Καστορίας Σεραφείμ: Εγκρατής γενού γλώσσης
«Εγκρατής γενού γλώσσης»1, του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Καστορίας κ.κ. Σεραφείμ.
Είναι επίκαιρος ο λόγος του καθηγητού της ερήμου Μεγάλου Αντωνίου. Επίκαιρος, αφού η εποχή μας διακρίνεται για την πολυλογία. Ο έναρθρος λόγος, η λαλιά, η ομιλία, είναι μια ιδιαίτερη ευλογία προς τον άνθρωπο. Του δίνει τη δυνατότητα να εκφρασθεί διά της προσευχής προς το Θεό, με λόγια προς τους ανθρώπους, φανερώνοντας τον εσωτερικό κόσμο των συναισθημάτων του. Άλλωστε, ό,τι έχει η καρδιά έχουν και τα χείλη. Η ικανότητα αυτή του ανθρώπου είναι θαυμαστή και ωφέλιμη, με την προϋπόθεση όμως ότι η γλώσσα θα χρησιμοποιείται σωστά.
Η δύναμή της είναι τεράστια. Μικρή είναι η γλώσσα, θα υπενθυμίσει ο νους της θεολογίας Άγιος Γρηγόριος, αλλά τίποτα δεν έχει τη δύναμή της. Μακάρι να νεκρωνόταν αμέσως για τους κακούς. Η γλώσσα είναι κακό για όλους τους ανοήτους2.
Τυχγάνει όμως εξαιρετική για τους μύστες της ουράνιας θυσίας. Είναι από τα εξοχότερα εργαλεία του καλού. «Είμαι το όργανο του Θεού και με αρμονικά τραγούδια ψάλλω τον ύμνο μου στον Θεό, που τον τρέμει το σύμπαν». Τραγουδά του κόσμου την αρμονία, τα πάθη του Χριστού, την σύνθεση του ανθρώπου3. Αν όμως η γλώσσα δεν χαλιναγωγείται τότε σημειώνονται δυσάρεστα αποτελέσματα και ποικίλα αμαρτήματα.
Και πρώτον. Ιδού πως περιγράφει ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος τις συνέπειες της κακής χρήσεως της γλώσσας:
Α) Γίνεται άλογο του βασιλέως ἤ όχημα των δαιμόνων.
«Από τα λόγια σου θα δικαιωθείς και από τα λόγια σου θα καταδικασθείς»4. Περισσότερο λοιπόν από την κόρη του ματιού φύλαγε τη γλώσσα σου. Άλογο βασιλικό είναι η γλώσσα. Αν λοιπόν της βάλεις χαλινάρι και τη διδάξεις να βαδίζει με χάρη και ρυθμό, θα αναπαυθεί και θα καθίσει επάνω της ο βασιλιάς˙ αν όμως την αφήσεις χωρίς χαλινάρι να γυρίζει εδώ κι εκεί και να ατακτεί, γίνεται όχημα του διαβόλου και των δαιμόνων5.
Β) Η γλώσσα είναι ξίφος.
«Στην εξουσία της γλώσσας είναι η ζωή και ο θάνατος»6. Η γλώσσα βρίσκεται στη μέση αυτών των δύο χρήσεων, της καταδίκης και της δικαίωσης ˙ συ είσαι κύριος να διαλέξεις. Είναι ξίφος που βρίσκεται ανάμεσα στο καλό και στο κακό ˙ ακόνισέ την λοιπόν, ώστε να γίνει κατήγορος των δικών σου αμαρτημάτων ˙ μην την σπρώξεις εναντίον του αδελφού σου και τον πληγώσεις. Γι’ αυτό ο Θεός περιέβαλε τη γλώσσα με διπλό τείχος, με το διάφραγμα των δοντιών και με το περίφραγμα των χειλέων, για να μην προφέρει εύκολα και απερίσκεπτα τα άπρεπα λόγια. Χαλιναγώγησέ τη μέσα σου7.
