Σουηδίας Κλεόπας: Ο Άγιος Νεκτάριος και ο μαθητής του Ριζαρείτης Άγιος Γερβάσιος

Του Σεβ. Μητροπολίτου Σουηδίας κ. Κλεόπα

Με αφορμή την πρόσφατη αγιοκατάταξη από το Οικουμενικό Πατριαρχείο (16 Νοεμβρίου 2023) του Οσίου και θεοφόρου Πατρός ημών Γερβασίου Παρασκευοπούλου, καθώς και την σημερινή τηλεφωνική μου επικοινωνία με τον Σεβ. Μητροπολίτη Πατρών κ. Χρυσόστομο, ο οποίος, με πολλή προθυμία και καλοσύνη, μου μίλησε για την ζωή και την ιερατική δράση του Αγίου Γερβασίου, αποφάσισα να ανατρέξω στο προσφάτως εκδοθέν από την Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος δίτομο πόνημά μου, με τίτλο “Ἀνέκδοτες Ἐπιστολές Ἁγίου Νεκταρίου Πενταπόλεως”, και να αναδημοσιεύσω το υλικό που αφορά την σπουδή του Αγίου Γερβασίου στην Εκκλησιαστική Ριζάρειο Σχολή των Αθηνών, κατά την δεκατετραετή διεύθυνση του Αγίου Νεκταρίου (1894-1908).
Η ιδεώδης μορφή του ποιμένος, η οποία σκιαγραφείται στις επιστολές του Αγίου Νεκταρίου και στις σελίδες του βιβλίου “Μάθημα Ποιμαντικῆς”, αποτελεί την ζώσα πραγματικότητα στο πρόσωπο του αγίου. Ο ιερός συγγραφεύς αναμετρά τα πάσης φύσεως προσόντα, τα οποία θεωρεί απαραίτητα για τον μέλλοντα χειροτονείσθαι Ριζαρείτη.

Η ποιμαντική του μέριμνα για το παρόν, ο πόνος του για τον σύγχρονο άνθρωπο, η βαθεία επίγνωσις της νέας καταστάσεως των πραγμάτων, συνδυάζονται αρμονικότατα με την μεγάλη αγάπη και ακράδαντη εμπιστοσύνη του προς την κληρονομία των Πατέρων της Εκκλησίας. Ο άγιος Νεκτάριος, ομότροπος των Πατέρων της Εκκλησίας, απέδειξε, ότι ο αιών των Πατέρων συνεχίζεται και θα συνεχίζεται μέχρις εσχάτων.
Στόχος του αγίου ήτο η προβολή της θεολογίας και ο σχηματισμός πυρήνος θεολόγων, που θα αποτελούσαν τους φάρους για τον διαφωτισμό της ανθρωπότητος. Διάπυρος είναι ο προς την αλήθεια έρως του θεοσόφου πατρός και ακατάβλητη η μαχητικότης του υπέρ αυτής, αλλά και απρόσβλητο το της αγάπης κεφάλαιο στην κεκαθαρμένη υπό του θείου πυρός καρδία του.

Μαθητής του Χριστού γνήσιος και των μεγάλων Πατέρων ισότιμος, ενσαρκωτής των υψηλών ευαγγελικών αρχών και φορεύς της γνησίας χριστιανικής απλότητος και αληθούς εκκλησιαστικής παραδόσεως, διδάσκει, και δια της αλληλογραφίας του, με πειστικότητα, πνευματοκίνητη χάρη και σύμφωνα με το αρχαίο φρόνημα της Εκκλησίας.
Ως ποιμήν, εμφορούμενος υπό πηγαίου θείου έρωτος, έθεσε το ποιμαντορικό του έργο και την προσφορά της ζωής του στην υπηρεσία του υψίστου σκοπού της εν αγάπη ενώσεως των ψυχών μετά του Θεού, προς επικράτησιν της θείας Βασιλείας. Την αγάπη αυτή την έμφυτη επεδίωξε παντοιοτρόπως να την επαυξήσει στις καρδιές των ιεροσπουδαστών και των εργαζομένων στην Ριζάρειο σχολή, το πανελλήνιο αυτό ιερό καθίδρυμα.

