«Ο καθαρός καρπός της γης»
«Ο καθαρός καρπός της γης», του Σεβ. Μητροπολίτου Καστορίας κ. Σεραφείμ, Υπερτίμου και Εξάρχου Άνω Μακεδονίας.
Καταστολίζεται και πάλι η Εκκλησία του Χριστού επί τη Γεννήσει της θεόπαιδος Μαρίας. Γι’ αυτό και γεμάτος ενθουσιασμό ο ιερός υμνογράφος στην Ακολουθία του Εσπερινού ψάλλει:
– «Αύτη η ημέρα Κυρίου αγαλλιάσθε λαοί• ιδού γαρ του φωτός ο νυμφών, και η βίβλος του λόγου της ζωής, εκ γαστρός προελήλυθε»1.
– «Σήμερον της παγκοσμίου χαράς τα προοίμια• σήμερον έπνευσαν αύραι, σωτηρίας προάγγελοι• η της φύσεως ημών διαλέλυται στείρωσις»2.
Και τούτο, γιατί η Υπεραγία Θεοτόκος με τη διακονία της στο ανερμήνευτο μυστήριο της Σαρκώσεως του Λόγου του Θεού καθίσταται, όπως θα πει ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, «αύτη μόνη μεθόριον κτιστής και ακτίστου φύσεως»3. Γίνεται «κλίμαξ επουράνιος, δι’ ης κατέβη ο Θεός, και γέφυρα μετάγουσα τους εκ γης προς ουρανόν»4.
Ο Άγιος Νικόλαος Καβάσιλας, ο θεολόγος αυτός των χρόνων της ρωμέϊκης αυτοκρατορίας, σε μία περίφημη ομιλία του στο Γενέθλιο της Υπεραγίας Θεοτόκου επόμενος των προ αυτού Αγίων Πατέρων, στον χωρίς Χριστό ανθρωπισμό της εποχής του, αντιπαραβάλλει την Παναγία ως τον τέλειο εν Χριστώ άνθρωπο. Την παρουσιάζει, όπως γράφει ο Γέρων Θεόκλητος Διονυσιάτης, ως «μία αληθινή ασκήτρια που, μέσα στον αόρατο πόλεμο με την αδαμιαία άρρωστη φύση, χρησιμοποίησε ασκητικώς και νηπτικώς τον ηγεμόνα νου της και ανεδείχθη νικήτρια»5.
Ανάμεσα στις ωραιότερες και πλουσιότερες σε δογματικό περιεχόμενο αναφορές του Αγίου Νικολάου Καβάσιλα στο πρόσωπο της Παναγίας είναι και ο χαρακτηρισμός της ως καθαρού καρπού της γης : «Σήμερα η γη έδωσε καθαρά τον καρπό της, ενώ όλο τον άλλο καιρό έδινε καρπούς γεμάτους από αγκάθια και τριβόλια, από τη συγκομιδή αυτή που προερχόταν από την αμαρτία»6.
Καθαρός καρπός της γης η Παναγία.
Και πρώτον. Ήταν η θυγατέρα του Αδάμ από τη ρίζα του Προφήτου και βασιλέως Δαβίδ. Βρισκόταν έτσι, από τη στιγμή της συλλήψεώς της, κάτω από το προπατορικό αμάρτημα ως κληρονόμος της αδαμιαίας φύσεως.
Η κληρονομία όμως αυτή του προπατορικού αμαρτήματος έμεινε ανενέργητος μέσα της, διότι απλούστατα η θέλησή της και όλες οι δυνάμεις της ψυχής και του σώματος ήταν «τω Δεσπότη Θεώ προσαναθέμεναι», ενώ οι υπόλοιποι απόγονοι του Αδάμ με τη θέλησή τους και χωρίς βία υποδουλώνονταν στον τύραννο, όπως γράφει χαρακτηριστικά ο Άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος7.
Δεύτερον. Καρπός καθαρός της γης η Θεοτόκος.
Γεννάται από τον Ιωακείμ και την σώφρονα Άννα, στα πρόσωπα των οποίων συγκεντρώθηκε η αγιότητα όλων των Αγίων προγόνων της Υπεραγίας Θεοτόκου με τους διαδοχικούς κατά καιρούς καθαρισμούς και αγνισμούς.
