Ορθόδοξη Εκκλησία και Κλασικά Γράμματα: Το Παράδειγμα της Ιεράς Μητροπόλεως Χίου, Ψαρών και Οινουσσών
Γράφει ο Μ. Βαρβούνης, Καθηγητής Λαογραφίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης
Η σχέση της Ορθόδοξης Εκκλησίας με τα κλασικά γράμματα είναι παλαιά και δοκιμασμένη στο πέρασμα του χρόνου. Από πολλές απόψεις, η Εκκλησία λειτούργησε ως κιβωτός της ελληνικής γλώσσας και του ελληνικού πολιτισμού, διασώζοντάς τον σε περιόδους δουλείας, αλλά και ακτινοβολώντας τον στους υπόλοιπους ορθόδοξους λαούς της Νοτιοανατολικής Ευρώπης και της Ανατολικής Μεσογείου. Πρόκειται για σχέση παλαιά και δοκιμασμένη, με ευεργετικά αποτελέσματα για το Γένος, που εκδηλώθηκε στο διάβα των αιώνων με πλήθος ενεργειών, με εκδόσεις και συγγραφές, με την εκπαιδευτική δράση της Εκκλησίας, ακόμη και με θυσίες, όποτε χρειάστηκε το έργο αυτό να προασπιστεί και να υποστηριχθεί με το αίμα των πρωταγωνιστών του.
Στην εποχή μας, οι δράσεις αυτές συχνά συνεχίζονται, μέσα στα νέα πλαίσια που ορίζουν οι τρέχουσες συνθήκες. Μπορεί να μην υπάρχει πια ο αλλοτριωτικός καταναγκασμός του δυνάστη, υφίστανται όμως υπόγειες αποδομητικές τάσεις, που πρέπει να αντιμετωπιστούν συστηματικά, για να μην επιβάλλουν τα ολέθρια για την ταυτότητά μας αποτελέσματά τους. Το σπουδαίο και επίπονο αυτό έργο, έχει εν πολλοίς αναλάβει και πάλι η Εκκλησία, με εντυπωσιακά ενίοτε αποτελέσματα.
Λαμπρό παράδειγμα αποτελεί το ανάλογο έργο της Ιεράς Μητροπόλεως Χίου, Ψαρών και Οινουσσών, την πνευματική ηγεσία της οποίας έχει ένας λόγιος και οτρηρός των κλασικών γραμμάτων θεράπων, ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης κ. Μάρκος, πτυχιούχος, πέραν της Θεολογικής, και της γεραράς Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, και υποψήφιος διδάκτωρ της Βυζαντινής Φιλολογίας της ίδιας Σχολής. Επιμελής σπουδαστής και οξυδερκής φιλόλογος, με σημαντικό ήδη από τα φοιτητικά χρόνια του έργο, ο Σεβασμιώτατος ήδη από την αρχή της ποιμαντορίας του έθεσε τις βάσεις και αυτής της πτυχής του πολυσχιδούς πνευματικού και ποιμαντικού έργου του. Αρκεί κανείς να δει τα τεύχη του περιοδικού «Κατάρτισις» που εκδίδει η Μητρόπολη, τα περιεχόμενα και την καλλιέπεια των κειμένων που περιλαμβάνονται σε αυτά, για να κατανοήσει του λόγου το αληθές.
Και κοντά σε αυτά οι εκδόσεις αυτοτελών τόμων των ομοζύγων εκδόσεων «Κατάρτισις», όπως για παράδειγμα ο τόμος «Φιλολογικά», στον οποίο περιλαμβάνονται ένδεκα μελέτες αρχαίας, λατινικής, βυζαντινής και νεοελληνικής φιλολογίας του Σεβασμιωτάτου, οι «Λόγοι» του, όπου φιλοξενούνται λαμπρές αναλύσεις εκκλησιαστικών ζητημάτων βασισμένες σε ερμηνευτικές προσεγγίσεις κειμένων της εκκλησιαστικής και της θύραθεν γραμματείας, ο τόμος «Απολογητικά», όπου ο Σεβασμιώτατος δείχνει εναργώς την επαφή του με την διεθνή λογοτεχνία και βιβλιογραφία, αλλά και η μελέτη του για την δράση του ελληνικού πολεμικού ναυτικού κατά την απελευθέρωση της Μακεδονίας και των νησιών του Αιγαίου (1912 – 1913), όπου φαίνεται και η λαμπρή ιστορική του κατάρτιση.
