Σύμφωνα με την παράδοση, όταν η αγία Ελένη ολοκλήρωσε το έργο της στους Αγίους Τόπους και ανακάλυψε τους τρεις σταυρούς, αυτόν του Χριστού και τους δύο των ληστών, καθώς και τα καρφιά της σταυρώσεως του Κυρίου, πήρε το δρόμο της επιστροφής στην Βασιλεύουσα. Με βάση λοιπόν αυτή την παράδοση, άγρια θαλασσοταραχή αναγκάζει την αγία Ελένη να αράξει στα νότια παράλια της Κύπρου, στις εκβολές του αρχαίου χειμάρρου Τέτιου, που από τότε ονομάστηκε Βασιλοπόταμος προς τιμή της μητέρας του Βασιλιά. Αφού η συνοδεία της Αγίας αποβιβάστηκε στο νησί, ο Τίμιος Σταυρός μεταφέρθηκε από θεία δύναμη στην κορυφή του όρους Όλυμπος, του σημερινού δηλαδή Σταυροβουνίου, υποδεικνύοντας στην Αγία τη θέση όπου έπρεπε να ανεγείρει ναό προς τιμήν του. Ανταποκρινόμενη η ταπεινή αυτοκράτειρα προς τη θεϊκή βούληση και αφού πρώτα κατάργησε τον ειδωλολατρικό ναό που προϋπήρχε, έκτισε στην ίδια θέση ναό προς δόξαν του αληθινού Θεού. Δώρισε μάλιστα σε αυτό το ναό ένα από τα καρφιά της Σταυρώσεως και τον ένα από τους σταυρούς των ληστών, αφού προηγουμένως είχε τοποθετήσει στο κέντρο του ένα τεμάχιο από το Τίμιο Ξύλο.
Στη συνέχεια και με βάση την ίδια παράδοση, η Αγία Ελένη κτίζει και άλλους ναούς στην Κύπρο, προικίζοντάς τους και εκείνους με τα ιερά σύμβολα του Πάθους του Κυρίου. Έτσι μεταδίδεται στη συνέχεια η τιμή του Τιμίου Σταυρού σε όλη την Κύπρο. Σημαντικότερα προσκυνήματα είναι αυτά στα χωριά Λεύκαρα, Τόχνη, Ανώγυρα, Κουκά και Όμοδος, στα οποία υπάρχουν σημαντικές εκκλησίες. Και σε άλλα μέρη όμως της Κύπρου διαδόθηκε η τιμή του Σταυρού, όπου και διασώζονται σημαντικές Μονές, όπως στην Πλατανιστάσα η Μονή του Τιμίου Σταυρού του Αγιασμάτι, στην Τσάδα της Πάφου η Μονή του Τιμίου Σταυρού της Μίνθης και στο Πελένδρι η εκκλησία του Τιμίου Σταυρού.
Πρεσβυτέρου Χρίστου Κούλενδρου