Γι’ αυτό και ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός ονομάζει το «σπέρμα του Ιωακείμ» σπέρμα πανάμωμον, αφού η Παρθένος γεννάται με σωφροσύνη, εγκράτεια, νηστεία και προσευχή. Γράφει ο μεγάλος αυτός Άγιος της Εκκλησία μας : «Όταν λοιπόν επρόκειτο να γεννηθή η Θεοτόκος Παρθένος από την Άννα, δεν τολμούσε η φύση να καρποφορήση πριν από τη χάρη, αλλά έμενε άκαρπη, μέχρις ότου βλαστήση η χάρη τον καρπό. Έτσι έπρεπε, να γεννηθή πρωτότοκη εκείνη, που θα γεννούσε τον “πρωτότοκο όλης της δημιουργίας”, που “όλα σ’ αυτόν χρωστούν την ύπαρξή τους”.
Καλότυχο ζευγάρι, Ιωακείμ και Άννα, όλη η κτίση σας ευγνωμονεί. Γιατί με τη μεσολάβησή σας εδώρισε η πλάση στο Δημιουργό το πιο υπέροχο απ’ όλα τα δώρα• πολυσέβαστη Μητέρα, μοναδική, άξια του Πλάστη. Ευλογημένη μέση του Ιωακείμ απ’ όπου βγήκε η ακηλίδωτη φύτρα. Θαυμαστή μήτρα της Άννας, που μέσα της αναπτύχθηκε σιγά σιγά, σχηματίσθηκε και γεννήθηκε πανάγιο βρέφος. Γαστέρα, που κυοφόρησες μέσα σου τον έμψυχο ουρανό, πλατύτερο από την απεραντοσύνη των ουρανών»8.
Το αυτό υποστηρίζει και ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς αναλύοντας τη διαδοχική εκλογή των απογόνων του Αδάμ και των προγόνων της Παναγίας : «Το Πνεύμα το Άγιον προοικονομούσε και την προέλευση αυτής (της Παναγίας) εκλέγοντας και καθαρίζοντας από την αρχή τη σειρά του γένους, αποδεχόμενο τους αξίους ή τους μέλλοντας να γίνουν πατέρες αξιολόγων προσώπων και απορρίπτοντας τελείως τους αναξίους»9. «Και όταν έπρεπε να γεννηθεί η παρθένος μητέρα του Θεού, και μάλιστα από δαβιτικό γένος και στον κατάλληλο καιρό για τη σωτηρία μας, και πλησίασε ο καιρός και έπρεπε να ετοιμασθεί η παρθένος, δεν βρέθηκαν τότε ανώτεροι στην αρετή από τους ατέκνους εκείνους (τον Ιωακείμ και την Άννα), ούτε από εκείνους που ανάγουν την ευγένεια του ήθους και του γένους στον Δαβίδ. Γι’ αυτό προτιμήθηκαν από τους πολυτέκνους οι άτεκνοι, για να κυοφορηθεί από πολυαρέτους η πανάρετη κόρη και η πάναγνη από όλως ιδιαίτερα σώφρονες και για να λάβει η σωφροσύνη, ερχόμενη σε συνεργασία με την προσευχή και την άσκηση, ως καρπό το να γίνει γεννήτρια παρθενίας»10.
Τρίτον. Καρπός καθαρός της γης η Παρθένος Μαρία. Όχι μόνο η προσωπική της καταβολή από τους αγίους γεννήτορές της, αλλά και αυτός ο βίος ο ένθεος της Παναγίας, έχοντας το νου της και όλες τις δυνάμεις της ψυχής στραμμένες μόνιμα προς τον Ουρανό και συγχρόνως η χάρις του Θεού, που ενοίκισε μέσα της αφού την βρήκε δοχείον καθαρόν, την κατέστησαν τόσο πλούσια, ώστε κατά την ημέρα του Ευαγγελισμού ο Αρχάγγελος Γαβριήλ να την προσφωνήσει όχι απλώς χαριτωμένη αλλά Κεχαριτωμένη.
Γι’ αυτό και ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός την χαρακτηρίζει ως το πιο εξαίσιο και ακριβό δώρο του Θεού11, και μάλιστα φθάνει στο σημείο να πει πως ποτέ δεν είχε γεννηθεί ούτε θα ξαναγεννηθεί τέτοια κόρη. Η απελευθέρωση δε της προμήτορος Άννας από την ακαρπία φανέρωνε ξεκάθαρα πως η στειρότητα του κόσμου σε αγαθά θα λυθεί και θα γεννηθεί ο κορμός της αφράστου μακαριότητος12.
