Αποτελεί υψοποιό αρετή, εδραίωμα και στήριγμα της όλης πνευματικής ορθοπραξίας. Όποιος την ενημφεύθη, κατά τον Όσιο Ιωάννη της Κλίμακος, «είναι ήπιος, προσηνής, ευκατάνυκτος, ευσπλαγχνικός περισσότερο από κάθε άλλον. Είναι ακόμη γαλήνιος, χαρωπός, ευκολοκυβέρνητος, άλυπος, άγρυπνος, άοκνος, και απαθής» (Κλίμαξ, Περί Ταπεινοφροσύνης). Ο λόγος, ασφαλώς, περί της αγγελικής ταπεινώσεως, που κατά τον ως άνω Όσιο, μαζί με την αγάπη, αποτελούν ζεύγος ιερό, πολυσέβαστο, ουράνιο, πνευματοφόρο, χριστοκεντρικό, σωτήριο και φωτιστικό: «Η μία υψώνει και η άλλη συγκρατεί όσους υψώθηκαν και δεν τους αφήνει ποτέ να πέσουν».
Ωσάν τον άγιο Αρσένιο τον Καππαδόκη (1840-1924, εορτή 10 Νοεμβρίου. αγιοκατάταξη 11/02/1986), τον χρηματίσαντα και πνευματικό ανάδοχο του αγίου Παϊσίου του Εζνεπίδη. Από υπερβολική ταπείνωση, ο μακάριος πατήρ, δεν ανέβαινε ποτέ σε ζώα, αλλά αργά και σταθερά διένυε με τα πόδια κάθε χιλιομετρική απόσταση, για ποιμαντικούς και πνευματικούς λόγους.
Ο Πρύτανης της μυστικής θεολογίας, Όσιος Ισαάκ ο Σύρος (613-700) θέτει την ταπεινοφροσύνη στην κορυφή των αρετών, μαζί με την αγάπη. Μάλιστα δε, ο Όσιος, ο οποίος ομίλησε περί της προσευχής χρησιμοποιώντας για πρώτη φορά τον όρο «πνευματική προσευχή» (και την οποία ως «Ουράνια προσευχή» θέτει υψηλότερα και απ᾿ αυτήν την καρδιακή), σημειώνει ότι οποιαδήποτε πνευματική απόπειρα αναβάσεως είναι εκ προοιμίου καταδικασμένη, και δη παταγωδώς, εάν αυτή δεν εμφορείται από την αγγελική και μακαρία ταπείνωση. Ο ΑββάςΕυπρέπιος, έξοχα παρατηρεί: «Εάν θέλεις να σωθείς, όπου και αν πας, μη βιαστείς να πάρεις τον λόγο, πριν σε ρωτήσει κάποιος».
Τη 13η του μηνός Μαΐου η αγία μας Εκκλησία εορτάζει την ιερά μνήμη του αγίου Λαοδικίου, του δεσμοφύλακος. Αυτός ο ένδοξος μάρτυς φρουρούσε την Αγία Γλυκερία, όταν εκείνη εφυλακίσθη για την πίστη της στον Νυμφίο και Λυτρωτή Κύριο Ιησού Χριστό (καί η Αγία εορτάζει 13/05). Είδε ο Λαοδίκιοςτην ταπείνωση και αυταπάρνηση της Αγίας Γλυκερίας καιεπίστευσε. Κατηχήθηκε από την Αγία εντός της φυλακής, έγινε χριστιανός, ομολόγησε την πίστη του και μαρτύρησε δια της εκκοπής της τιμίας αυτού κεφαλής. Έτσι, ο πρώην ειδωλολάτρης δεσμοφύλακας αιχμαλωτίσθη από την ομολογία και ταπείνωση της Αγίας Γλυκερίας, προς τιμήν της οποίας, ψάλλουμε στον πανηγυρικό της εσπερινό, τα βράδυ της 12ης μηνός Μαΐου: «Όθεν έτυχες, ουρανίων θαλάμων Γλυκερία, δυσωπούσα του σωθήναι, τους σε πιστώς μακαρίζοντας».
Θέλεις να διαβάσεις, φίλε αναγνώστα, και ετέραν αναφοράν περί της υψιπετούς ταπεινοφροσύνης; Ιδού! Την αναμόχλευσα και παραδίδω αυτήν στην αγάπη σου: «Ο Αββάς Ησαΐας είπεν: όταν κάμης την ακολουθίαν σου και λέγης τας προσευχάς σου, να αισθάνεσαι ταπεινοφροσύνην, ωσάν να είσαι βέβαιος, ότι είσαι ανάξιος. Τότε μόνον αι προσευχαί σου έχουν την δύναμιν να φθάσουν μέχρι του Θεού. Εάν όμως την ώραν που αγρυπνείς εις την ακολουθίαν σου ενθυμηθής κάποιον, που κοιμάται, ή κάποιον που δεν φροντίζει δια τα καθήκοντά του, και τους κατακρίνεις, τότε ο κόπος σου επήγε χαμένος» (Ευεργετινός, τόμος Δ’, Υπόθεσις ΙΓ’, 19).