Η γλώσσα, επίσης, μπορεί να μας οδηγήσει και σε μεγάλες πτώσεις, όπως το ψέμα, η προσβολή, η ειρωνεία, οι ανακρίβειες και τόσα άλλα που δεν οικοδομούν, αλλά βλάπτουν το συνάνθρωπο και τον ίδιο μας τον εαυτό.
Η κακή χρήση της γλώσσης μάς οδηγεί στην καταλαλιά, στην κατάκριση, στις συκοφαντίες, που μπορούν να οδηγήσουν τον άνθρωπο στην καταστροφή, στη διασάλευση της οικογενειακής του ευτυχίας, στην εξουθένωση, ακόμη και στον θάνατο. Γι’ αυτό και ο σοφός λαός μας τονίζει : «η γλώσσα κόκκαλα δεν έχει και κόκκαλα τσακίζει».
Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος είναι χαρακτηριστικός στο σημείο αυτό: «Κανένα όργανο δεν είναι τόσο αποτελεσματικό για να μας εξαπατήσει ο διάβολος και να μας καταστρέψει, όσο η γλώσσα και το απύλωτο στόμα. Σ’ αυτήν οφείλονται οι πολλές πτώσεις, απ’ αυτήν προέρχονται τα φοβερά εγκλήματα. Αυτήν την ευκολία των ολισθημάτων της γλώσσας θέλοντας κάποιος να δηλώσει, έλεγε˙ «πολλοί σκοτώθηκαν με μαχαίρι, όχι όμως τόσοι πολλοί όσοι έπεσαν από συκοφαντική γλώσσα»8. Και πάλιν ο ίδιος δείχνοντας πόσο φοβερή είναι η πτώση, είπε˙ «είναι προτιμότερη η πτώση από γλίστρημα στο έδαφος παρά η πτώση από γλίστρημα της γλώσσας»9.
Επιπλέον, η απρόσεκτη γλώσσα μπορεί, κατά τον θεοφόρο πατέρα, να καταστρέψει όχι μόνο ολόκληρο το σπίτι, αλλά και τους ίδιους που μιλούν απρόσεκτα : «Πολλές φορές απερίσκεπτα κάποιος πήρε ανάμεσα σε φίλους το θάρρος και είπε κάποιο λόγο που δεν έπρεπε να βγει από το στόμα του και προκάλεσε τόσο μεγάλο κίνδυνο, ώστε να αναστατωθεί ολόκληρο το σπίτι»10. Έτσι «καταστράφηκαν, επειδή δεν φύλαξαν τα στόματά τους»11. Άλλωστε «αρχή της καταστροφής της ψυχής είναι το να έχει κανείς αφύλακτο το στόμα του»12.
Δεύτερον. Στην ίδια κατεύθυνση κινείται και ο θαυμαστός Ιεράρχης της Καισαρείας Μέγας Βασίλειος. Στην ερμηνεία που κάνει στους Ψαλμούς του Δαυίδ βρίσκει την ευκαιρία να μιλήσει για τα κακά κατορθώματα της γλώσσας και να επιστήσει την προσοχή και την βελτίωση του ποιμνίου του.