Παρόμοια θέση εκφράζει και ο Άγιος Πρόκλος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως : «Τίποτα, λοιπόν, στη ζωή δεν είναι όπως η Θεοτόκος Μαρία. Περιόδευσε, άνθρωπε, όλη την κτίση με τη σκέψη και κοίταξε αν υπάρχει κάτι ίσο ή μεγαλύτερο από την αγία και Θεοτόκο Παρθένο. … Αρίθμησε τα παράδοξα και θαύμασε της Παρθένου τη νίκη• διότι Αυτόν που ολόκληρη η κτίση με φόβο και τρόμο ύμνησε, αυτή μόνη (η Θεοτόκος) ανερμηνεύτως τον εδέχθηκε στη γαστέρα της σαν σε θάλαμο»13.
Μαζί με τους Αγίους Πατέρες την μακαρίζουμε και εμείς, η κληρονομία της. Δεν είναι μόνο η μητέρα του Χριστού, αλλά και δική μας μητέρα. Γι’ αυτό και μαζί με το θεοφόρο και ταπεινό Νικόλαο Καβάσιλα, τον «Χαμαετό» της Θεσσαλονίκης, αναφωνούμε : «Καταθέτουμε κι εμείς, ψάλλοντας, στην κοινή εισφορά αυτά που μπορέσαμε : λιγότερα δυστυχώς και από αυτά που οφείλαμε και έπρεπε να είμαστε πρόθυμοι να προσφέρουμε, αλλά και από αυτά που προθυμοποιηθήκαμε. Τόσα πολλά είναι αυτά που οφείλουμε. Αλλά σ’ Εσένα και στη δική σου φιλανθρωπία ανήκει, Πολυύμνητη, να μη σταθμίσης τη χάρη που θα μας δώσης σε τίποτε δικό μας, αλλά στη δική σου μεγαλοπρέπεια. Κι όπως Εσύ, αφού εξαιρέθηκες από το κοινό γένος κι έγινες δώρο στο Θεό, εκόσμησες έπειτα όλους τους υπολοίπους ανθρώπους, έτσι και σ’ εμάς, αντί γι’ αυτούς εδώ τους λόγους που σου προσφέρουμε, αγίασε το θησαυροφυλάκιο των λόγων, την καρδιά μας, κι ανέδειξε τη χώρα της ψυχής άγονη για κάθε κακό με τη χάρη και τη φιλανθρωπία του μονογενούς σου Υιού, του Κυρίου και Θεού και Σωτήρος μας Ιησού Χριστού, στον οποίον αρμόζει κάθε δόξα, τιμή και προσκύνηση μαζί με τον άναρχό Του Πατέρα και το πανάγιο και αγαθό και ζωοποιό Πνεύμα, τώρα και πάντοτε και στους αιώνες των αιώνων. Αμήν»14.
1. Κεκραγάριον Εσπερινού.
2. Αυτόθι.
3. Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, Ομιλία ΛΖ΄, Εις την πάνσεπτον κοίμησιν της πανυπεράγνου Δεσποίνης ημών Θεοτόκου και Αειπαρθένου Μαρίας, κεφ. 15, ΕΠΕ 10,458.
4. Χαιρετισμοί πρός την Υπεραγία Θεοτόκο.
5. Μοναχού Θεοκλήτου Διονυσιάτου, Μαρία η μητέρα του Θεού, «Βιβλιοδετική Μέλισσα», Θεσσαλονίκη 1988, σελ. 83.
6. Αυτόθι.
7. Αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού, Η Θεοτόκος, εκδ. Αποστολική Διακονία, Αθήνα 1990, σελ. 41.
8. «Ἐπεί οὖν ἔμελλεν ἡ Θεοτόκος Παρθένος ἐκ τῆς Ἄννης τίκτεσθαι, οὐκ ἐτόλμησεν ἡ φύσις προλαβεῖν τό τῆς χάριτος βλάστημα, ἀλλ΄ ἔμεινεν ἄκαρπος, ἕως ἡ χάρις τόν καρπόν ἐβλάστησεν · ἔδει γάρ πρωτότοκον τεχθῆναι τήν τεξομένην τόν ¨πρωτότοκον πάσης κτίσεως, ἐν ᾧ τά πάντα συνέστηκεν¨.