Ο πρωταρχικός πόθος του, καθόλη την δεκατετραετή διακονία του στην Ριζάρειο Σχολή, η ουσία της ποιμαντικής του και το ιερό τέλος, προς το οποίον κατέτεινε και κατατείνει η αιώνιος ζωή του θεοφόρου Νεκταρίου, ήτο η έλευσις της θείας Βασιλείας και η επικράτησις του θείου θελήματος. Άφθαρτος η γαλήνια κοιμωμένη μορφή του ζούσε και θα ζει εις το διηνεκές το προοίμιον της Αναστάσεως.

Διά της γνωστοποιήσεως στο αναγνωστικό κοινό του συνόλου της ανεκδότου αλληλογραφίας του θεοφόρου πατρός (2.289 επιστολές), καθώς και μικρού μέρους ανεκδότων εγγράφων, από το ιστορικό αρχείο της Ριζαρείου, επαληθεύεται ο ευεργετικός εθνοϊεραποστολικός και εκπαιδευτικός ρόλος που διεδραμάτισε η σχολή επί διευθύνσεως του αγίου.

Ως ασφαλιστική δικλείς, η σχολή ως όραμα και επίτευγμα των αοιδίμων εθνικών ευεργετών Μάνθου και Γεωργίου των Ριζαρών, διετήρησε και αναζωογόνησε την πνοή της Ορθοδοξίας, μέσα στο πλαίσιο της τότε ελληνικής πραγματικότητος, με την παροχή συστηματικής ελληνοχριστιανικής αγωγής προς την νεότητα του τέλους του 19ου και της αρχής του 20ου αιώνος.

Σκοπός της Ριζαρείου, επί σχολαρχίας του Πενταπόλεως Νεκταρίου, ήτο να καλλιεργήσει ελληνοπρεπώς τις μούσες της θύραθεν και της εκκλησιαστικής μορφώσεως και να αναδείξει επαξίους λειτουργούς στον αμπελώνα του Κυρίου. Και ο σκοπός επετεύχθη με επιτυχία!
Θα ήτο παράλειψις, να μην αναφερθούμε σε κάποιες πτυχές της ευεργετικής δράσεως του θεοφόρου Νεκταρίου στην οικοτροφιακή και την εν γένει ζωή των φοιτησάντων στην Ριζάρειο, καθώς και για τον αθλητισμό και την γύμναση των μαθητών, σύμφωνα με την ακόλουθη γραπτή μαρτυρία Ριζαρείτη της εποχής εκείνης.