Αναφέρει χαρακτηριστικά ο σοφός ο Ιεράρχης : «Πρώτη εντολή είναι το : ΄΄Πάψε τη γλώσσα σου από πικρές κακολογίες και κλείσε τα χείλη σου, για να μη λαλούν κατασκευάσματα δόλια και συκοφαντικά΄΄. Γιατί σχεδόν η πιο πρόχειρη και πολυμήχανη αμαρτία είναι εκείνη που ενεργείται με τη γλώσσα. Οργίστηκες; Η γλώσσα προτρέχει από το θυμό. Κατέχεσαι από επιθυμίες; Τη γλώσσα έχεις προ πάντων, σαν ένα είδος μαστρωπού και προαγωγού, που συνεργεί μαζί σου στην αμαρτία και υποκρίνεται απέναντι του πλησίον. Αλλά η γλώσσα είναι ακόμη και όπλο στα χέρια σου, που σε παρασύρει στην αδικία, αφού δεν εκφράζει όσα έχει στην καρδιά, αλλά όσα τη βοηθούν στην απάτη. Και τι χρειάζεται να εκθέσω όλα τα αμαρτήματα που γίνονται με τη γλώσσα; Είναι γεμάτη η ζωή μας από τα αμαρτήματα της γλώσσας. Αισχρολογία, βωμολοχία, μωρολογία, άπρεπα και ανάρμοστα, κατακρίσεις, λόγια περιττά και άχρηστα, επιορκίες, ψευδομαρτυρίες, όλα αυτά τα κακά και άλλα ακόμη περισσότερα είναι δημιουργήματα της γλώσσας. Όσοι δε, ανοίγουν το στόμα τους ενάντια στη δόξα του Θεού και διαλαλούν με υπερηφάνεια τις αδικίες που διέπραξαν, ασεβούν με κάποιο άλλο όργανο και όχι με τη γλώσσα; Επειδή λοιπόν ΄΄από τα λόγια σου θα δικαιωθείς, και από τα πονηρά λόγια σου θα καταδικαστείς΄΄, ΄΄πάψε τη γλώσσα σου από πικρές κακολογίες΄΄, και να μην συγκεντρώσεις μάταιους θησαυρούς με τη ψευδή γλώσσα σου. Κλείσε ακόμη τα χείλη σου, για να μη λαλούν κατασκευάσματα δόλια και συκοφαντικά», που σημαίνει : ολόκληρο το όργανο που σου δόθηκε, για να υπηρετείς το λόγο (το στόμα δηλαδή), κάμε το να σιωπά και να απέχει από κάθε πονηρή ενέργεια»13.
Τρίτον. Ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής στην προς Θαλάσσιον επιστολή του αναφέρεται στα γνωρίσματα τόσο της γλώσσας όσο και του λάρυγγα. «Η γλώσσα, λέει, είναι σύμβολο της γνωστικής ενέργειας της ψυχής, ενώ ο λάρυγγας τεκμήριο της αγάπης προς το ίδιο μας το σώμα. Γι’ αυτό όποιος συνδεθεί με αυτά τα δύο όχι άψογα, δεν μπορεί να θυμηθεί την ειρηνική σύνδεση της αρετής και της γνώσεως, επειδή συγχέοντάς τα ευχαριστείται με προθυμία με τα σωματικά πάθη»14.
Βλέπουμε, λοιπόν, από την εμπειρία των Aγίων μας και από τον πλούτο, τον οποίο μας παρέδωκαν μέσα στα σοφά τους συγγράμματα, πως κανένα άλλο μέλος του σώματος δεν εκτρέπεται τόσο εύκολα και δεν σημειώνει τόσες παραβάσεις του νόμου του Θεού και δεν δημιουργεί τόσα προβλήματα στους συνανθρώπους, όσα η γλώσσα.
Αλλά και στη σύγχρονη εποχή μας, ο Όσιος Παΐσιος συμβούλευε : «Πρόσεχε τη γλώσσα, γιατί αυτή η γλώσσα είτε θα σε πάει στον παράδεισο, είτε θα σε οδηγήσει στην απώλεια».
Ο μακαριστός Μητροπολίτης Σισανίου και Σιατίστης κυρός Αντώνιος, ο άγιος αυτός Επίσκοπος της Εκκλησίας μας, επαναλάμβανε συχνά πυκνά : «Τα λίγα λόγια ζάχαρη και τα καθόλου μέλι».
