Η ουσία της ελληνορθόδοξης ταυτότητας του Λαϊκού Πολιτισμού
Για τον λαό, η θρησκεία του είναι τα έθιμά του, και βέβαια η ύπαρξη μιας παράλληλης της επίσημης και κανονικής λαϊκής λατρείας είναι φαινόμενο διαπιστωμένο σε όλους σχεδόν τους λαούς και για όλες τις μεγάλες θρησκείες του κόσμου. Και αυτό φυσικά ισχύει και για τον ελληνικό λαό, που ταυτίζει την Ορθοδοξία με την ελληνορθόδοξη σύνθεση λαϊκών νοοτροπιών και λατρευτικών πρακτικών που επιτεύχθηκε μέσα στους αιώνες, και η οποία χαρακτηρίζει τον λαϊκό εθιμικό βίο.
Γράφει ο Μ. Βαρβούνης, Καθηγητής Λαογραφίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης
Αν τώρα δούμε συνολικά και συνθετικά όσα παραπάνω δια παραδειγμάτων προσεγγίσαμε, μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι σε παλαιότερες ιστορικές περιόδους, τότε που η Εκκλησία εθναρχούσε, η συνείδηση του Γένους συνδέθηκε άρρηκτα με την εκκλησιαστική τάξη και ζωή.
Η συνύπαρξη της εκκλησιαστικής με την εθιμική ζωή, που επιτεύχθηκε τότε, υπήρξε η απαντοχή και η κινητήρια δύναμη του Γένους, αυτή που τελικά εξασφάλισε και την επιβίωσή του. Στην μακρά και κρίσιμη αυτή περίοδο, ο λαός μας σχημάτισε τις κύριες μορφές που σήμερα χαρακτηρίζουμε ως «παράδοση», και οι οποίες συνεχίζουν να αποτελούν το βασικό κομμάτι της λαϊκής θρησκευτικής ζωής.
Βέβαια οι συνθήκες άλλαξαν, πολλά τροποποιήθηκαν και οι θεολογικές αλήθειες και πραγματικότητες άρχισαν να γίνονται κτήμα των πολλών, και να διαδίδονται, ώστε όλο και περισσότεροι να αποκτούν θεολογική και εκκλησιαστική αυτοσυνειδησία. Το μεγαλύτερο κομμάτι του λαού συνδυάζει την θρησκευτικότητα με τα έθιμα, και δεν γνωρίζει άλλον τρόπο να θρησκεύει, παρά τη συμμετοχή στα έθιμα της λαϊκής λατρείας, τα οποία, πέρα από την θεαματικότητά τους περικλείουν πολλά κομμάτια λαϊκής ορθόδοξης θεολογίας.
Για τον λαό, η θρησκεία του είναι τα έθιμά του, και βέβαια η ύπαρξη μιας παράλληλης της επίσημης και κανονικής λαϊκής λατρείας είναι φαινόμενο διαπιστωμένο σε όλους σχεδόν τους λαούς και για όλες τις μεγάλες θρησκείες του κόσμου. Και αυτό φυσικά ισχύει και για τον ελληνικό λαό, που ταυτίζει την Ορθοδοξία με την ελληνορθόδοξη σύνθεση λαϊκών νοοτροπιών και λατρευτικών πρακτικών που επιτεύχθηκε μέσα στους αιώνες, και η οποία χαρακτηρίζει τον λαϊκό εθιμικό βίο.
Συνεπώς η ουσία του ελληνορθόδοξου χαρακτήρα του ελληνικού λαϊκού πολιτισμού δεν σχετίζεται τόσο με την επαφή και συνάντηση του ελληνικού και του χριστιανικού πνεύματος, όπως αυτή επιτελείται μέσα στον εκκλησιαστικό χώρο με πρωταγωνιστές τους Πατέρες του 4ου αι. και συνεχίζεται ιστορικά προσδιορισμένη στο διάβα των αιώνων, αλλά έχει να κάνει με την ενσωμάτωση «πολιτισμικών λειψάνων της αρχαιότητας» στην εθιμική, τελετουργική και καθημερινή ζωή του λαού, όπως αυτά που παραδειγματικά αναφέρθηκαν παραπάνω.
Στην καθημερινή του ζωή ο λαός, ιδίως μάλιστα στον τομέα της θρησκευτικής συμπεριφοράς, τόσο στον παλαιότερο παραδοσιακό, όσο και στο νεώτερο και νεωτερικό λαϊκό πολιτισμό, συνεχίζει να τελεί εθιμικές συμπεριφορές που έχουν ρίζες σε προχριστιανικές θρησκευτικές και λατρευτικές πρακτικές. Εθιμικές μορφές που στο διάβα των αιώνων ενσωματώθηκαν στην παραδοσιακή καθημερινότητα, και αποτέλεσαν αυτό που σήμερα αναγνωρίζουμε ως λαϊκή λατρεία και θρησκευτική συμπεριφορά του λαού, σε αρμονική συνύπαρξη με ιδεολογικά και πολιτισμικά δεδομένα άλλων εποχών.
Πρόκειται για μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα περίπτωση διαχείρισης του παλαιότερου πολιτισμικού αποθέματος, η οποία έχει ιστορικές βάσεις, στηρίζεται στην επί αιώνες ύπαρξη παρόμοιων δεδομένων στο πεδίο της υλικής βάσης του πολιτισμού, επί της οποίας στηρίζεται το εκάστοτε πολιτισμικό εποικοδόμημα, και αποτελεί την βάση για την σχηματοποίηση της ελληνικής πολιτισμικής ταυτότητας. Ουσιαστικά έχουμε δύο συγκλίσεις Ελληνισμού και Χριστιανισμού, μία στο επίπεδο της φιλοσοφίας και της θεολογικής σκέψης με όχημα την ελληνική γλώσσα, και μία στο επίπεδο των τελετουργιών του λαού, που στηρίζεται στις αρχές της λαϊκής θρησκευτικότητας.
Σε τελική ανάλυση, οι δύο αυτές καταστάσεις συνδιαμορφώνουν την ελληνική πολιτισμική πραγματικότητα, και συναποτελούν την «ελληνορθόδοξη σύνθεση», η οποία προσδιορίζει την ελληνική πολιτισμική ιδιοπροσωπία. Υπό την έννοια αυτή νοείται ο ελληνορθόδοξος χαρακτήρας του ελληνικού λαϊκού πολιτισμού, για τον οποίο πολύς λόγος κατά περιόδους γίνεται, και η περί του οποίου ρητορική κυριαρχεί στο σχετικό κομμάτι του δημόσιου λόγου και στις μέρες μας.
