Ἡ οἰκειότητα αὐτή δέν ὀφείλεται στό γεγονός ὅτι ἡ εὐαγγελική περικοπή εἶναι πολύ γνωστή σέ ὅλους μας, ἀλλά ὀφείλεται κυρίως στό γεγονός ὅτι ὁ καθένας ἀπό ἐμᾶς μπορεῖ νά ἀναγνωρίσει στή συμπεριφορά τῶν δύο πρωταγωνιστικῶν προσώπων τοῦ εὐαγγελικοῦ ἀναγνώσματος στοιχεῖα τῆς δικῆς του συμπεριφορᾶς καί τοῦ δικοῦ του χαρακτήρα.
Μέ μεγάλη αὐτοπεποίθηση ὁ ἕνας προβάλλει τήν εὐσέβεια καί τίς ἀρετές του μεγαλόφωνα. Μέ συντριβή ὁ δεύτερος ἀναγνωρίζει τήν ἁμαρτωλότητά του καί ζητᾶ τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ.
Κοινός ὁ τόπος καί γιά τούς δύο διαφορετικούς ἀνθρώπους, τόν τελώνη καί τόν φαρισαῖο, ὁ ναός τοῦ Θεοῦ. Κοινός καί ὁ βασικός στόχος, ἡ δικαίωση. Διαφορετικά ὅμως ὅλα τά ἄλλα. Διαφορετικός ὁ τρόπος, διαφορετική ἡ προσέγγιση, διαφορετικά τά συναισθήματα, διαφορετικό καί τό ἀποτέλεσμα.
Ζητοῦν καί οἱ δύο τή δικαίωση, ἀλλά ὁ καθένας τήν ἐννοεῖ διαφορετικά. Ὁ ὑπερήφανος φαρισαῖος τήν ἀναζητᾶ, προφανῶς, στούς ἀνθρώπους, γι᾽ αὐτό καί στέκεται στό κέντρο τοῦ ναοῦ καί προσεύχεται μεγαλόφωνα. Πιστεύει ὅτι συνομιλεῖ μέ τόν Θεό, ἀλλά στήν πραγματικότητα ἀπευθύνεται στούς ἀνθρώπους πού βρίσκονται στόν ναό τοῦ Θεοῦ. Πιστεύει ὅτι εὐχαριστεῖ τόν Θεό γιά τίς δωρεές του, ἀλλά στήν πραγματικότητα αὐτοθαυμάζεται γιά τά ἐπιτεύγματά του. Ὁ φαρισαῖος ξεχνᾶ ὅτι ὁ Θεός γνωρίζει τίς πράξεις του, γνωρίζει καί τίς ὅποιες ἀρετές του καί δέν εἶναι ἀνάγκη νά κοπιάζει ἀπαριθμῶντας τες. Ἄλλωστε ἡ ἐγωιστική ἀπαρίθμησή τους ἀποδεικνύει τήν ὑπεροψία του καί ἔναντι τοῦ ἴδιου τοῦ Θεοῦ. Ὁ φαρισαῖος δέν ζητᾶ τελικά τή δικαίωση ἀπό τόν Θεό, πού τήν προσφέρει μέ τά δικά του κριτήρια, ἀλλά τήν ἐκβιάζει ἤ μᾶλλον τήν ἀπονέμει στόν ἑαυτό του μόνος του.
Ἀκριβῶς στήν ἀντίθετη κατεύθυνση κινεῖται ὁ τελώνης. Μέ συνείδηση τῆς ἀνθρώπινης ἀδυναμίας καί ἁμαρτωλότητος ζητᾶ τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ. Δέν ζητᾶ τόν ἔπαινο τοῦ Θεοῦ οὔτε τή δικαίωση, τήν ὁποία πιστεύει ὅτι δέν ἀξίζει, ἀλλά οὔτε τόν ἔπαινο τῶν ἀνθρώπων. Καί ἐνῶ δέν ζητᾶ παρά μόνο τό ἔλεος καί τή συγχώρηση, στό τέλος λαμβάνει τή δικαίωση. «Κατέβη οὗτος δεδικαιωμένος εἰς τόν οἶκον αὐτοῦ ἤ γάρ ἐκεῖνος», βεβαιώνει ὁ ἴδιος ὁ Χριστός.