“Μέσα, στόν ἀπέραντο κῆπο-ἀγρό τῆς Ριζαρείου, ἦτο τό Γυμναστήριόν μας, τελείως ἐξωπλισμένον σέ σουηδικά ὄργανα κ.λ.π. πού ἀμφιβάλλω ἄν ὑπάρχῃ σήμερα ὅμοιό του. Τό ποδόσφαιρον διά πρώτην τότε φοράν, ἔκαμνε τήν ἐμφάνισίν του εἰς τήν Ἀθήνα, ἀπό ἀγγλοφέρνοντας ἀριστοκράτας, διά τά μεταξύ των παιχνίδια. Ἕνας ἀπό αὐτούς, ὁ πατρινός τραπεζίτης, ὁ μετ’ ἔπειτα πρωθυπουργός τῆς Ἑλλάδος, Δημήτριος Μάξιμος, ἐπειδή συμμαθητής μας ἦτο ὁ ἀνεψιός του, Γεώργιος Νικολαΐδης, ὁ σημερινός διπλωμάτης, μᾶς ἐχάρισε μιά μπάλλα μέ ὅλα τά σύνεργά της γιά τό παιχνίδι. Οἱ “πουριτανοί” τῆς Σχολῆς ἐξενίσθησαν. Καί ἡ μπάλλα ἐκρατήθη εις τά γραφεῖα. Ἐμεῖς, συμβούλια καί διαβούλια, νά μᾶς τήν δώσουν. Μοναδική μας σκέψις ἡ μπάλλα. Καί νά! ὁ Γερβάσιος. Χωρίς νά ξέρουμε ἐμεῖς πηγαίνει εἰς τόν Νεκτάριον καί τοῦ λέγει:
– “Δέν εἶναι νομίζω σωστό νά στενοχωροῦνται τά παιδιά. Ἡ χαρά καί ὄχι ἡ λύπη πρέπει νά εἶναι ἐπιδιώξεις τῆς Σχολῆς καί γενικῶς τῆς Ἐκκλησίας. Τί κακό ἔχει αὐτό τό παιχνίδι; Γυμνάζει τό σῶμα, ὀξύνει τήν παρατηρητικότητα καί τήν ἑτοιμότητα τῶν παιδιῶν, τούς δίνει τήν χαρά τῆς συλλογικῆς εὐγενικῆς ἁμίλλης καί μάλιστα αὕτη γίνεται στόν ἀνθοφόρο εἰρηνικό κῆπο-ἀγρό μας.”
Καί ὁ Νεκτάριος, διέταξε καί μᾶς ἀπεδόθη ἡ μπάλλα.”
(Τ. Α. Κωνσταντόπουλου, “Γερβάσιος Παρασκευόπουλος Ἀρχιμανδρίτης (1877-1964), Ὁ βαθυστόχαστος ἐρευνητής και μαχητής. Ἀναμνήσεις ἀπό τήν Ριζάρειο Σχολή”, Ριζάρειος Ἐκκλησιαστική Σχολή – Πανηγυρικός Τόμος έπί τῇ 125ετηρίδι 1844-1969 (Ἀθήνα) (1969), σελ. 667.)
Κατά την δεκατετραετή περίοδο διευθύνσεως της Ριζαρείου σχολής επί Aγίου Νεκταρίου Πενταπόλεως εξεδόθησαν διακόσια ένα πιστοποιητικά σπουδών, εκ των οποίων τα ακόλουθα δύο προορίζονταν υπέρ “τοῦ ἐκ Βυτίνης τῆς Γορτυνίας ἱεροδιακόνου Γερβ. Χ. Παρασκευοπούλου”, με ημερομηνίες 13 Ἰουνίου 1906 (Βιβλίον Ἀλληλογραφίας δεύτερον, σελ. 478-479) και 9 Ἰουνίου 1907 (Βιβλίον Ἀλληλογραφίας δεύτερον, σελ. 520).
“Ἀριθ. 3692. Ἡ Διεύθυνσις κ.τ.λ. πιστοποιεῖ, ὅτι ὁ ἐκ Βυτίνης τῆς Γορτυνίας ἱεροδιάκονος Γερβ. Χ. Παρασκευόπουλος ἐξωτερικός μαθητής τῆς καθ’ ἡμᾶς σχολῆς ἐγγεγραμμένος ἐν τῷ Μητρώῳ Αὐτῆς ὑπό τόν αὔξοντα ἀριθ. 730 διήκουσε κατά τό λῆξαν σχολικόν ἔτος 1905-1906 τά ἐν τῇ πρώτῃ αὐτῆς τάξει παραδοθέντα μαθήματα, ἤτοι Ἱστορίαν τῆς Π. Διαθήκης, Ἱεράν Γεωγραφίαν, Ἀνάγνωσιν Πατέρων, Ἑλληνικά, Γαλλικά, Λατινικά, Μαθηματικά, Φυσικά, Ἱστορικά, Γεωγραφικά, Μουσικά, Καλλιτεχνίαν καί Γυμναστικήν καί κατά τό τέλος τοῦ ἔτους τάς νενομισμένας ὑποστάς γενικάς ἐξετάσεις ἠξιώθη τοῦ βαθμοῦ λίαν καλῶς (9 7/18) προαγόμενος εἰς τήν Βαν τάξιν. Εἰς ἔνδειξιν τούτων δίδοται αύτῷ τό παρόν πιστοποιητικόν, ἵνα τῷ χρησμεύσῃ, ὅπου δεῖ. Ἐν Ἀθήναις τῇ 13 Ἰουνίου 1906. Ὁ Διευθυντής” “2907. Ὃμοιον (i.e. Πιστοποιητικόν) Γερβασίου Παρασκευοπούλου προαχθέντος εἰς τήν Γ΄ τάξιν. Ἀθῆναι 9 Ἰουνίου 1907”

