Γράφει ο Μ. Γ. Βαρβούνης
Καθηγητής Λαογραφίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης
Η Μητροπολιτική Βιβλιοθήκη της Ιεράς Μητροπόλεως Σάμου και Ικαρίας στεγάζεται στον πρώτο όροφο του κτιρίου του «Εκκλησιαστικού Μουσείου» στην πόλη της Σάμου, για το οποίο έγινε λόγος και παραπάνω. Περιλαμβάνει τα παλαιά έντυπα βιβλία των μονών του νησιού, των οποίων οι αδελφότητες μετά τα μέσα του 20ού αιώνα άρχισαν να φθίνουν ώστε βαθμιαία να οδηγούνται στην αναστολή της λειτουργίας τους.
Ετσι μετά τα μέσα της δεκαετίας του ’60 ο τότε Μητροπολίτης Σάμου και Ικαρίας Παντελεήμων Α΄ Χρυσοφάκης – ο από το 1974 Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης – φρόντισε για τη μεταφορά στο Μητροπολιτικό Μέγαρο της πρωτεύουσας του νησιού των εντύπων βιβλίων των μονών, τα οποία ουσιαστικά αποτέλεσαν τον κύριο κορμό της Μητροπολιτικής Βιβλιοθήκης, αλλά και των χειρογράφων κωδίκων των μονών, οι οποίοι και αποτέλεσαν τη βάση της συλλογής των χειρογράφων της Ιεράς Μητροπόλεως Σάμου και Ικαρίας.
Περιλαμβάνει επίσης ορισμένα βιβλία από την παλαιότερη βιβλιοθήκη της Μητροπόλεως και τυχαία αποκτήματα από δωρεές. Τέλος στη βιβλιοθήκη αυτή έχουν περιληφθεί τα περισσότερα βιβλία από τις προσωπικές βιβλιοθήκες των κατά καιρούς Μητροπολιτών, τουλάχιστον από το 1970 μέχρι σήμερα. Περιέχει λοιπόν κατά κύριο λόγο εκκλησιαστικά, θεολογικά, ιστορικά και φιλολογικά βιβλία, σχετικά περιοδικά και έντυπα, χωρίς να απουσιάζουν και τα βιβλία άλλων κατηγοριών, σε μικρότερους όμως αριθμούς. Τη σημερινή της μορφή πήρε με απόφαση του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Σάμου Ικαρίας και Κορσεών κ. Ευσεβίου και το Κέντρο φρόντισε και για την ταξινόμηση, την επιστημονική καταλογογράφηση και την ουσιαστική συγκρότησή της σε οργανωμένη βιβλιοθήκη.
Οι μελέτες αυτές δεν συμβάλλουν μόνο στην καταγραφή του ελληνικού εκδοτικού έργου, που σε μεγάλο μέρος του είναι ακόμη αδιευκρίνιστο, αλλά προβάλλουν και τον σαμιακό εκκλησιαστικό βιβλιακό πλούτο, τονίζοντας τον σπουδαίο και μοναδικό ρόλο της Εκκλησίας στη σαμιακή κοινωνία. Γι’ αυτό και πρέπει να συνεχιστούν και να ολοκληρωθούν, σε όλο τον πλούτο των σαμιακών εκκλησιαστικών βιβλιοθηκών, κυριότερη των οποίων είναι βεβαίως η Βιβλιοθήκη της Ιεράς Μητροπόλεως Σάμου. Στη σημερινή της μορφή η Μητροπολιτική Βιβλιοθήκη εγκαινιάστηκε την άνοιξη του 2016 από τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Σάμου και Ικαρίας κ. Ευσέβιο και περιλαμβάνει τις ακόλουθες συλλογές:
Α. Τη συλλογή χειρογράφων κωδίκων. Οπως είναι γνωστό, με τα χειρόγραφα της Ιεράς Μητροπόλεως Σάμου έχουν ασχοληθεί κατά το παρελθόν οι Οδυσ. Λαμψίδης και Ιω. Αναστασίου, ο οποίος καταλογογράφησε 109 χειρόγραφα, προερχόμενα από τις μονές της Σάμου. Στη συνέχεια, ο Αγ. Τσελίκας συνέχισε τον κατάλογο αυτόν, φτάνοντας ως τον αριθμό 127. Τρία ακόμη χειρόγραφα προστέθηκαν συν τω χρόνω, ενώ παραλλήλως το Κέντρο συνέχισε την έρευνα σε μονές, ναούς και ιδιωτικές συλλογές του νησιού, δημοσιεύοντας κατά καιρούς καταλόγους των ευρημάτων του ώστε τα νέα αυτά σαμιακά χειρόγραφα να είναι προσιτά από την σχετική επιστημονική έρευνα. Σήμερα η συλλογή αριθμεί 204 χειρόγραφα και έχει δημοσιευθεί πλήρης κατάλογος και των νέων αποκτημάτων της.
