Του Αρχιμ. Φωτίου Ιωακείμ
«Όστις θέλει οπίσω μου ελθείν, απαρνησάσθω εαυτόν και
αράτω τον σταυρόν αυτού, και ακολουθείτω μοι»
Η σημερινή Κυριακή, η Γ´ των Νηστειών της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, καθώς και η εφεξής εβδομάδα, αγαπητοί εν Κυρίω αδελφοί, έχουν καθιερωθεί ως ημέρες Σταυροπροσκυνήσεως, δηλαδή ως κατεξοχήν ημέρες προσκυνήσεως του Τιμίου Σταυρού.
Και, όπως ερμηνεύουν θεόπνευστα οι ιεροί της Εκκλησίας διδάσκαλοι, τούτο θέσπισε πάνσοφα η αγία των Ορθοδόξων Εκκλησία για τον εξής λόγο: Στο μέσον κάθε κοπιαστικού έργου, ένεκα του καταβληθέντος κόπου, ο άνθρωπος αισθάνεται αδυναμία και λειποψυχία να συνεχίσει. Γι’ αυτό εκεί, στο μέσον της εργασίας, χρειάζεται μία ενίσχυση, μία παρηγορία, να πάρει δυνάμεις ο άνθρωπος, για να ολοκληρώσει το έργο του. Κι όπως κάποιος οδοιπόρος (μιλούμε για την παλαιότερη εποχή, που οι άνθρωποι διάνυαν με τα πόδια μεγάλες αποστάσεις), αν συναντήσει στο μέσο της οδοιπορίας ένα μεγάλο δένδρο με πλούσια σκιά, θα καθίσει από κάτω να ξαποστάσει για να συνεχίσει δυναμωμένος τον δρόμο του, έτσι συμβαίνει και σ᾽ εμάς, που διανύουμε Χάριτι Θεού τον δρόμο των νηστειών της αγίας Τεσσαρακοστής: Σήμερα, που φθάσαμε στο μέσον της οδού, η Εκκλησία μας προβάλλει τον Τίμιο Σταυρό του Χριστού, ώστε, ασπαζόμενοι αυτόν με ευλάβεια, να πάρουμε Χάρη και δύναμη για να τελειώσουμε τον αγώνα της νηστείας.
Αλλά ακόμη, η Εκκλησία μας ενδυναμώνει και ενισχύει στον προκείμενο αγώνα με τη δεσποτική φωνή του σημερινού Ευαγγελίου, η οποία μας προσκαλεί να σηκώσουμε ο καθένας τον σταυρό του και να ακολουθήσουμε τον Χριστό, που μας καλεί. Γιατί, η σημερινή περικοπή αρχίζει με τα σπουδαιότατα και γεμάτα βαθύ νόημα λόγια του Κυρίου: «Όποιος θέλει να γίνει ακόλουθός μου (μιμητής δηλαδή της επί γης ζωής μου), πρέπει να απαρνηθεί τον εαυτό του, και να σηκώσει έπειτα τον σταυρό του και έτσι να με ακολουθήσει». Εδώ ο Κύριός μας δεν εννοεί ασφαλώς να φτιάξει ο καθένας ένα σταυρό, τον οποίο να κουβαλεί παντού στον ώμο του. Όχι! Αλλά μας ζητεί πρώτα αυταπάρνηση, δηλαδή να αρνηθούμε τον παλαιό άνθρωπο, «τον φθειρόμενο κατά την απάτην και τας επιθυμίας του κόσμου τούτου», όπως λέει ο απόστολος Παύλος. Και στη συνέχεια να σηκώσουμε τον σταυρό μας, δηλαδή να συννεκρωθούμε με τον Κύριό μας Ιησού Χριστό. Τι σημαίνει τούτο, και πως γίνεται; Συννέκρωση με τον Χριστό και άρση του σταυρού, σημαίνει να αγωνιζόμαστε με ταπείνωση και πίστη και ελπίδα για να κάνουμε πάντα το θέλημα του Θεού στη ζωή μας, να αποδεχόμαστε τις θλίψεις, τις