Ο άγιος Πενταπόλεως δεν περιωρίσθη αποκλειστικώς στην επιτέλεση των σχολικών του καθηκόντων, αλλά, παράλληλα με αυτά, ανέπτυξε σπουδαιοτάτη εξωσχολική δράση στην Αθήνα, τον Πειραιά και αλλού, ώστε “μεγάλης τιμῆς ἠξιοῦτο καί πανταχοῦ διεδίδετο ἡ ἀγαθωτάτη φήμη αὐτοῦ.” (Μητρ. Τ. Ματθαιάκη, Ὁ Ἅγιος Νεκτάριος Κεφαλᾶς Μητροπολίτης Πενταπόλεως (1846-1920) (Ἀθῆναι, 1985), σελ. 16.)
Η Ι. Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος, τιμώντας τον λόγιο ιεράρχη, πολλές φορές εξέφρασε την ευαρέσκειά της, συγχαίροντάς τον για τις εκδόσεις των θεολογικών συγγραμμάτων του και οι εκάστοτε μητροπολίτες Αθηνών του ανέθεταν χειροτονίες κληρικών, τέλεση ιερών ακολουθών, διεξαγωγή ανακρίσεων υποδίκων κληρικών, ή τον καλούσαν σε συσκέψεις επί διαφόρων κοινωφελών θεμάτων.

Στην μελέτη του Σεβ. Μητροπολίτου Πατρών κ. Χρυσοστόμου “ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΠΑΤΡΩΝ ΚΑΙ ΗΛΕΙΑΣ ΙΕΡΟΘΕΟΣ ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ (1892-1903) Ο ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΑΔΑΜΑΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ” (Εκδόσεις Ι. Μητροπόλεως Πατρών), αναφέρονται τα εξής: “Ἡ ἐξόδιος ἀκολουθία ἐτελέσθη τήν 8η Μαρτίου 1903 στόν Μητροπολιτικό Ναό Ἀθηνῶν, χοροστατοῦντος τοῦ Μητροπολίτου Ἀθηνῶν Θεοκλήτου Μηνοπούλου, συγχοροστατούντων τῶν Συνοδικῶν Ἀρχιερέων καί τοῦ Μητροπολίτου Πενταπόλεως Ἁγίου Νεκταρίου, ὁ ὁποῖος συνεδέετο μέ στενή φιλία μέ τόν ἀοίδιμο Ἱερόθεο.”

Στην “Ἐκκλησιαστική Ἀλήθεια Κωνσταντινουπόλεως” [ΚΓ΄ (9.5.1903) 225], σε σχόλιο του εκδότου, με τίτλο: “Ἐπισκοπή Πατρῶν”, αναφέρονται τα εξής: “Τῇ 29 λήξαντος ἐτελέσθη ἐν Πάτραις τό μνημόσυνον τοῦ ἀειμνήστου ἀρχιεπισκόπου Πατρῶν καί Ἠλείας Ἱεροθέου, λειτουργήσαντος τοῦ πανιερ. Μητροπολίτου Πενταπόλεως κ. Νεκταρίου, διευθυντοῦ τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Ριζαρείου Σχολῆς, ἐλθόντος ἐξ Ἀθηνῶν.”
Η πληροφορία αυτή επαληθεύεται από την ακόλουθη επιστολή, την οποία απέστειλε ο Άγιος Νεκτάριος προς το Διοικητικό Συμβούλιο της Ριζαρείου:
“Ἀριθ. 1486. Διοικ. Συμβούλιον. Γνωρίζομεν Ὑμῖν, ὅτι συνεπείᾳ παρακλήσεως τοῦ κ. Χαραλ. Ματθηοπούλου μεταβαίνομεν σήμερον μ. μ. εἰς Πάτρας, ὅπως αὔριον τελέσωμεν τό μνημόσυνον τοῦ ἀοιδίμου Ἀρχιεπισκόπου Πατρῶν Ἱεροθέου καί τήν Δευτέραν ἐπιστρέφομεν. Θέλομεν δέ συμπαραλάβει καί τόν Κωστῆν Σακκόπουλον. Ἀθῆναι 26 Ἀπριλίου 1903 Ὁ Διευθυντής” (Βιβλίον Ἀλληλογραφίας δεύτερον, σελ. 348).

Σύμφωνα με την μαρτυρία των βιογράφων του Αγίου Γερβασίου, τότε εγνώρισε τον Άγιο Νεκτάριο και συνεδέθη πνευματικώς μαζί του, δύο δε έτη αργότερα εισήχθη στην Ριζάρειο ως ιεροσπουδαστής.
Ας έχουμε τις ευχές και των δύο νεοφανών αγίων της Εκκλησίας μας, διδασκάλου και μαθητού!