Η πομπή του Ιησού στην «Οδό της Θλίψεως»: Ένας ρωμαϊκός αντιθρίαμβος;
Του Δρος Σταύρου Γουλούλη
Η ιστορία της Βίβλου περιέχει πολλά εθνολογικά στοιχεία, αφού ο Ισραήλ ήταν γεωργικός-κτηνοτροφικός λαός, δεχόμενος ανάλογες επιδράσεις από άλλους λαούς μιας φυσικής θρησκείας. Το εκπληκτικό είναι ότι η ίδια η θανάτωση του Ιησού Χριστού, δηλαδή ο πυρήνας, το παν, της Κ.Δ., είναι ένα τέτοιο στοιχείο εθνολογικό, ένα λαϊκό τερτίπι των σταυρωτών…
Αναγκαστικά το θέμα βλέπεται από την πλευρά των Ρωμαίων στρατιωτών οι οποίοι κατ’ εντολήν του Πιλάτου, τέλεσαν μία τελετουργική θανάτωση όχι ως απλή ποινή. Aλλιώς θα προέβαιναν π.χ. σε αποκεφαλισμό σε κλειστό χώρο, όπως τον Ιωάννη Πρόδρομο. Αντίθετα οργάνωσαν ένα δημόσιο θέαμα: μία πομπή θανάτου ξεκίνησε από το Πραιτώριο και κατέληξε στον Κρανίου Τόπο (Γολγοθάς), όπου υπήρχε ήδη ένας τάφος λαξευτός στον βράχο ή σε φυσικό κοίλωμα, σε μορφή κρανίου.
Το γνωστό τυπικό θανατώσεως του Ιησοῦ στο Πραιτώριο, εφαρμογή ωμής σάτιρας αναγορεύσεως βασιλείας, κορυφώθηκε όταν πακτώθηκε ἡ πινακίδα «ΙΝΒΙ», όπου γινόταν διακήρυξη ως «Βασιλεύς Ιουδαίων». Ανακαλεί δηλαδή ένα πραγματικό τελετουργικό. Πως το εγνώριζαν απλοί φαντάροι;
Επικράτησε η άποψη ότι υπήρξε μίμηση αρχαίου ρωμαϊκού τυπικού, του βασιλιά των Σατουρναλίων-Κρονίων (18-23 Δεκεμβρίου). Πλην όμως δεν εντάσσεται στην ιστορική ζωή της Ρώμης. Άλλοι είπαν ότι λανθάνει η περσική γιορτή Σάκκαια: ένας κατάδικος ζώντας σαν βασιλιάς φονευόταν ως βασιλιάς Καρνάβαλος. Οι Εβραίοι δεν είχαν τέτοια έθιμα. Ο βασιλιάς Ηρώδης ενέδυσε τον Χριστό ως βασιλιά με «εσθήτα λαμπράν» (Λκ.23.11), όπως και οι Εβραίοι στον οίκο του Αρχιερέα (Ματθ.26.67-68, κλπ.). Το ίδιο έκαναν στην Αλεξάνδρεια μερικοί όταν πήραν έναν παλαβό ονόματι Καραβά και τον προσκυνούσαν σαν να ήταν ὁ βασιλιάς Αγρίππας Α΄ της Ιουδαίας (41-44 μ.Χ.) (Φίλων Ιουδαίος, Εις Φλάκκον, 6.36-39).
Αν τα Σατουρνάλια ήταν ένα νεκρό τυπικό, δεν σημαίνει ότι η αυτοκρατορική Ρώμη, δεν μπορούσε να αυτοσχεδιάζει σε παρόντα χρόνο με νέα ή ανανεωμένα τυπικά θανάτου. Αυτό ακριβώς έκαναν οι Ρωμαίοι στα αμφιθέατρα. Οι εκτελέσεις των καταδίκων (και των Χριστιανών) ήταν αναπαραστάσεις, δημόσιες παντομίμες, όπου αναπαριστούσαν ιστορικά ή μυθικά γεγονότα. Στην περίπτωση του Ιησού δεν υπήρξε τέτοια αναπαράσταση, αλλά η ίδια η πομπή που κατέληξε στον Σταυρό ήταν μία αναπαράσταση ρωμαϊκού στρατιωτικού Θριάμβου. H πομπή άρχιζε από το Πραιτώριο. Άρα πηγή έμπνευσης μπορούσε να είναι άλλη από τη ρωμαϊκή ιδεολογία; Ο στρατηγός (triumphator) στην καθιερωμένη πομπή προς το Καπιτώλιο της Ρώμης κατευθυνόταν ως ενσαρκωμένος Juppiter για να δώσει δώρα στον θεό προστάτη της Ρώμης, διερχόμενος επάνω σε τέθριππο άρμα φορώντας πορφυρή toga και tunica και κρατώντας σκήπτρο με τον αετό (βλ. H. S. Versnel, Triumphus. An inquiry into the Origin, Development, and Meaning of the Roman Triumph, Leiden, 1970, 1 κ.ε.). Ο Α.-Μ. Ηocart (Kingship, 1927, 86-89) σχολιάζει το τυπικό στρατηγού θριαμβευτή. Εδώ μεταφέρονται τα εξής: 1) οι στρατιώτες κάνουν αισχρά αστεία, 2) ο στρατηγός φορά πορφυρά ενδύματα του Juppiter-Δία (tunica-toga). 3) τελείται acclamatio (επίσημη προσφώνηση), 4) ὁ στρατηγός φορά δάφνινο στέμμα και ένας δούλος κρατά το βαρύ στέμμα του Δία, 5) κρατεί σκήπτρο, 6) κάθεται σε κρατικό θρόνο-κάθισμα. 7) δέχεται νέο όνομα σύμφωνο με τον λαό πού κατέκτησε (π.χ. Γερμανικός, Αφρικανός, κοκ.
