιτείται η σωστή κατανομή και οργάνωση του χρόνου από τους μαθητές.
Το γεγονός ότι το μάθημα εξαρτάται πλήρως από τεχνολογικά μέσα αποτελεί ένα ακόμη μειονεκτικό στοιχείο. Η ελλιπή γνώση ηλεκτρονικών υπολογιστών και η ελάχιστη πρόσβαση στην τεχνολογία που μπορούν να έχουν αρκετοί εκπαιδευόμενοι, οδηγεί πολλές φορές στην περισσότερη ενασχόληση με το τεχνολογικό μέσο παρά με το περιεχόμενο του μαθήματος.
Παράλληλα η απουσία της τεχνολογίας από τους μαθητές μπορεί να αποτελέσει ένα από τα βασικότερα κίνητρα ούτως ώστε να αποφευχθεί αυτή η μέθοδος διδασκαλίας. Αντίστοιχα οι εκπαιδευόμενοι με μεγαλύτερη προσβασιμότητα στα τεχνολογικά μέσα έχουν περισσότερες πιθανότητες επιλογής ενός τέτοιου προγράμματος και στην πορεία να επιφέρει την ανάλογη επιτυχία.
Με την ανάπτυξη της εξ αποστάσεως εκπαιδεύσεως γεννιέται ένας νέος ρόλος δασκάλου. Ο εκπαιδευτής καλείται να διαχειριστεί μια νέα πρόκληση, όπου θεωρείται απαραίτητο να αντιλαμβάνεται τις ανάγκες και τις προσδοκίες που περιέχουν οι διαφορετικές ομάδες των εκπαιδευόμενων. Η έλλειψη της προσωπικής επαφής και της δια ζώσης εμπειρίας, οδηγεί στην δυσκολία της κατανόησης των συγκεκριμένων αναγκών.
Τέλος η αλληλεπίδραση μεταξύ των δασκάλων και των μαθητών που πρέπει να υφίσταται είναι αρκετά μειωμένη έως ανύπαρκτη. Χάνεται το στοιχείο του αυθορμητισμού, όπως και η άμεση ανταπόκριση σε δυσκολίες κατανόησης και σε αντιδράσεις των εκπαιδευόμενων.
