Οι Γιορτές του Καλοκαιριού στην Σεισμόπληκτη χώρα της Σάμου
Του Δρος Μ. Βαρβούνη
Η Χώρα της Σάμου υπήρξε πρωτεύουσα του νησιού, όπως και το όνομά της μαρτυρεί, από τα τέλη του 16ου αιώνα, οπότε έγινε η επαναπύκνωση του πληθυσμού της Σάμου, ως και το 1854, οπότε ο Ηγεμόνας Ιωάννης Γκίκας μετέφερε την πρωτεύουσα στον τότε Λιμένα Βαθέος, την σημερινή πόλη της Σάμου.
Έχει όμως κρατήσει όλα τα χαρακτηριστικά μιας νησιώτικης πρωτεύουσας, κάτι που αποτυπώνεται και στους μεγάλους και σημαντικούς μεταβυζαντινούς ναούς της. Τέσσερεις ήταν αρχικά οι ενορίες της, που στην πορεία συμπτύχθηκαν σε δύο, αλλά οι ναοί παραμένουν, πραγματικά μνημεία μεταβυζαντινής εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής.
Τα μνημεία αυτά, όπως και όλες οι παλαιές και ιστορικές εκκλησίες του ναού, επλήγησαν από τον σφοδρό σεισμό του 2020. Ο ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου έχει τις λιγότερες ζημιές, οι ναοί όμως της αγίας Παρασκευής – ο παλαιός μητροπολιτικός ναός του νησιού – της αγίας Άννας και του αγίου Δημητρίου χρήζουν επισκευών. Και βέβαια τα πολλά και σημαντικά παρεκκλήσια του χωριού και τα εξωκκλήσια της ευρύτερης περιφέρειάς του ενίοτε χρειάζονται αποκατάσταση και επισκευή.
Η τοπική Εκκλησία, με πρωτεργάτη τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Σάμου και Ικαρίας κ. Ευσέβιο δίνει τον δικό της, αθόρυβο και αποτελεσματικό αγώνα για να ολοκληρωθεί το μεγάλο και δύσκολο αυτό έργο. Και ο αγώνας είναι διπλός, διότι δεν αφορά μόνο τα κτήρια, αλλά και σπουδαίο ζήτημα της λειτουργικής και λατρευτικής χρήσης τους, καθώς οι ναοί αυτοί συνδέονται άμεσα με τις εκφράσεις της λαϊκής θρησκευτικότητας, της ευλάβειας και της πνευματικότητας των κατοίκων του χωριού, όπως αυτές αποτυπώνονται στα ετήσια εορτολογικά έθιμά τους.
Μέσα στο καλοκαίρι τοποθετούνται χρονικά τα τρία από τα τέσσερα κύρια πανηγύρια του χωριού, της αγίας Άννας (25 Ιουλίου), της αγίας Παρασκευής (26 Ιουλίου) και της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (15 Αυγούστου). Φέτος όλα έγιναν «ευσχημόνως και κατά τάξιν», κυρίως χάρη στις προσπάθειες του προσωρινά τοποθετημένου ως εφημερίου Χώρας – αφού το χωριό είχε την ατυχία πριν τον σεισμό να χάσει τον επί πολλά χρόνια ιερέα του, τον μακαριστό π. Δημήτριο Παπασταματίου – Αρχιμανδρίτη Σωτηρίου Κοσμόπουλου, Πρωτοσυγκέλου της Ιεράς Μητροπόλεως Σάμου και Ικαρίας.
Ο π. Σωτήριος με τις ιεροπρεπείς λειτουργίες του, με την συστηματική διδαχή και με τον ασταμάτητο μόχθο του κατάφερε και το ζήτημα των ναών να αντιμετωπίσει, καθώς φέτος για πρώτη φορά μετά τον σεισμό ο ναός της αγίας Παρασκευής, έστω και λαβωμένος, λειτούργησε, ενώ το πανηγύρι της αγίας Άννας έγινε στην Παναγία όπου έχει μεταφερθεί η εφέστια παλαιά και ασημοντυμένη εικόνα της, αλλά και την πνευματική και λειτουργική ζωή των πιστών να αναγεννήσει. Με το κήρυγμα και τις διδαχές της κολλυβαδικής παράδοσης και ευλάβειας, της οποίας πέρα από βιωματικός τελεστής είναι και επιστημονικός μελετητής, ο π. Σωτήριος μπόρεσε να γεμίσει και πάλι τους ναούς, να εμψυχώσει και να εμπνεύσει τους ανθρώπους, αλλά και να τους οδηγήσει προς σωστές και παραδοσιακές λειτουργικές πρακτικές, όπως λ.χ. η τέλεση των μνημοσύνων το Σάββατο.
Παραλλήλως δε επιβλέπει το έργο της αποκατάστασης των ναών, που προχωρά με αργούς κάποτε ρυθμούς λόγω γραφειοκρατικών και άλλων εμποδίων, και δίνει ελπίδα και πνοή στους κατοίκους του χωριού, που ελπίζουν πάντα στην αναγέννηση και επισκευή των ναών τους. Και αυτά βέβαια γίνονται υπό την πατρική επίβλεψη και ευλογία του Σεβασμιωτάτου κ. Ευσεβίου, που, όπως προαναφέρθηκε, δίνει καθημερινά τον δικό του αγώνα για την υποστύλωση, στερέωση, διάσωση και αποκατάσταση των ναών της επαρχίας του, που επλήγησαν από τον καταστρεπτικό σεισμό της 30ής Οκτωβρίου.
Όλα αυτά ήταν ιδιαιτέρως εμφανή στον πανηγυρικό εσπερινό και την πανηγυρική θεία λειτουργία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, όπου κατά παλαιά παράδοση του χωριού και του νησιού τελέσθηκε και η ακολουθία του «Επιταφίου της Παναγίας», ως παράδοση και όχι ως νεώτερη συνήθεια, όπως συμβαίνει τα τελευταία χρόνια σε όλες σχεδόν τις ελληνικές περιοχές, εκτρεπόμενη μάλιστα στα όρια της φολκλοροποίησης της λατρείας και του «θρησκευτικού θεάματος». Ιεροπρέπεια, σεβασμός στην παράδοση, κατάνυξη και λειτουργική σεμνότητα υπήρξαν τα κύρια χαρακτηριστικά τόσο της συγκεκριμένης πανήγυρης, όσο και των άλλων καλοκαιρινών πανηγύρεων της Χώρας. Κι αυτό το οφείλουμε εν πολλοίς στο έργο και τις προσπάθειες του π. Σωτηρίου, που αναλώνεται καθημερινά στο ιερό του καθήκον, αποδίδοντας εύχυμους πνευματικούς καρπούς.
Τα πάντα φέτος στη Χώρα της Σάμου, παρά τους όποιους φόβους της πανδημίας, απέπνεαν ελπίδα και αισιοδοξία. Και θύμιζαν καλές παλαιότερες εποχές, προσεισμικές και προκορονοϊκές. Ας ευχηθούμε η προοδευτική αυτή πορεία να συνεχιστεί και του χρόνου.
