Καλάβρυτα: Ο πλάτανος της Αγίας Λαύρας και η γερμανική ανταπόδοση
Του Δρος Σταύρου Γουλούλη
Το μικρό οροπέδιο των Καλαβρύτων σε υψόμετρο 750 μέτρα, περικλεισμένο από τα όρη Αροάνια, προβάλλει σαν ένα ανώτερο επίπεδο από τη γη της Πελοποννήσου. Παίρνοντας κανείς ανηφόρα με τον Οδοντωτό από το Διακοφτό στη Ζαχλωρού, διέρχεται το τρομακτικό φαράγγι με τα φουσκωμένα την άνοιξη νερά του Βουραϊκού, έναν διαρκή καταρράκτη 20 χιλιομέτρων! Μόνον η Ήπειρος διαθέτει τέτοια φαράγγια, όπως στον Βοϊδομάτη ή στα Τζουμέρκα, ανάμεσα στους Καλαρρύτες και το Συρράκο.
Η ασφάλεια του περίκλειστου τόπου διαμόρφωσε έναν μικρό Παράδεισο, εικόνα του ουράνιου. Ανεβαίνοντας (προς νότο), το άγριο τοπίο δημιουργεί αγωνία ότι κάτι σημαντικό θα δει κανείς φτάνοντας στα Καλάβρυτα (αρχικά Καλάρρυτα όπως έγινε δεκτό). Το διαπιστώνει σε μία από τις αρχαιότερες μοναστικές εγκαταστάσεις στον ελλαδικό χώρο (κατά παράδοση στο 362, επί Ιουλιανού, ως αντίδραση στο καθεστώς του), στη μονή Μεγάλου Σπηλαίου, μπροστά σε έναν τεράστιο βραχώδη ‘καθρέπτη’ να αντανακλά στον ήλιο, να χρυσίζει, όπως η Καινή Ιερουσαλήμ (Αποκ. 21.1 κ.ε., 21.11, 22.5). Είναι η κατάληξη ενός ανοδικού προσκυνήματος. Αλλά η Μεγίστη Λαύρα είναι το επιστέγασμα του οροπεδίου πάνω από τα Καλάβρυτα. Η αρχική (βυζαντινή;) Λαύρα επί Τουρκοκρατίας μεταφέρθηκε στον χώρο της σημερινής μονής (αρχικά μετόχι της ;), η οποία πανηγυρίζει όπως και το απέναντι (προς βορράν) Σπήλαιο στις 15 Αυγούστου.
Εδώ, προ 200/1 ετών έγινε το δράμα της τελετουργικής ανάδειξης του νεοελληνικού κράτους με την επανάσταση που ανακήρυξε ο ιεράρχης της περιοχής, αυτής της αποστολικής έδρας της Ελλάδας (κληρονομιάς του Αποστόλου Ανδρέα), ο Παλαιών Πατρών Γερμανός. Ήταν 21 Μαρτίου 1821, η εαρινή ισημερία. Ο ιεράρχης και οι συν αυτώ αρχιερείς (παρόντες στις 17 Μαρτίου όταν η μονή τιμούσε την εορτή του αγίου Αλεξίου) και πρόκριτοι προτίμησαν το ασφαλές οροπέδιο των Καλαβρύτων να κάνουν την έναρξη της επαναστάσεως για την Πελοπόννησο, την Ελλάδα. Η εκκολαπτόμενη επανάσταση, σήμερα αποκαλυμμένη, τότε ήταν μυστικό, το οποίο δεν αποτυπωνόταν σε τηλεγραφήματα και τα συναφή, αλλά συνωμοτικά, προφορικά. Η εαρινή ισημερία του 1ου έτους της νέας δεκαετίας 1820 μπορεί να ήταν ένα σταθερό χρονικό όριο για την έναρξη των πολεμικών επιχειρήσεων, κάτι σαν το συνθηματικό της έναρξής των και μάλλον δεν αποτυπώθηκε εγγράφως για ευνόητους λόγους. Η ημερομηνία εύκολα αποτυπώνεται: 21.03.18-21. ή 21 318 21 [= 318 μυητικός αριθμός, οι Πατέρες Α΄ Οικουμενικής Συνόδου) και δύο 21]. Σωστό ή όχι, απλώς κατατίθεται. Επικράτησε η θρησκευτική πράξη που ερχόταν να ευλογήσει μία υπεύθυνη επιλογή των Χριστιανών να διεκδικήσουν την ελευθερία τους.
