Η καταφατική αρχή της μετανοίας
Γράφει ο Δημήτριος Λυκούδης, θεολόγος
Σε κάθε μας ταξίδι στον Αγιώνυμο Άθωνα καταλαβαίναμε ότι η πνευματική μας γύμνια και ακρασία ήταν μεγάλη. Τα λόγια των Μοναχών, η ησυχία του ιερού τόπου που σε παρακινεί να συνδιαλλαχθείς με τον εαυτό σου, κάθε εικόνα στο περιβόλι της Κυρίας Θεοτόκου είναι υπόμνηση και αναγωγή εσχατολογική. Οι ευλογημένες συζητήσεις και συμβουλές που ακούσαμε ήταν πολλές. Άλλα συγκρατήσαμε και άλλα μάς συγκράτησαν!
Μάς συνέπαιρνε όμως πάντοτε η ανάγκη επαναπροσδιορισμού μας, η ανάγκη ν΄ αλλάξουμε πορεία και κατεύθυνση στην καθημερινότητά μας, να ατενίζουμε το Πρόσωπο του Κυρίου μας Ιησού Χριστού με λιγότερο όνειδος και ντροπή, με μεγαλύτερη παρρησία και υπευθυνότητα! ¨Μέγα το Μυστήριο της Μετανοίας και Εξομολογήσεως¨ μάς υπενθύμιζαν οι Πατέρες και προσπαθούσαμε να βάλουμε ¨αρχή μετανοίας¨, αρχή που τις περισσότερες φορές – τουλάχιστον στις πρώτες μας επισκέψεις – διαρκούσε έως την επιστροφή μας στην Ουρανούπολη! Από εκεί ξεκινούσε και πάλι ο ¨κόσμος¨, πού καιρός για τα ¨πνευματικά¨! Κάποιες από αυτές τις συμβουλές αγίων και ιλαρών Μοναχών συγκέντρωσα στο θυμιατήρι μου και παραθέτω παρακάτω. Η εγρήγορση του νοός και η μετάνοια, συμβουλές που αντηχούν ακόμη ως καλλικέλαδα ακούσματα από τις εξορμήσεις μου στον Άθωνα…
Ο νους του ανθρώπου έχει ρόλο ηγεμονικό. Το περίπλοκο και περισπούδαστο ψυχικό όργανο της ανθρώπινης προσωπικότητας, η ψυχή, μεταπτωτικά αποβαίνει εφάμαρτο, κινείται ευκολότερα προς την αμαρτία και πολλάκις αναπαύεται σε αυτήν. Μοναδική λύτρωση η μετάνοια, η μεταστροφή του νου, η επαναφορά δηλαδή της Παναγίας Τριάδος εκεί που θρονιάζει ο διάβολος, εκεί που επικρατεί η δυσωδία και το σκότος. Μετάνοια ως καταφατική αρχή σημαίνει ¨αγαστή¨ εξουσία του νου , παύση της αμαρτίας, αγιασμό και χαριτωμένη ύπαρξη. Ο ηγεμονικός χαρακτήρας του νου δεσμεύεται από την αμαρτία , από τον μιαρό διάβολο, απομακρύνει όσες φιλόθεες σκέψεις και φιλάρετες και κατευθύνεται προς την κακία και την άκριτη και νοσηρή διαβολή.
Τότε, ο νους ως οφθαλμός της ψυχής, επιτρέπει να διεισδύσει στην ψυχή η κακία και πονηρία που φωλιάζει εντός του και τελικώς, αφού προηγηθεί η απώτερη σύμπραξη και συνδιαλλαγή με την πονηρή σκέψη, ο κακός λογισμός κατέρχεται εις τα κατώτατα βάθη και μέρη της ψυχής και εκεί μεταποιείται σε αμαρτία και πάθος και νόσος πνευματική και βδελυρό απόστημα[1]. Ακαθαρσία του νου σημαίνει φυσικό επακόλουθο της συνεργασίας και συνένωσης του νου με την αμαρτία. Πώς δύναται όμως ο νους να απαλλαγεί από την κατιούσα πορεία και ν΄ αναχθεί προς τα υψηλά και επουράνια; Πώς να μεταμορφωθεί ο νους από κοσμικός σε πνευματικός , από χοϊκός σε υψιπετής , από ανθρωποκεντρικός σε χριστοκεντρικός και αγιοπνευματικός; Η απάντηση έρχεται δια της μετανοίας και της διαρκούς και αέναης προσπάθειας του πιστού που έθεσε ως σκοπό να σπουδάσει την ποιότητα της αγάπης από τον παρόντα κόσμο και εσαεί.