δοκιμασίες, τις ασθένειες, που στέλνει ο Κύριος για τη σωτηρία μας. Να σηκώνουμε λοιπόν και τον εκούσιο σταυρό, δηλαδή να αγωνιζόμαστε με τη δική μας θέληση τον πνευματικό αγώνα, με νηστεία, προσευχή, ελεημοσύνη, συγχωρητικότητα, ταπείνωση, αγάπη, και να γινόμαστε έτσι νεκροί προς τα πάθη και, ταυτόχρονα, να δεχόμαστε με υπομονή και ευχαριστία τις ακούσιες θλίψεις στη ζωή μας, ως ερχόμενες με την Πρόνοια του Θεού, για την κάθαρση και τον αγιασμό της αθάνατης ψυχής μας. Και πάντα να αποβλέπουμε στον Λυτρωτή, που σήκωσε τον βαρύτερο απ’ όλους τους ανθρώπους Σταυρό για τη σωτηρία μας. Ο Χριστός μας διασαφηνίζει αμέσως στη συνέχεια το σε τι συνίσταται η άρση τούτη του Σταυρού. «Όποιος θέλει να σώσει την ψυχή του», είπε, «θα πρέπει να την αποβάλει, να νεκρωθεί δηλαδή ως προς τη ζωή των αισθήσεων.
Κι όποιος έτσι νεκρωθεί, χάριν εμού και του Ευαγγελίου, αυτός θα σώσει την ψυχή του». Στη συνέχεια, ο Θεάνθρωπος Ιησούς αναδεικνύει το άφθαστο μεγαλείο και την ανυπολόγιστη αξία κάθε ανθρώπινης ψυχής, λέγοντας πως κανένα πράγμα του κόσμου τούτου, ούτε όλος ο κόσμος μαζί δεν αποτελεί ισότιμο αντάλλαγμα μιάς ψυχής. Κι όταν λέμε ψυχή, εννοούμε την πνευματική υπόσταση του ανθρώπου, τον έσω άνθρωπο. Γιατί ο άνθρωπος αποτελείται από το γήινο σώμα και την ουράνια ψυχή. Σύμφωνα με σχετική αναφορά του βιβλίου της Γένεσης, ο Θεός «χούν λαβών από της γης» έπλασε τον άνθρωπο, «και ενεφύσησεν εις το πρόσωπον αυτού, και εγένετο ο άνθρωπος εις ψυχήν ζώσαν». Ψυχή λοιπόν είναι αυτή η θεία πνοή, με την οποία ο Δημιουργός μας έδωκε το ατίμητο δώρο της ζωής, και μας κατέστησε «κατ’ εικόνα Του», με τα πνευματικά της ψυχής χαρίσματα.
Τούτο ακριβώς αποδεικνύει τη μέγιστη αξία της ψυχής και κατ’ επέκταση του ανθρώπινου προσώπου. Επειδή λοιπόν η ψυχή είναι θεία, και μετέχει της θεικής ευγένειας, κατά τον Θεολόγο Γρηγόριο, τίποτα από τα υλικά δεν είναι δυνατόν να συγκριθεί με την αξία της. Γι’ αυτό και η απώλειά της, δηλαδή η παράβαση του θελήματος του Θεού και η υποδούλωση στην αμαρτία, δεν εξαγοράζεται με κανένα πράγμα του κόσμου τούτου. Η απώλεια, αν παραμείνει κάποιος αμετανόητος, καθίσταται οριστική με τον θάνατο. Και είναι για τη σωτηρία των αθανάτων ψυχών μας, που ο Δεσπότης μας Χριστός έπαθε στον Σταυρό και υπέμεινε τον ατιμωτικότερο θάνατο της εποχής Του. Το χυμένο στον Σταυρό πανάχραντο Αίμα Του μας έγινε απολύτρωση. Φθάνει όμως να είμαστε μέλη της Εκκλησίας Του, αλλά μέλη ζωντανά, ενεργά, και να ζούμε με μετάνοια, για να οικειοποιηθούμε τη Χάρη αυτή της απολυτρώσεως.