Ο Ιησούς Χριστός φαίνεται από τη σύγκριση υποδυόταν τον ρόλο του θριαμβευτή Ρωμαίου στρατηγού στην επιθανάτια εξόδιο πομπή του από το Πραιτώριο της Ιερουσαλήμ στον Τόπο του Κρανίου. Σε όλους τους λαού η ταφική πομπή (κηδεία) θεωρείται θριαμβιοκή. Το τυπικό περιελάμβανε: 1) αναγόρευση εις βασιλέα: α) απονέμονται βασιλικά σύμβολα (πορφυρή χλαμύδα και στέμμα (εδώ ακάνθινο) και δίδεται σκήπτρο (κάλαμος), β) τηρείται (ως εμπαιγμός) ἡ acclamatio των ‘υπηκόων’: «χαίρε ο βασιλεύς των Ιουδαίων» (Ιω. 19.3). 2) πομπή-διαπόμπευση: γίνεται ἡ (ἀντι)θριαμβική πομπή προς τον τόπο ‘προσηλώσεως’ (ενθρονίσεως) του Χριστού, 3) προσήλωση σε σταυρό-θρόνο με δύο συνοδούς και ταφή σε κήπο. α) μετάληψη (ανεπιθύμητη) με ‘εσμυρνισμένο οίνο’ (Μαρκ. 15.24) ή όξος με χολή (Ματθ. 27.34), ή όξος με ύσσωπο (Ιωάννης 19.29). (πρβλ. το επικείμενο ‘ποτήριον’ θανάτου (Μαρκ. 10.38, Ματθ. 26.42). β) κρέμασμα σε ξύλο-δένδρο αντί ενθρόνισης σε θρόνο (στο κέρας ή sedile του σταυρού, που βρισκόταν επάνω στον βράχο (έξαρμα της γης). Ο θρόνος δηλώνεται με την τοποθέτηση της τρίγλωσσης επιγραφής «Ιησούς Ναζωραίος Βασιλεύς των Ιουδαίων», για να μάθει ο κόσμος τον νέο βασιλιά – θριαμβευτή και τον λαό που αντιπροσώπευε. γ) τοποθέτηση των δύο ληστών ως φρουρών κρεμάσθέντων παραπλεύρως του ‘θρόνου’ (Μαρκ. 10.35-41). Είχαν συνείδηση ότι χρησίμευαν ως φρουροί, εξού και το αίτημα του ενός προς τον βασιλέα του ‘Άλλου κόσμου’ να τον συνοδεύει μετά θάνατον, ως ‘φρουρός’ του στον παραδείσιο θρόνο: «μνήσθητί μου κύριε, όταν έλθης ἐν τη βασιλεία σου» (Λουκ. 23.42), οπότε έλαβε την απάντηση «σήμερον μετ’ εμού έση εν τω παραδείσω» (Λουκ. 23.43). Ο Άλλος έβλεπε τον εμπαιγμό. Ο Γολγοθάς λογιζόταν ως νέο Καπιτώλιο. (Βλ. Στ. Γουλούλης, «Βασιλεύς» Τriumphator: Λανθάνον τυπικό θανατώσεως του Ιησού Χριστού; Ἐφημέριος, έτος 70ον-Τεύχος 2ον, Μάρτιος-Ἀπρίλιος, σσ. 33-34). Η όλη σάτιρα των Εβραίων σημειολογικώς ορίζεται από τον Γολγοθά όπου έγινε η αιματηρή ενθρόνιση προς τον Ναό για πραγματική ενθρόνιση, αν ο Ιησούς ‘κατέβαινε’ από τον Σταυρό (Ματθ.27.40-42).
