Η Οχύρωση της Α΄ Πολιορκίας του Μεσολογγίου και η Έξοδος Α΄
Του Θεόδωρου Μυλωνά, Πολιτικού Μηχανικού, συγγραφέα
Το Μεσολόγγι πριν την επανάσταση του 1821 ήταν μια μικρή πεδινή πολιτεία υπό Τουρκική κατοχή, όπως άλλωστε και όλη η Ελλάδα, στο βάθος μιας απέραντης λιμνοθάλασσας, και αποτελούσε πέρασμα από την βόρεια και δυτική πλευρά της χώρας προς το νότο. Γνώρισε σπουδαία ανάπτυξη και πλούτο αφ’ ενός χάρη στην άφθονη αλιεία και την παραγωγή αλατιού που συνεχώς έδινε η μοναδική εκτεταμένη Λιμνοθάλασσα, αφ’ ετέρου στην εμπορική ναυτιλία που συναγωνιζόταν τα βενετσιάνικα καράβια. Όσον αφορά στη γεωγραφική θέση της πόλης, η ίδια η Λιμνοθάλασσα παρείχε και ένα άλλο μεγάλο πλεονέκτημα. Ήταν τόσο ρηχή, με μέσο βάθος 40 εκατοστά, που δεν μπορούσαν να επιπλέουν βάρκες και άλλα πλεούμενα με καρίνα.
Τα νησάκια της Λιμνοθάλασσας είχαν εξοπλιστεί με πυροβολεία. Η μεταξύ τους επικοινωνία πραγματοποιούνταν μέσα από κρυφούς αυλαίμονες, που διασχίζονταν τα ρηχά νερά της, τα βαθιά και φαρδιά κανάλια, ανοιγμένα στον πυθμένα της, Οι αυλαίμονες αυτοί επέτρεπαν τη διέλευση πλοίων με καρίνα, άρα μεγάλο βύθισμα, και συνέδεαν το ανοιχτό πέλαγος και τα εξωτερικά λιμάνια με τα εσωτερικά λιμάνια της Λιμνοθάλασσας του Μεσολογγίου και του Αιτωλικού. Στα ρηχά νερά όμως μόνο οι ντόπιες βάρκες, ονομαζόμενες ανάλογα με το μέγεθος γαϊτοπούλες, γαΐτες ή πριάρια, κινούνταν άνετα γιατί είχαν – κι έτσι παραμένουν ως σήμερα – επίπεδο πάτο χωρίς καρίνα.
Οι κουρσάροι, που κυριαρχούσαν εκείνη τη εποχή, ήταν αδύνατο να προσεγγίσουν με τα καράβια τους την πόλη. Ακόμη και τα μεγαλύτερα κανόνια της εποχής δεν μπορούσαν να πλήξουν το Μεσολόγγι, αφού η απόσταση από το Ιόνιο πέλαγος μέχρι την πόλη ήταν τουλάχιστον τέσσερα χιλιόμετρα. Έτσι, μόνο από τη ξηρά ήταν απαραίτητη η οχύρωση με τείχη. Έχει καταγραφεί ότι έγιναν οχυρώσεις στο Μεσολόγγι, λόγω των επιδρομών που δέχτηκε κατά τα έτη 1715 και 1770. Στα δε Ορλωφικά του 1770 καταστράφηκε με όλα του τα καράβια.
Η ΟΧΥΡΩΣΗ ΤΗΣ Α΄ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑΣ
Εξ αιτίας των συχνών επαφών που είχαν οι έμποροι και ναυτικοί Μεσολογγίτες με τα δυτικά ευρωπαϊκά κράτη και επειδή βίωναν τον ελεύθερο τρόπο ζωής τους, τους απασχολούσε έντονα η ιδέα της ελευθερίας. Έτσι, με την ύψωση του λάβαρου της Επανάστασης, το Μάρτιο του 1821 μία από τις πρώτες πόλεις που ανάγκασαν τους Τούρκους να φύγουν ήταν και το Μεσολόγγι.