Αυτή λοιπόν η τεράστια αξία της ψυχής μας καθορίζει φυσικά και το χρέος και την ευθύνη μας απέναντι στον Δημιουργό. Ο βασικός σκοπός της παρούσας ζωής, αγαπητοί αδελφοί, είναι να γίνουμε μέτοχοι της Θείας, της αληθινής, της αιώνιας ζωής. Κι αυτό είναι που ονομάζουμε «σωτηρία της ψυχής». Και χρειάζεται αγώνας και κόπος, για να το επιτύχουμε τούτο, πάντοτε ασφαλώς με τη συνέργεια της Θείας Χάρης. Χρειάζεται ισόβιος αγώνας, να μην αιχμαλωτιστούμε από την αγάπη του μάταιου τούτου κόσμου. Γιατί, όπως θεόπνευστα ορίζει ο Θεολόγος Ιωάννης, «κάθε τι το εφάμαρτο στον κόσμο τούτο δεν είναι παρά η επιθυμία της σάρκας και η επιθυμία των ματιών και η κενοδοξία της κοσμικής ζωής», πράγματα που δεν είναι από τον Θεό, αλλά τον διάβολο.
Αγαπητοί μου Χριστιανοί, η κρίση των ημερών μας δεν είναι τυχαία. Τύχη για μας τους Ορθοδόξους Χριστιανούς δεν υπάρχει. Ο Θεός δεν είναι μόνο Δημιουργός μας, αλλά και Προνοητής. «Ουδέν απρονόητον». Και επέτρεψε τις πολυποίκιλες σύγχρονες δοκιμασίες για το καλό μας, το αιώνιο καλό μας. Για τη διόρθωσή μας. Γιατί όλοι μας, μικροί και μεγάλοι, παλαιότεροι και νεώτεροι, «ημάρτομεν, ηνομήσαμεν, ηδικήσαμεν» ενώπιον του Θεού, κι ο καθένας μας, στο μέτρο του, παρέβηκε το άγιο θέλημά Του και λύπησε την αγάπη Του. Οι δοκιμασίες τούτες είναι λοιπόν η άλλη όψη της αγάπης του Θεού, για να συνέλθουμε από τον λήθαργο της αμαρτίας. Καλούμαστε όλοι σε μετάνοια, σε διόρθωση του φρονήματός μας, της ζωής μας. Είναι κι αυτός ένας σταυρός, ένας ακούσιος σταυρός, που καλούμαστε να σηκώσουμε, με του Κυρίου τη βοήθεια.
Διερχόμαστε τώρα την αγία Τεσσαρακοστή, περίοδο κατεξοχήν μετανοίας. Ας την εκμεταλλευθούμε, ας την αξιοποιήσουμε πνευματικά. Ας εκζητήσουμε τον Θεό, και ας προσπέσουμε στο έλεος και την ευσπλαχνία Του. Αλλά να προσπέσουμε με έργα μετανοίας, με ταπείνωση, πίστη και ελπίδα. Κι αν έτσι αγωνιζόμαστε να ζούμε, τηρώντας το θέλημα του Θεού, και η κρίση τούτη θα παρέλθει και όποιες άλλες. Και θα αξιωθούμε να διέλθουμε με ειρήνη και τούτη την πρόσκαιρη ζωή, και να εισέλθουμε στην άλλη, την αληθινή και αιώνια, με τη Χάρη και φιλανθρωπία του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, με τις πρεσβείες της Παναγίας μας, τη δύναμη του Τιμίου και Ζωοποιού Σταυρού και τις ικεσίες όλων των αγίων. Αμήν!