Των διαπιστώσεών μας επιμαρτυρούν επίσης η έκδοση των πολιτικών και ιστορικών δοκιμίων του Καθηγητού και Ακαδημαϊκού Κων. Αμάντου, με την επιμέλεια του Χίου μακαριστού Καθηγητού Στεργ. Φασουλάκη, η επανέκδοση της κριτικής έκδοσης του ύμνου στον Πρωτομάρτυρα Στέφανο που συνέταξε ο Ρωμανός ο Μελωδός, της φιλοτεχνηθείσης το 1957 από τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης κ. Άνθιμο, λαμπρό επίσης εκπρόσωπο της συναρμογής θεολογίας και φιλολογίας, ο τόμος με τα πρακτικά της επιστημονικής ημερίδας για τα 200 χρόνια από το μαρτύριο του νεομάρτυρα Αγγελή του Αργείου, η αυτοτελώς εκδοθείσα ομιλία του Σεβασμιωτάτου με τίτλο «Θυσία – Δόξα – Ελευθερία», για την 195η επέτειο της σφαγής της Χίου, του 1822, και το μνημειώδες «Νέο Χιακό Λειμωνάριο», που εκδόθηκε με μέριμνα και επιστασία του λόγιου Δεσπότη της Χίου, και επιμέλεια του δρ. Γεώργιου Πιτσινέλη, επίλεκτου μέλους του Τομέα Βυζαντινής Φιλολογίας και Λαογραφίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΕΚΠΑ.
Αν σε αυτά προστεθούν τα ποικίλα ποιμαντικά και κηρυγματικά κείμενα του Σεβασμιωτάτου κ. Μάρκου, τα συνέδρια που διοργάνωσε ή προγραμματίζει για το μέλλον η Ιερά Μητρόπολη Χίου, οι παρεμβάσεις του σε τρέχοντα και φλέγοντα ζητήματα της εκκλησιαστικής και πνευματικής επικαιρότητας, οι διαλέξεις και η εν γένει πνευματική κίνηση που υπάρχει στο μυροβόλο νησί με την φροντίδα της τοπικής Εκκλησίας, μπορούμε εύκολα να κατανοήσουμε τόσο το μέγεθος, όσο και την σημασία της προσφοράς αυτής.
Εξέχουσα σημασία έχει επίσης η ίδρυση, διοργάνωση και λειτουργία της βιβλιοθήκης της Ιεράς Μητροπόλεως «Άγιος Αγαπητός», μιας πραγματικής και αξιοθαύμαστης κιβωτού των ελληνικών γραμμάτων και της ελληνικής παιδείας στις εσχατιές του Αιγαίου. Έχοντας προσελκύσει πολλές δωρεές, πέραν της αρχικής συλλογής της, και έχοντας καταστεί πόλος έλξης πολλών προσωπικοτήτων του ελληνικού δημόσιου βίου, η βιβλιοθήκη αυτή αποτελεί λαμπρό παράδειγμα προς μίμηση, καθώς μας δείχνει πώς μπορεί η Εκκλησία να παρέμβει αποτελεσματικά και σωτήρια στα πνευματικά δρώμενα μιας ακριτικής περιοχής.
Το έργο που επιτελείται στην Ιερά Μητρόπολη Χίου είναι όντως αξιοθαύμαστο και πρωτοποριακό. Και οφείλεται στον εγκρατή γραμμάτων κλασικών Μητροπολίτη Χίου κ. Μάρκο, που με το έργο του διακηρύσσει ότι και στις μέρες μας, παρά την προϊούσα εκβαρβάρωση του δημόσιου βίου, η Εκκλησία μπορεί και πάλι να μεταλαμπαδεύσει τις αξίες του κλασικού πολιτισμού και των κλασικών γραμμάτων μας, που τόσο έχουν ανάγκη οι άνθρωποι της εποχής μας. Αρκεί να βρει η αξιοτίμητη προσπάθεια αυτή μιμητές και ακολούθους.
