Η ψυχή του «δεσπότη» (α΄): «Οικονομία» και «Ακρίβεια» στον Πολύκαρπο Λαρίσης (+17 Σεπ. 21)
Όλα έχουν σχέση με τη σωτηρία του ανθρώπου. Η Οικονομία είναι μέσα στα εργαλεία για τον σκοπό αυτό. Το ρωμαϊκό Δίκαιο την περιέχει, κι από εκεί πέρασε στην Εκκλησία. Όμως η οικονομία είναι μέρος της στρατιωτικής λογικής.
Γράφει ο Σταύρος Γουλούλης
Χωρίς «Οικονομία» δεν υπάρχει ανθρώπινη Σωτηρία. Χωρίς «Ακρίβεια» δεν υπάρχει Εκκλησία. Όσο κι αν βαραίνει η ιστορική ανάγκη στη ζωή των Χριστιανών ανά τους αιώνες, όση κατανόηση κι αν δείχνει η Εκκλησία σε άτομα και σύνολα, όσο κι αν χαρίζεται (η χάρη είναι χάρισμα, δωρεά, του Θεού) πάντα η ακρίβεια της εν Χριστώ ζωής είναι το ζητούμενο, ακριβώς διότι ισορροπούνται έτσι τα πράγματα. Δεν είναι απαίτηση σχολαστικών, καταπιεσμένων, θέμα φόρμας.
Οικονομία ζήτησε ο ίδιος ο Ιησούς Χριστός: είπε να συγχωρείται ο αμαρτωλός εβδομηκοντάκις επτά, δηλαδή άπειρες φορές. Είπε ακόμη ότι ο Δαβίδ ως πεινώντας πήρε άρτους από τον ναό. Πολεμιστής ήταν, νηστικός θα έμεινε; Και κατάκρινε τους Φαρισαίους νομικιστές ότι διϋλίζουν τον κώνωπα, ότι ασχολούνται με χίλιες δυο λεπτομέρειες και φτιάχνουν οπαδούς χειρότερους κι από αυτούς. Έτσι στήνεται το δίκτυο εξουσίας.
Όλα έχουν σχέση με τη σωτηρία του ανθρώπου. Η Οικονομία είναι μέσα στα εργαλεία για τον σκοπό αυτό. Το ρωμαϊκό Δίκαιο την περιέχει, κι από εκεί πέρασε στην Εκκλησία. Όμως η οικονομία είναι μέρος της στρατιωτικής λογικής. Η σύμπτυξη των στρατιωτικών μονάδων είναι τακτική κίνηση, δεν συνιστά υποχώρηση, παράδοση. Ο στόχος πάντα παραμένει η ‘ακρίβεια’, η πορεία προς τον τέλειο κανόνα. Ο σκοπός δεν είναι να ευδοκιμούν οι στατιστικές, δεν ζει κανείς για να τηρεί κανονισμούς, αλλά μέσα στα λάθη του, τα πειθαρχικά του, να είναι καλός πολεμιστής, και κυρίως να πέφτει στη ‘φωτιά’….
Τα παραπάνω γίνονται κατανοητά από την ιστορία του μητροπολίτη Λαρίσης Πολυκάρπου Δαρδιώτου (ή Δαρδαίου) (1811-1821). Είναι ένα σπάνιο κείμενο, μοναδική πηγή, ένα δώρο στην ιστορική έρευνα που αφορά στην προεπαναστατική Ελλάδα και μάλιστα με επίσημο τρόπο: ο «Βίος του αμαρτωλού Πολυκάρπου», έργο του διακόνου του Ιγνατίου.