Γνώριζαν επίσης οι Μεσολογγίτες πως οι Τούρκοι επιθυμούσαν την κατοχή της πόλης τους ως σταθμό ανεφοδιασμού εξαιτίας της γεωγραφικής θέσης της στην μόνη διαδρομή που χρησιμοποιούνταν δυτικά προς την Πελοπόννησο. Ως εκ τούτου η ανακατάληψή της θα ήταν μια από τις πρώτες επιχειρήσεις τους. Από την ξηρά στη βόρεια πλευρά, η πόλη ήταν ανοιχτή. Με οποιαδήποτε μικρή εχθρική προσβολή θα μπορούσε να καταληφθεί. Είχε άλλωστε συμβεί και στο παρελθόν. Για το λόγο αυτό πρώτο μέλημα των κατοίκων του Μεσολογγίου ήταν να κατασκευάσουν ένα οχύρωμα και πίσω από αυτό να προστατεύουν την πόλη τους και να διεκδικούν τη διατήρηση της ελευθερίας τους. Αμέσως εξέλεξαν ως πολιτικό και στρατιωτικό αρχηγό τον ευφυέστατο Αθανάσιο Ραζή-Κότσικα, και με έρανο των πολιτών αμέσως ξεκίνησαν την κατασκευή ενός τεχνητού εμποδίου, μιας οχύρωσης για την αντιμετώπιση όποιας εχθρικής προσβολής.
Τα σπίτια της πόλης ξεκινούσαν νότια από την πλευρά της λίμνης ως πελάδες (ξύλινες κατασκευές σε πασσάλους μέσα στη λίμνη) και έφταναν βόρεια περίπου μέχρι τη σημερινή οδό Ηρώων Πολυτεχνείου. Πιο βόρεια υπήρχαν δύο μικρές εκκλησίες του Αγίου Νικολάου και της Κοίμησης της Θεοτόκου. Αυτές τις δύο εκκλησίες δεν ήθελαν να τις αφήσουν έξω από το εμπόδιο-οχύρωμα που θα έφτιαχναν, γεγονός που επιβεβαιώνει ο Γάλλος φιλέλληνας Maxime Reybaud ο οποίος επισκέφθηκε το Μεσολόγγι κατά τα τέλη του 1821 «….Διά να μη θυσιάσουν οι Έλληνες δύο μικρά εξωκκλήσια που ήτο ανάγκη να κατεδαφισθούν, ανέπτυξαν περισσότερον το τόξον του τείχους χωρίς να είναι ηναγκασμένοι προς τούτο..» Κατασκευάστηκε, λοιπόν, από τον Ιούνιο ως τον Αύγουστο του 1821, παρά τις αντίθετες απόψεις του Μαυροκορδάτου, μία τάφρος που οριοθετούσε την πόλη από Βορρά και Ανατολή.
Σχηματική παράσταση της οχύρωσης της Α΄ Πολιορκίας
Όπως φαίνεται στο πιο πάνω σχέδιο, η οχύρωση που έφτιαξαν ήταν μια τάφρος από τη βόρεια και ανατολική πλευρά της πόλης σε μήκος 1600μ. σε χέρσο τμήμα με πλάτος 2,50 μ ~3,00 μ. και βάθος 1,50μ.Το χώμα που προέκυψε από την εκσκαφή της τάφρου, το απόθεσαν με κατεύθυνση προς την πόλη αμέσως μετά το πρανές της τάφρου και έτσι κατασκευάστηκε ένα χωμάτινο ανάχωμα ύψους 2,50 μ. Επάνω στο ανάχωμα αυτό, θεμελιώθηκε σε άλλα σημεία πέτρινο τείχος με τουφεκοθυρίδες και σε άλλα ένας ξύλινος φράχτης ή και τείχος από ανάμεικτα πέτρες και ξύλα με συνολικό ύψος 4 μ.
(Συνεχίζεται…)