Ἀδελφοί μου, ὅλοι οἱ ἄνθρωποι ἀπό τή φύση μας ἀναζητοῦμε τήν ἐπιβεβαίωση, τήν ἐπιβράβευση καί τή δικαίωση. Οἱ περισσότεροι ὅμως ἀναζητοῦμε τήν πρόσκαιρη καί προσωρινή ἐπιβεβαίωση πού προσφέρουν οἱ ἄνθρωποι. Γι᾽ αὐτό συμπεριφερόμεθα σάν τόν φαρισαῖο τῆς σημερινῆς εὐαγγελικῆς περικοπῆς. Καί ὄχι μόνο. Πολλές φορές προσπαθοῦμε νά προσαρμόζουμε τή ζωή μας μέ τίς ἐπιταγές καί τίς προτιμήσεις τῶν ἀνθρώπων, προκειμένου νά κερδίζουμε τήν εὔνοια καί τήν ἀναγνώρισή τους· προκειμένου νά ἀπολαμβάνουμε τή δικαίωση στήν καθημερινότητα, ἀγνοῶντας ὅτι ἡ δικαίωση δέν εἶναι κάτι ἐφήμερο οὔτε κάτι πού ἐξαρτᾶται ἀπό τόν τρόπο μέ τόν ὁποῖο θά παρουσιάσουμε ἐμεῖς τόν ἑαυτό μας στούς ἄλλους, ἀλλά εἶναι κάτι τό ὁποῖο κρίνεται σέ βάθος χρόνου καί οὐσίας, καί ὁ μόνος κατάλληλος γιά νά τό κρίνει εἶναι ὁ δικαιοκρίτης Χριστός, πού δέν κρίνει μέ βάση τή δική μας αὐτοπαρουσίαση, ἀλλά μέ βάση τά μύχια τῆς καρδιᾶς μας πού ἐκεῖνος ὡς καρδιογνώστης γνωρίζει καί ἐρευνᾶ.
Νά, λοιπόν, ἀδελφοί μου, γιατί ὁ φαρισαῖος δέν δικαιώνεται. Γιατί πίσω ἀπό τίς ἀρετές πού προβάλλει ὑποκρύπτεται ἕνας ὑπέρμετρος ἐγωισμός, πού δέν περιορίζεται οὔτε ὅταν βρίσκεται ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ. Καί ὁ ἐγωισμός εἶναι αὐτός πού ἀκυρώνει κάθε ἀρετή. Γιατί ἀμαυρώνει τήν εἰκόνα της καί συρρικνώνει ὅ,τι καλό συνεπάγεται ἐκείνη.
Ἔτσι ὁ κατά τά φαινόμενα εὐσεβής καί ἐνάρετος φαρισαῖος τελικά κατακρίνεται καί καταδικάζεται ὄχι μόνο ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ, ἀλλά καί ἐνώπιον τῶν ἀνθρώπων, γιατί ἡ ὑπεροψία κάνει τόν ἄνθρωπο ἀντιπαθῆ καί σέ ἐκείνους πού μπορεῖ προσωρινά νά τόν ἐπαινοῦν καί νά τόν ἐπιβραβεύουν.
Ἀντίθετα ὁ τελώνης δικαιώνεται, γιατί παραμερίζοντας τίς ὁποῖες ἀρετές μπορεῖ νά εἶχε, ζητᾶ ταπεινά τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ, ἀναγνωρίζοντας ὅτι σημασία γι᾽ αὐτόν δέν ἔχουν οἱ ἔπαινοι τῶν ἀνθρώπων, τούς ὁποίους καί δέν ἐπιδιώκει, ἀλλά ἡ κρίση τοῦ Θεοῦ, ἐνώπιον τοῦ ὁποίου καί ὁ πιό ἐνάρετος ἄνθρωπος εἶναι καί πρέπει νά αἰσθάνεται ἁμαρτωλός.
Γι᾽ αὐτό καί ἀντί νά ἀπαριθμεῖ ὅσα καλά ἔχει κάνει, ζητᾶ μέ συντριβή τήν συγχώρηση, τήν ὁποία καί λαμβάνει, διότι ὁ Θεός «ταπεινοῖς δίδωσι χάριν». Καί ἡ χάρη τοῦ Θεοῦ σέ συνδυασμό μέ τήν ταπείνωση δημιουργεῖ τίς κατάλληλες συνθῆκες γιά νά καρποφορήσουν οἱ ἀρετές.
Ἀδελφοί μου, καθώς ἀπό σήμερα εἰσερχόμεθα μέ τή χάρη τοῦ Θεοῦ στήν περίοδο τοῦ Τριωδίου, σέ μία περίοδο δηλαδή πνευματικῆς προετοιμασίας γιά τήν ἁγία καί Μεγάλη Τεσσαρακοστή, ἄς ἐπαναξιολογήσουμε τή συμπεριφορά μας. Ἄς ἐξετάσουμε τόν ἑαυτό μας καί τά κίνητρά μας. Ἄς ἐλέγξουμε ποιοῦ εἴδους δικαίωση ζητοῦμε καί ἄς προβληματισθοῦμε κατά πόσο ἀναγνωρίζουμε τήν ἁμαρτωλότητά μας καί ζητοῦμε τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ, μιμούμενοι τόν τελώνη.
Διότι ἐάν ἀναζητοῦμε τή δικαίωση ἀπό τούς ἀνθρώπους, ὅπως ὁ φαρισαῖος, τότε θά χάσουμε τή δικαίωση τοῦ Θεοῦ καί θά βρεθοῦμε ἀντίθετα ἀπό τίς προσδοκίες καί τίς ἐλπίδες μας μακριά του.
Μητροπολίτης Βεροίας κ. Παντελεήμων