«Κατ΄ εικόνα γαρ φησί, καί ομοίωσιν εποίησεν ο Θεός τον άνθρωπον»[2]. Και συμπληρώνει ο άγιος Νικόδημος: «Εκτίσθη δε ο νους ούτως απλός, και ασχημάτιστος, διά να έχη εικόνα, και ομοίωσιν προς τον απλούν, ανείδεον, και ασχημάτιστον δημιουργόν του»[3]. Υπό την έννοια αυτή, η μετάνοια είναι εγκαθίδρυση ναού στην περιοχή του νοός, μετατρέπω δηλαδή τον αδάμαστο νου σε λειτουργικό περιβόλι και θυμιατήρι πανεύοσμο και θέτω τις βάσεις, με άλλα λόγια, νοερώς χτίζω τον αείφωτο θώκο και την καθέδρα όπου θα έλθει να κατοικήσει η Παναγία Τριάς και θα μεταμορφώσει την περιοχή του νοός σε πανευφρόσυνο και παραδείσιο κατοικητήριο του πληρώματος της αγάπης και σταδιακά του Παναγίου Πνεύματος.
Τότε η μετάνοια εδράζεται σθεναρά και αδιάσειστα, τότε η μετάνοια είναι οντολογική και αληθινή, διότι επαναφέρει την εσκοτισμένη , πλην όμως πάντοτε ζώσα, θεοείδια της ανθρώπινης φύσεως και καθιστά τον άνθρωπο σκεύος εκλογής, μυρίπνοον άνθος, τηλαυγές άρμα και οχύρωμα της πίστεως.
«Όπως η αμαρτωλή ψυχή έτσι και το μέρος της, ο αμαρτωλός νους, γίνεται θνητός. Από το συνδυασμό της ψυχής και του νου με την αμαρτία και το κακό προέρχεται ένα και μόνο αποτέλεσμα, ο θάνατος»[4]. Ως αντίδοση επέρχεται επιτακτική η ανάγκη να επιστρατεύσει ο πιστός τον καλό λογισμό. Καλός λογισμός δε σημαίνει μετάνοια, αλλά φιλότιμη και επίπονη προσπάθεια για την απόκτησή της, καθώς στην αγλαόμορφη κατάσταση της μετανοίας ο πιστός διαρκώς επιθυμεί το καλό, ο λογισμός διαπύρως και διακαώς και αενάως προσβλέπει και κοινωνεί στο καλό και αγαθό και σε ανοδική πορεία προς την ¨άνω Ιερουσαλήμ¨ αγιάζεται και αγιάζει, ωφελείται και ωφελεί, συν-υπάρχει και αυθύπαρκτα υπάρχει και πορεύεται και ομονοεί και αναδρώπει.
Ίσως θα ήταν προτιμότερο να συγκεφαλαιώσω τα παραπάνω και να τα συμπεριλάβω σε μία φράση, σε έναν ορθόδοξο πατερικό λόγο, από αυτούς που οι άγιοι της πίστεώς μας κατέθεσαν σ΄ εμάς ως αιώνια βιωματική και αγιαστική κληρονομιά, για να ¨καμαρώνουμε¨ δήθεν εμείς οι νεότεροι ότι διδαχθήκαμε να θεολογούμε, δήθεν ότι εμείς οι νεότεροι μάθαμε για θεο-λογία να μιλάμε. «Κράτα το νου στον άδη και μην απελπίζεσαι»[5].
Παραπομπές:
1.Για την κάθαρση του νου βλ., σχ., Αγίου Ιουστίνου Πόποβιτς, Οδός Θεογνωσίας, Γρηγόρη, Αθήνα 1992, κυρίως τις σελίδες 40-60 και 136-138, Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου, Συμβουλευτικόν Εγχειρίδιον, ήτοι περί φυλακής των πέντε αισθήσεων της τε φαντασίας του νοός και της καρδίας και ποιαί εισίν αι οικείαι του νοός ηδοναί, Νεκτάριος Παναγόπουλος, Αθῆναι 2001, τις σελ. 41-42, 44-45, 50-62, 188-189, 248-249, 275-277, Σκρέττα Νικοδήμου(Αρχιμ), Η νοερά προσευχή κατά τη διδασκαλία του Ανωνύμου Αγιορείτου Ησυχαστού, Μυγδονία, Θεσ/νίκη 2006, κυρίως τις σελίδες 65-70, 112, 139-140, 148-150.
2.Γεν., 1, 21-27.
- Αγ. Νικοδήμου, Συμβουλευτικόν Εγχειρίδιον, σελ. 139.
- Αγ. Ιουστίνου Π., Οδός Θεογνωσίας, σελ. 43.
5.Σαχάρωφ Σωφρονίου(Αρχιμ), Ο Γέρων Σιλουανός του Άθω, Ι.Μ. Τιμίου Προδρόμου, Έσσεξ Αγγλίας 1978, σελ. 221.