Και η προτροπή του Γέροντος Αγαθονίκου πρώην Μητροπολίτου Κίτρους και Κατερίνης, που ακολουθούσε τα χνάρια του επιστηθίου και κορυφαίου φίλου του Αρχιμ. Επιφανίου Θεοδωροπούλου, ἦταν συνεχής : «ει τις εν λόγω ου πταίει, ούτος τέλειος ανήρ, δυνατός χαλιναγωγήσαι και όλον το σώμα»15.
Γι’ αυτό και χρειάζεται χαλινός και έλεγχος των χειλέων μας.
Χρειάζεται να χρησιμοποιούμε την προτροπή του Ιερού Ψαλμωδού «Θου, Κύριε, φυλακήν τω στόματί μου και θύραν περιοχής περί τα χείλη μου»16.
Χρειάζεται να θυμόμαστε το λόγο του Μεγάλου Βασιλείου, που έγινε τροπάριο της Εκκλησίας μας : πως αληθινή νηστεία σημαίνει «εγκράτεια γλώσσης, θυμού αποχή, επιθυμιών χωρισμός, καταλαλιάς ψεύδους και επιορκίας»17.
Δεν θα πρέπει να λησμονούμε πάλι το λόγο του Ιερού Ψαλμωδού κάθε φορά που χρησιμοποιούμε αυτό το όργανο, που μας δόθηκε από το Θεό σαν μια ιδιαίτερη ευλογία να Τον δοξολογούμε, να στηρίζουμε τους ανθρώπους και να προσφέρουμε την πνευματική ελεημοσύνη με το λόγο μας που είναι ανώτερη από την υλική : «είπα, φυλάξω τας οδούς μου, του μη αμαρτάνειν με εν γλώσση μου»18.
Ας παρακαλούμε, λοιπόν, το Θεό, με τις πολλές πρεσβείες των Αγίων της Εκκλησίας μας, να μας χαρίσει εγκράτεια στη γλώσσα, δύναμη ώστε να την συγκρατούμε, σύνεση και φόβο Θεού, προκειμένου ο λόγος μας να είναι μύρο που θα αρωματίζει τη ζωή μας και την κοινωνία μας που τόσο το έχει ανάγκη.
1 Μέγα Γεροντικόν, τόμος Α, σελ. 38
2 Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου, Έπη εις εαυτόν, Ποίημα ΛΔ΄, ΕΠΕ 10,297
3 Αυτόθι
4 Ματθ. 12,37
5 Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, Υπόμνημα εις το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιον, Ομιλία ΝΑ΄, κεφ. 5, ΕΠΕ 11, 390-392
6 Παροιμ. 18,21
7 Του ιδίου, Κατήχησις Θ΄, κεφ. 13, ΕΠΕ 30,539
8 Σοφ. Σειράχ 28,18.
9 Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, Κατήχησις Θ΄, κεφ. 12, ΕΠΕ 30,537
10 Του ιδίου, Εις Ανδριάντας, Ομιλία ΙΕ΄, κεφ. 2, ΕΠΕ 32, 451
11 Του ιδίου, Υπόμνημα εις τους Ψαλμούς του Δαβίδ, Εις Ψαλμ. ΡΜ΄, κεφ. 4, ΕΠΕ 7, 298 300
12 Του ιδίου, Σύνοψις Παλαιάς Διαθήκης, Παροιμίαι Σολομώντος, ΕΠΕ 1, 563
13 Μεγάλου Βασιλείου, Ομιλίαι εις Ψαλμούς, Ομιλία Ζ΄, Εις τον ΛΓ΄ Ψαλμόν, κεφ. 9, ΕΠΕ 5, 234 – 236
14 Αγίου Μαξίμου του Ομολογητού, Προς Θαλάσσιον, Περί αποριών, Ερώτησις ΝΕ΄, κεφ. 8, ΕΠΕ 14Γ,93
15 Ιακ. 3,2
16 Ψαλμ. 140,3.
17 Απόστιχα Εσπερινού Δευτέρας Α΄ Εβδομάδος Νηστειών
18 Ψαλμ. 38,2.