Ουσιαστικά είναι η εξιστόρηση μιας υπόθεσης, αλλά εντάσσεται στο νέο πνεύμα που έφερε ο μητροπολίτης Λαρίσης Πολύκαρπος και εφάρμοσε στην πράξη χωρίς να διστάζει να συγκρούεται με τους Οθωμανούς αξιωματούχους. Στην αρχή τα έβαλε με τον γραμματέα του Βελή πασά Ευθύμιο Κωφό, ο οποίος έδωσε συστάσεις σε μοναχό της μονής Δουσίκου , μεταβαίνοντος στο μετόχι της μονής στο Μπουτόϊ της Βλαχίας, χωρίς να το γνωρίζει ο αρμόδιος μητροπολίτης. Του το έσκισε μπροστά του. Εστάλη τότε αστυνόμος στον Τύρναβο με απειλητικό ύφος και τότε στη συζήτηση του είπε ότι δεν είναι μόνον ο Βελής διορισμένος ‘με φιρμάνι σουλτάνου βεζύρης’, αλλά και ο ίδιος έχει θέση ‘βεζύρη’, κατέχοντας δικό του φιρμάνι. Άναψε ο Τούρκος, τον άρπαξε χωρίς ράσο σέρνοντάς τον στους δρόμους του Τυρνάβου. Το θέμα μετά λύθηκε με υποχώρηση του Βελή. Όμως το κακό άναψε όταν αργότερα ο Αλή πασάς του ζήτησε να χειροτονήσει επίσκοπο Σταγών (Καλαμπάκας) τον Άνθιμο από τα Ιωάννινα. Το πρόβλημα όμως ήταν ότι στη επισκοπή υπήρχε νόμιμος επίσκοπος. Ο Πολύκαρπος διαμαρτυρήθηκε, του είπε ότι είναι σαν να παντρεύεται μία γυναίκα δύο άνδρες! Που να καταλάβει ο Αλής, θύμωσε, τον έδιωξε από το γραφείο. Τον έπιασαν τότε οι Ρωμιοί σύμβουλοι του Αλή, όπως ο Ι. Κωλέτης, και του είπαν ότι και το θέλημα του πασά θα γίνει και ο ίδιος θα πάει χαμένος. Ο Πολύκαρπος υποχώρησε, και χάριν οικονομίας χειροτόνησε τον Άνθιμο επίσκοπο.
Η συμπεριφορά του Ανθίμου ήταν περίεργη. Επέμεινε να έλθει κοντά στον μητροπολίτη, να γίνει δεκτός, να του κάνει δώρα. Ο Πολύκαρπος τον έδιωξε από τη Μητρόπολη σκαιώς. Κι όταν ήλθε ο Δράμαλης πήγε και του ζήτησε να παρέμβει να φιλιωθεί με τον μητροπολίτη. Τότε εκδιώχθηκε οριστικά. Η χρησιμοποίηση πολιτικών παρεμβάσεων στην ζωή της Εκκλησίας απαγορεύεται. Εδώ ο δεσπότης ήταν αυστηρός. Ο καιρός της «οικονομίας» τελείωσε, ήλθε η ώρα της «ακρίβειας». Δεν εξετάζεται αν ο Άνθιμος είναι ή όχι κι αυτός θύμα του Αλή πασά. Οι Σταγοί είναι στρατηγικό σημείο της Ηπειροθεσσαλίας, όπου η οικογένεια του Αλή είχε τεράστιες εκτάσεις, τσιφλίκια, συμφέροντα. Δεν έχει σημασία αν τον πίεσε ή όχι ο Αλή πασάς, αλλά ότι παραβίασε τους κανόνες με το που έβαλε μέσον ένα κοσμικό ηγέτη για το μείζον θέμα της χειροτονίας του εις επίσκοπο, επεδίωξε να το κάνει και δεύτερη φορά. Ο Πολύκαρπος λυτρώθηκε και ο ίδιος από το τραύμα που έφερε χρόνια ολόκληρα.
Ο Πολύκαρπος δεν ήθελε οποιαδήποτε σχέση με τον Άνθιμο. Δεν πρέπει να το έκανε από εμπάθεια. Αλλά αφού εκείνος διάλεξε τον δρόμο του και έφερε σε ακόμη πιο δύσκολη θέση την Εκκλησία να εκθέσει εαυτήν με την αναίτια αλλαγή επισκόπου, του έκανε την πρώτη φορά την οικονομία, βλέπε υποχώρηση από τους κανόνες, αλλά δεύτερη δεν γινόταν, κι ο Δράμαλης ήταν σε αναμμένα κάρβουνα παραμονές εκστρατείας στη Νότια Ελλάδα. Επομένως εφάρμοζε πνεύμα «ακρίβειας», δηλαδή δεν ήθελε καμία ιδιαίτερη σχέση πλέον μαζί του, πέρα από την τυπική (όντως υπήρξε τέτοια). Η «οικονομία» που έκανε να τον χειροτονήσει στη θέση άλλου, ήταν η εξαίρεση, αλλά παράνομη ως προς τους κανόνες της Εκκλησίας. Του δόθηκε το αξίωμα αφού επέμεινε, η υπηρεσιακή συνεργασία τους ήταν άψογη, αλλά δεν μπορούσε έκτοτε από τη θέση του να στεριώσει οποιαδήποτε άλλη πνευματική σχέση με τον μητροπολίτη.
Ο Πολύκαρπος είχε μεγάλη τόλμη που πήγε αντίθετος στη θέληση του Δράμαλη, ο οποίος μετά το ανταπέδωσε, από εμπάθεια όπως λέγει ο Ιγνάτιος, ουσιαστικά αυτός τον καταδίκασε εις θάνατον με αρνητική εισήγηση στον σουλτάνο.