Β. Τη συλλογή παλαιτύπων και παλαιών βιβλίων. Πρόκειται για 1500 βιβλία που χρονολογούνται από το 1561 ως το 1899. Η συλλογή περιλαμβάνει τόσο εκκλησιαστικά και λειτουργικά, όσο και ιστορικά, φιλολογικά, νομικά κ.λπ. βιβλία. Μεγάλη είναι η σημασία της καταλογογράφησης και της μελέτης της, κατόπιν δε της ταξινόμησης και της έκθεσής της η οποία βρίσκεται σε εξέλιξη, ώστε να γίνει επισκέψιμη από το κοινό και χρησιμοποιήσιμη από ειδικούς επιστήμονες και ερευνητές που θα ήθελαν να την επισκεφθούν. Τόσο η καταγραφή των βιβλίων, όσο και η αντιγραφή και δημοσίευση των χειρογράφων σημειωμάτων και ενθυμήσεων που αυτά συχνά φέρουν σε παράφυλλα και λευκά φύλλα στάχωσης αλλά και στα περιθώρια των τυπωμένων σελίδων, βρίσκεται σε εξέλιξη.
Γ. Την κυρίως συλλογή βιβλίων και περιοδικών. Πρόκειται για ένα σύνολο περίπου 14.000 τόμων των οποίων ο κατάλογος έχει ετοιμαστεί και είναι διαθέσιμος στην ιστοσελίδα της Ιεράς Μητροπόλεως Σάμου και Ικαρίας. Για την κατάταξη και καταλογογράφησή τους εργάστηκαν τρεις μέχρι σήμερα ειδικοί βιβλιοθηκονόμοι. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο εμπλουτισμός της συλλογής των βιβλίων, κυρίως από δωρεές, γίνεται σε καθημερινή βάση. Στους χώρους της Βιβλιοθήκης εκτίθενται ιερές εικόνες από τις συλλογές του «Εκκλησιαστικού Μουσείου» που έχουν συντηρηθεί αλλά λόγω χώρου δεν μπορούν να εκτεθούν σε αυτό, ώστε τα δύο συστεγαζόμενα εκκλησιαστικά ιδρύματα να λειτουργούν τελικά ως ενιαίο σύνολο.
Δ. Τη Βιβλιοθήκη Μητροπολίτου Σάμου και Ικαρίας Ειρηναίου Παπαμιχαήλ (1926-1963). Πρόκειται για τμήμα της προσωπικής βιβλιοθήκης του μακαριστού Μητροπολίτου Σάμου Ειρηναίου, ενός σοφού ιεράρχη, που αποτελείται κατά κανόνα από ξένα και μάλιστα γαλλόφωνα βιβλία. Δεδομένου ότι τμήμα του αρχείου του Μητροπολίτη Ειρηναίου σώζεται και στο αρχείο της Μητροπόλεως, τα δύο αυτά μπορούν να λειτουργήσουν συμπληρωματικά, για τη μελέτη όχι μόνο της προσωπικότητας του αοίδιμου ιεράρχη, αλλά και της εποχής στην οποία έζησε και έδρασε.
Στον καταρτισμό όλου αυτού του έργου, καθοριστική και αποφασιστική υπήρξε η συμβολή του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Σάμου και Ικαρίας κ. Ευσεβίου, χωρίς τη μέριμνα και την πατρική αγάπη του οποίου η Μητροπολιτική Βιβλιοθήκη της Σάμου, για τους θησαυρούς και τα αποκτήματα της οποίας έγινε λόγος παραπάνω, δεν θα υπήρχε.