Διάβασε για την ιστορία των τάφων και των μνημείων, μελέτησε τα χαρακτηριστικά των κτισμάτων και των έργων τέχνης που υπάρχουν στον χώρο και τα κατέγραψε σε ένα πολύτιμο βιβλίο.
Ο π. Σπυρίδων συνδέθηκε στενά με το Α΄ Κοιμητήριο, το οποίο ονομάζει «ένα τεράστιο υπαίθριο μουσείο» και εξηγεί στην «κυριακάτικη δημοκρατία» την ιστορία του. Επίσης μιλά για τον Ιερο Ναό Ζωοδόχου Πηγής (όπου ανήκει), που αποτελεί επίσης ένα σπουδαίο καλλιτεχνικό οικοδόμημα.
Πάτερ Σπυρίδωνα, πότε ξεκίνησε η ενασχόλησή σας με το Α΄ Κοιμητήριο;
Οπως γνωρίζετε, είμαι εφημέριος του ιστορικού Ιερού Ναού Ζωοδόχου Πηγής της οδού Ακαδημίας, ο οποίος επλήγη από τον σεισμό της Αθήνας το 1999 και για αρκετά χρόνια δεν λειτουργούσε. Ετσι, τον Ιανουάριο του 2000 ο μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος κυρός Χριστόδουλος μου ανέθεσε την ευθύνη του προϊσταμένου των ιερέων του Α΄ Κοιμητηρίου Αθηνών, θέση την οποία κατείχα έως το καλοκαίρι του 2011, όταν και παραιτήθηκα.
Στη συνέχεια γράψατε και βιβλίο για το θέμα.
Πράγματι. Η πολύχρονη ενασχόλησή μου στο κοιμητήριο, καθώς και η έλλειψη ενός πονήματος που αφορά την ιστορική διαδρομή ιδρύσεως και κατασκευής του Α΄ Κοιμητηρίου ήταν η αφορμή για τη συγγραφή του βιβλίου μου «Α΄ ΚΟΙΜΗΤΗΡΙΟ ΑΘΗΝΩΝ, Ιστορία – Ι. Ναοί – Ταφικά Μνημεία» (Αθήνα 2008). Το κοιμητήριο, πέρα από την ιερότητα του χώρου, είναι και μια μόνιμη γλυπτοθήκη με έργα μεγάλων καλλιτεχνών που εντυπωσιάζουν τον επισκέπτη του.
Ετσι στο βιβλίο συμπεριέλαβα την ιστορία της ιδρύσεώς του, τους ιερούς ναούς του, είδη ταφικών μνημείων και ενδεικτικά έργα μεγάλων δημιουργών στο φωτογραφικό παράρτημα, με σκοπό να βοηθήσω τον απλό αναγνώστη αλλά και τον ερευνητή να γνωρίσει τα αρχιτεκτονικά στοιχεία του συγκροτήματος.
Παράλληλα, συνέγραψα το βιβλίο «Εν τη αγήρω Μακαριότητι, Αρχιερείς ενταφιασμένοι στο Α΄ Κοιμητήριο Αθηνών» (2004), όπου αναφέρονται οι αρχιερείς που αναπαύονται σε αυτό, καθώς και ένα μικρό πόνημα με τίτλο « Παράκληση σε πενθούντα» (2007), όπου ομιλώ για το μυστήριο του θανάτου με σκοπό να βοηθήσω τους συνεφημερίους μου στην ποιμαντική διακονία του πένθους.
Η ιστορία του Α΄ Κοιμητηρίου πότε αρχίζει;
Το ακριβές έτος της ίδρυσής του δεν είναι γνωστό, πρέπει όμως να τοποθετηθεί μετά την έκδοση Διατάγματος το 1834 στο Ναύπλιο, με το οποίο απαγορευόταν η ταφή στους περιβόλους των εκκλησιών. Για πρώτη φορά αναφέρεται η ύπαρξη χριστιανικού νεκροταφείου κοντά στην πηγή Καλλιρρόη τον Απρίλιο του 1835 σε έγγραφο της Γραμματείας Στρατιωτικών. Σε αυτό δηλώνεται ότι απαγορεύτηκαν πλέον οι ενταφιασμοί εκεί.
Το Α΄ Κοιμητήριο πρέπει να άρχισε να λειτουργεί πέριξ του Ι. Ν. Αγίου Λαζάρου περί το 1837, γεγονός που πιστοποιείται από επιγραφές τάφων της εποχής που διασώζονται, αλλά και από τη σχετική αλληλογραφία της εποχής μεταξύ του βασιλέως Οθωνα, της Γραμματείας των Εσωτερικών και του Εκκλησιαστικού Ταμείου, σχετικά με τη περιτείχιση του χώρου του.
Η επιλογή του χώρου ήταν συνέπεια του Διατάγματος του Οθωνα και η θέση του Ναού του Αγίου Λαζάρου ικανοποιούσε τους όρους του Διατάγματος, γιατί χρησιμοποιούνταν για την ταφή των ορθοδόξων. Μάλιστα αποκαλούνταν «Νεκροταφείον του Αγ. Λαζάρου» και από το 1857 άρχισε σταδιακά η επέκτασή του.
Το 1898 αποφασίστηκε η ανέγερση νέου ευρύχωρου ιερού ναού, ο οποίος αποπερατώθηκε το 1901 επί δημαρχίας Σπυρ. Μερκούρη και αφιερώθηκε στους αγίους Θεοδώρους. Το 1939, επί δημαρχίας Κ. Κοτζιά, οικοδομήθηκαν τα σημερινά ογκώδη προπύλαια.