Και αν πάλι, καταπιάνεσαι με όσα άρρητα και ανεξερεύνητα, αυτά δηλαδή που τυγχάνουν ανερμήνευτα και αδυνατεί να κατανοήσει με τον περιορισμένη αντιληπτική του ικανότητα ο άνθρωπος, διάβασε τον κάτωθι λόγο, που αναφέρεται στον Μέγα Αντώνιο, τον μεγάλο αββά και οικιστή της Ερήμου, και θέλεις αποκτήσεις ειρήνη στην καρδιά σου και μεγάλη ωφέλεια πνευματική: «Ο Αββάς Αντώνιος, αναλογισθείς μετά δέους το βάθος των κριμάτων του Θεού, παρεκάλεσε τον Θεόν να τού εξηγήσει μερικάς απορίας. – «Κύριε, έλεγε, διατί μερικοί αποθνήσκουν εις μικράν ηλικίαν, ενώ άλλοι εις βαθύτατον γήρας; Διατί άλλοι είναι πτωχοί και άλλοι πλούσιοι; Διατί οι μεν άδικοι πλουτούν και ευτυχούν, ενώ οι δίκαιοι πεινούν και υποφέρουν;» Ήλθε λοιπόν, προς αυτόν, φωνή λέγουσα: – «Αντώνιε, πρόσεχε τον εαυτόν σου, διότι αυτά είναι ανεξερεύνηται κρίσεις του Θεού και δεν είναι ψυχικόν σου συμφέρον η ενασχόλησις με αυτά»» (Αυτόθι, ΥπόθεσιςΙΖ’, 11-12).
Ο Όσιος Αμφιλόχιος Μακρής (1889-1970, εορτή 16η Απριλίου, αγιοκατάταξη 29/08/2018) συνήθιζε να παροτρύνει τα πνευματικά του παιδιά να «αγκαλιάσουν» την ταπείνωση. Έλεγε χαρακτηριστικά: «Παιδιά μου, ν᾿αγαπάτε τα δέντρα! Ναι, να τ᾿αγαπάτε. Γνωρίζετε ότι ο Θεός μάς έδωσε μία ακόμη εντολή, που δεν αναφέρεται στην Αγία Γραφή; Αυτή είναι η εντολή: να αγαπάτε τα δέντρα!». Και, αναφορικά με την «αγία» ταπείνωση, συμβούλευε όποιον/αν επήγαινε κοντά του: «Παιδάκι μου, παιδάκι μου, αν ξέραμε πόσο αναπαύεται ο Πανάγιος Θεός στον ταπεινό άνθρωπο! Αν ξέραμε πόσο εύκολα ανοίγουν οι θύρες του Ουρανού μπροστά στον μυστικό θησαυρό της ταπεινοφροσύνης! Ω, πόσο φρίττουν οι δαίμονες, πόσο φρίττουν και τρέμουν τον ταπεινό άνθρωπο! Παιδιά μου, ταπείνωση, υπομονή και αγάπη. Να, αυτός είναι ο δρόμος, αυτό το μονοπάτι που οδηγεί στον Παράδεισο! Ταπείνωση, υπομονή και αγάπη…!».
Είπα Ουρανό, όμως, και θυμήθηκα χαριτωμένα λόγια του μεγάλου νηπτικού πατρός, Οσίου Ιουστίνου Πόποβιτς (1894-1979, εορτή 14η Ιουνίου, αγιοκατάταξη 02/05/2010). Συνήθιζε να διδάσκει ο Όσιος: «Με δύο κλειδιά ανοίγει ο Παράδεισος και μάλιστα πανηγυρικά! Το πρώτο λέγεται καλοσύνη και συνοδεύεται από ενάρετες και φιλάρετες πράξεις. Το δεύτερο, αυτό που σε σπρώχνει εντός του Παραδείσου, ονομάζεται γλυκυτάτη ταπείνωση και είναι ικανή να κατεβάζει τον Ουρανό στη γη».
Οσίες και παναγιόφιλες ψυχές, μακαρίες και παναγιοσκέπαστες αγιασμένες ψυχούλες, που εγκαταλείψατε κάθε κοσμικό και εγωπαθές αξίωμα επί της γης και ενδυθήκατε την αφάνεια και την πνευματοκίνητηταπείνωση! Για εσάς, λέγω, θαρρώ, για εσάς και τον οσιακό αγώνα σας, ο Όσιος Ιωάννης ο Σιναΐτης, μεταξύ άλλων, αφού έπαθε και εδιδάχθηεμπόνως, έγραφε: «Νεύρα της ταπεινοφροσύνης και οδοί, αλλ᾿ όχι σημάδια και αποδείξεις, είναι η ακτημοσύνη, η αφανής ξενιτεία, η απόκρυψις της σοφίας, η απλή ομιλία, η ζήτησις ελεημοσύνης, η απόκρυψις της ευγενικής καταγωγής, η εξορία της παρρησίας, η απομάκρυνσις της πολυλογίας […] Τότε φαίνεται η φιλοσοφία μας και η φιλοθεΐα μας, όταν, ενώ μπορούμε να υψώσουμε τον εαυτό μας, αποφεύγωμεανεπιστρεπεί το ύφος».
Ω, μακαρία και γλυκυτάτη ταπείνωση! Εσύ που ανοίγεις τη θύρα του Παραδείσου και κατεβάζεις τον Ουρανό στη γη. Εσύ που νύμφη εχρημάτισες εις τόσες χριστομίμητες και φιλόθεες οσιακές ψυχές! Εσύ που, μεταξύ άλλων, και «αγία» καλείσαι…!