Ο μητρ. Γερμανός ύψωσε ως λάβαρο το παραπέτασμα από την Ωραία πύλη της μονής με παράσταση της Κοιμήσεως της Θεοτόκου δίπλα στον Πλάτανο που βρίσκεται στο πλάτωμα της μονής. Είναι μία συμβολική πράξη δεν ερμηνεύθηκε, ή δεν κατέστησαν γνωστά αρχειακά δεδομένα περί αυτής, αν υπήρξαν. Δένδρο και πέπλος (ύφασμα) είναι ένας αρχαίος δεσμός (Φερεκύδης, Βεργίνα, κλπ), σύμβολο υλοποίησης, δημιουργίας. Ο Πλάτανος (του Γένους) που επάνω του υψώνεται, αποκαλύπτεται το λάβαρο, ως ορόσημο (στάση) προόδου, γίνεται (λαϊκό) σύμβολο αναγέννησης, δένδρο ζωής αιωνόβιου έθνους που αναθάλλει με την ευλογία του Θεού. [Βλ. Αγία Λαύρα. Ιστορία της Ιεράς Μονής, Καλάβρυτα, 2019]
Τη μονή Μ.Λαύρας βεβήλωσαν οι Γερμανοί. Εδώ κατέληξε η φονική αιχμή της ειδικής ομάδας εκτελεστών (117η Μεραρχία Καταδρομών, έδρα Κορινθία) τον Δεκέμβριο του 1943 θερίζοντας κάπου πενήντα χωριά της περιοχής από τον κάμπο και προς τα πάνω. Απέναντι κάτω στα Καλάβρυτα, στις ρίζες της πλαγιάς στήθηκε το εκτελεστικό απόσπασμα των Γερμανών στις 13/12/1943, όπου μεταφέρθηκαν για αντίποινα τα θύματα από την περιοχή των Καλαβρύτων, όλος ο ανδρικός πληθυσμός, φτάνοντας το πιο υψηλό νούμερο στην Κατοχή. Ο τεράστιος αριθμός των θυμάτων, η κατάληξη της πορείας του θανάτου στη Λαύρα, η μη χρησιμοποίηση του τακτικού στρατού που δεν είχε άτομα ικανά να κάνουν θηριωδίες τέτοιας εμβέλειας, δεν μπορούν να δικαιολογηθούν για λίγες δεκάδες Γερμανών που φονεύθηκαν από αντάρτες. Ότι έγινε γερμανική κατοχική επικάλυψη αυτού του ίδιου του θρύλου της ελληνικής ‘εθνογένεσης’ είναι σίγουρο. Οι άνθρωποι της μονής εκτελέστηκαν κάτω από τον ιστορικό πλάτανο της Εθνεγερσίας (14/12/1943)! Το θέμα, λοιπόν, είναι αν προγραμματίστηκε ως θανατηφόρος ΑΝ.ΣΚ. Ο αντίκτυπος θα ήταν έτσι πιο έντονος στην υπόλοιπη Ελλάδα. Όλα να τα περιμένει κανείς από την πιο σκοτεινή πολιτική παραθρησκεία, τη ναζιστική -δαιμονιώδης ή δαιμονική ;- δηλαδή να οφείλεται σε εσκεμμένη πρόθεση να ποδοπατήσουν τον νέο ελληνισμό στην ιερή κοιτίδα του. Στον χώρο όπου εκφράσθηκε το ηθικό πλεονέκτημα ενός έθνους που τιμά τον εναρκτήριο (τελετουργικό) εθνικό θρίαμβο, δικαιολογείται ιστορικά η λογική της ανταπόδοσης με έναν ναζιστικό αντι-θρίαμβο. Υπήρξε ανέκαθεν μέσο στην τακτική των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων, όντως τεράστιο θέμα. Μόνον ερευνητές του καταστροφικού μαύρου ήλιου των Ναζί, ενός ανάποδου κόσμου, είναι σε θέση να κατανοήσουν τι συνέβη. Ο παλαιός Πλάτανος του εθνικού θριάμβου αλείφθηκε αιμάτινο πανί.
Ο τόπος εκτελέσεως στα Καλάβρυτα έγινε προσκύνημα όλου του έθνους, αλλά εκπλήττει ότι γύρω στις πλαγιές κτίσθηκαν ιδιωτικά εξοχικά και συγκροτήματα τουριστικά και με πρωτοβουλία τοπικού αντιδημάρχου όπως έμαθα από τον οδηγό ταξί που με μετέφερε στο Βραχνί, κοιτίδα ενός προπάππου μου. Προκαλεί ενδιαφέρον πως ιδιοκτήτες και πελάτες τουρίστες αισθάνονται όταν λένε ‘καλημέρα’ στους νεκρούς!