Στους διαδρόμους του κοιμητηρίου λέγεται ότι νιώθεις σαν να ξεδιπλώνεται η Ιστορία της Ελλάδας. Είναι πράγματι έτσι;
Πράγματι, είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι οι σημαντικότερες προσωπικότητες της νεοελληνικής Ιστορίας είναι ενταφιασμένες στο Α΄ Κοιμητήριο και ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να ασχοληθεί με τον χώρο και να περιηγηθεί στην τελευταία κατοικία τους. Εξάλλου ο Δήμος Αθηναίων σε τακτά χρονικά διαστήματα διοργανώνει περιηγήσεις στον χώρο από εξειδικευμένους ιστορικούς τέχνης.
Το κοιμητήριο είναι χωρισμένο σε τομείς; Οι Αρχιεπίσκοποι, οι πολιτικοί, οι ηθοποιοί κ.λπ. θάβονται σε προκαθορισμένους χώρους;
Οι παλαιότεροι τομείς βρίσκονται πέριξ του Ι. Ν. Αγ. Λαζάρου και σε αυτούς βρίσκονται οι παλαιοί τάφοι-μνημεία. Υπάρχει ειδικός χώρος ταφής των Αρχιεπισκόπων, των πολιτικών και των αρχόντων της πόλης στην πλατεία του κοιμητηρίου, ενώ οι άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών ενταφιάζονται σε όλο τον χώρο, τα δε οστά τους τοποθετούνται αργότερα στο μαυσωλείο των καλλιτεχνών.
Η φθορά του χρόνου έχει αγγίξει τα μνημεία;
Οι ρύποι του περιβάλλοντος στο οποίο ζούμε έχουν επηρεάσει τα μνημεία του κοιμητηρίου. Ετσι, στον γλυπτό διάκοσμο των μνημείων υπάρχουν διαβρώσεις, μαύρη κρούστα, βιολογικές επικαθίσεις, οξειδώσεις, θραύσεις. Ακόμα, υπάρχουν φθορές από σεισμούς, επεμβάσεις, δέντρα, μπογιές, σβουράκια, κεριά, λάδια κ.ά.
Ο Δήμος Αθηναίων προχώρησε στην ίδρυση της Επιτροπής Προστασίας Αθηναϊκών Μνημείων με σκοπό την προστασία των μνημείων του κοιμητηρίου.
Εσείς που διακονείτε στο κοιμητήριο και έρχεστε σε επαφή με πολλές συγκινητικές ανθρώπινες στιγμές θυμάστε κάποιο περιστατικό που έχει χαραχτεί στη μνήμη σας;
Το να διακονείς πενθούντες αδελφούς είναι δύσκολο και η επαφή μαζί τους πρέπει να γίνεται με διάκριση, μια και η προσέγγιση διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο. Είναι γεγονός ότι στον χώρο του κοιμητηρίου οι ιερείς διακρίνουμε διάφορες πτυχές της προσωπικότητας των πενθούντων αλλά και των επισκεπτών. Τα περιστατικά είναι και θετικά και αρνητικά, εμείς όμως εστιάζουμε στην ποιμαντική μας ενασχόληση και προσπαθούμε με διάκριση να ενώνουμε τα διεστώτα.
Πάτερ Σπυρίδωνα, με ποιες άλλες δραστηριότητες ασχολείστε;
Είμαι πρόεδρος του Ενορ. Φιλοπτώχου Ταμείου του ναού, μέλος της Πανελληνίου Ενώσεως Θεολόγων, του Φιλολογικού Συλλόγου «Παρνασσός» και της Ενώσεως Λογοτεχνών. Κατέχω Δίπλωμα Βυζαντινής Μουσικής και master Θεολογίας.
Σήμερα είμαι υποψήφιος διδάκτωρ Θεολογίας στο ΕΚΠΑ.
Εκτός από το Α΄ Κοιμητήριο υπηρετείτε σε έναν επίσης ιστορικό ναό, αυτόν της Ζωοδόχου Πηγής στην οδό Ακαδημίας. Πείτε μας για την ιστορία του.
Ο Ι. Ναός Ζωοδόχου Πηγής της οδού Ακαδημίας συμπληρώνει φέτος 160 χρόνια από τη ημέρα των εγκαινίων του (1852). Αρχισε να οικοδομείται το 1846 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Δ. Ζέζου και ο Γεώργιος Γεννάδιος ανέλαβε προσωπικά την προσπάθεια ανεγέρσεώς του. Αποπερατώθηκε το 1852, έπειτα από πολλά έτη οικονομικών δυσκολιών που εμπόδιζαν την ολοκλήρωσή του. Εχει χαρακτηριστεί από το υπουργείο Πολιτισμού ιστορικό και καλλιτεχνικό οικοδόμημα.
Για την επέτειο των 160 ετών του ναού συνέγραψα ειδικό λεύκωμα με τίτλο «Ο Ιερός Ναός Ζωοδόχου Πηγής, οδού Ακαδημίας, 1852-2012» και διοργανώθηκε ημερίδα, στην οποία διακεκριμένοι καθηγητές παρουσίασαν την ιστορία, την αρχιτεκτονική και τον ζωγραφικό του διάκοσμο.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ
Η συνέντευξη δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Kυριακάτικη Δημοκρατία». Την ερχόμενη Κυριακή 15 Δεκεμβρίου ο π. Σπυρίδων Λόντος παρουσιάζει στους αναγνώστες της «δημοκρατίας» στα σημαντικότερα μνημεία του Α΄ Κοιμητηρίου.