Ὦ μακαρία ξυνωρίς Ἰωακείμ και Ἄννα, ὑπόχρεως ὑμῖν ἐστι πᾶσα ἡ φύσις · δι΄ ὑμῶν γάρ προσήγαγε δῶρον τῷ κτίστῃ, δῶρον ἁπάντων ὑπερφερέστατον, μητέρα σεμνήν, μόνην ἀξίαν τοῦ κτίσαντος. Ὦ ὀσφύς τοῦ Ἰωακείμ παμμακάριστε, ἐξ ἧς κατεβλήθη σπέρμα πανάμωμον. Ὦ μήτρα τῆς Ἄννης ἀοίδιμε, ἐν ᾗ ταῖς κατά μικρόν ἐξ αὐτῆς προσθήκαις ηὐξήθη καί διαμορφωθέν ἐτέχθη βρέφος πανάγιον. Ὦ γαστήρ, οὐρανόν ἐν ἑαυτῇ κυοφορήσασα ἔμψυχον τῆς οὐρανῶν εὐρυχωρίας πλατύτερον». Ένθ΄ ανωτ. σελ. 67-69 (Λόγος εις το Γενέσιον της Υπεραγίας Θεοτόκου).
9. «Ὅπερ (τό Πνεῦμα τό Ἅγιον) προῳκονόμει δέ καί τήν ταύτης εἰς τό εἶναι πρόοδον ἄνωθεν ἐκλεγόμενον καί ἀνακαθαῖρον τήν τοῦ γένους σειράν, καί τούς μέν ἀξίους ἤ ἀξιολόγων ἐσομένους πατέρας προσιέμενον, τούς δέ ἀναξίους τελείως ἀποβαλλόμενον». Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, Ομιλία ΝΖ΄, περί της κατά σάρκα γενεαλογίας του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού και της αυτόν εν παρθενία τεκούσης αειπαρθένου και Θεοτόκου, κεφ. 6, ΕΠΕ 11,432-433.
10. «Ἐπεί δέ καί παρθένον ἔδει τοῦ Θεοῦ μητέρα γενέσθαι, καί ταύτην ἐκ δαβιτικοῦ γένους καί κατά καιρόν ὑπέρ τῆς σωτηρίας τῆς ἡμετέρας, ἐπλησίασε δέ ὁ καιρός καί τήν παρθένον ἔδει προητοιμάσθαι, οὐχ εὑρέθησαν δέ τότε τῶν ἀτέκνων ἐκείνους κρείττους τήν ἀρετήν οὐδέ τῶν εἰς Δαβίδ ἀναφερόντων τήν τοῦ ἤθους καί τήν τοῦ γένους εὐγένειαν, διά τοῦτο προετιμήθησαν τῶν πολυπαίδων οἱ ἄπαιδες, ὡς ἄν ἐκ πολυαρέτων ἡ πανάρετος παῖς κυηθῇ καί ἐκ διαφερόντως σωφρόνων ἡ πάναγνος, καί λάβῃ καρπόν ἡ σωφροσύνη συνελθοῦσα προσευχῇ καί ἀσκήσει τό γενέσθαι παρθενίας γεννήτρια». Του ιδίου, Ομιλία ΜΒ΄, Εις την σωτήριον Γέννησιν της πανυπεράγνου Δεσποίνης ημών Θεοτόκου και Αειπαρθένου Μαρίας, κεφ. 5, ΕΠΕ 10,592-593.
11. Αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού, ό.π. σελ. 113.
12. ό.π. 117.
13. «Οὐδέν τοίνυν ἐν βίῳ, οἷον ἡ Θεοτόκος Μαρία. Περίελθε δή, ὧ ἄνθρωπε, τήν κτίστιν τῷ λογισμῷ, και βλέπε εἰ ἔστιν ἴσον ἤ μεῖζον τῆς ἁγίας καί Θεοτόκου Παρθένου. … Ἀρίθμησον τοίνυν τά παράδοξα, καί θαύμασον τῆς Παρθένου τήν νίκην · ὅτι ὅν πᾶσα ἡ κτίσις φόβῳ καί τρόμῳ ὕμνησεν, αὕτη μόνη ἀνερμηνεύτως ἐθαλάμευσε». Αγίου Πρόκλου Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως, Λόγος Ε΄, Εγκώμιον εις την αγίαν Παρθένον και Θεοτόκον Μαρίαν, κεφ. Β΄, PG 65,717D-720Α.
14. Μοναχού Θεοκλήτου Διονυσιάτου, ένθ΄ ανωτ. σελ. 84.
